تک محصولی بودن چالش اصلی صنعت کارگزاری

به گزارش صدای بورس، کانون کارگزاران بورس و اوراق بهادار در تاریخ مهر ماه ۱۳۸۶ در اداره ثبت شرکت‌ها و مالکیت‌های صنعتی به ثبت رسید. این کانون نهادی است که تمام کارگزاری‌ها برای فعالیت در بازار سرمایه ایران باید به عضویت در آن درآیند. کانون کارگزاران وظیفه نظارت بر کارگزاری‌های بورس و قانون‌گذاری در این خصوص را به عهده دارد. از جمله وظایف این کانون می‌توان به ایجاد سازش و حل اختلافِ میان کارگزاری‌ها و سایر اشخاص مرتبط اشاره کرد. در رابطه با فعالیت‌های این کانون با عظیم ثابت، دبیر کل کانون کارگزاران بورس و اوراق بهادار گفت‌وگویی داشتیم که در ادامه می‌خوانید.

* درباره پیشنهاد ابتکاری کانون کارگزاران مبنی بر تعیین روز جهانی کارگزار به فیاس توضیح دهید.
ایده روز جهان کارگزاران در کانون کارگزاران مطرح شد و در بررسی با مدیران به این نتیجه رسیدیم که چنین رویدادی در طول تاریخ دیده نشده و عملا این روز را از دست داده‌ایم و هیچ گرامی‌داشتی برای آن صنعت در نظر گرفته نشده است. در روزهایی که قرار بود نشست فیاس در آلماتی برگزار شود، برای دبیر کل متنی آماده کرده بودیم و نامه‌ای را برایشان ارسال کردیم و قرار شد در نشست فیاس در آبان‌ماه این موضوع را دوباره به اشتراک گذاشته و نظر اعضا را نیز جویا شویم. یکی از پیشنهادهایی که به شدت مورد استقبال قرار گرفت و قرار شد روی آن کار شود همین پیشنهاد بود. این موضوع را به اینگونه بیان کردیم که صنعت کارگزاری در بازارهای مالی به عنوان یک از قدیمی ترین و فراگیرترین صنایعی است که نقش آن ایجاد رابطه بین سرمایه گذار و بازار است، کارگزاران از گذشته تلاش کرده‌اند فاصله بین سرمایه گذار و بازار سهام را به حداقل برسانند و به نمایندگی از سرمایه گذاران معاملات آنان را انجام دهند. نکته حائز اهمیت این است که باید به این صنعت توجه شود. قبلا نیز که سازمان بورس داشتیم به نوعی سازمان کارگزاران بورس بود که بعد با قانون جدید و توسعه نهادها و ابزارها توسعه پیدا کردند و صنعت کارگزاری را در کنار سایر نهادها داریم اما اهمیت قانون گذار برای صنعت کارگزاری این بود که کانون کارگزاران را از کانون سایر نهادها جدا کرد و این نشان داد با توجه به این که هم از لحاظ کمی و هم کیفی صنعت کارگزاری جایگاه ویژه‌ای دارد، برای آن کانون جدا تاسیس کردند. بنابراین کانون کارگزاران به عنوان نماینده و نهاد خود انتظام صنفی صنعت کارگزاران در تلاش است تا هم تعامل صنعت را با بازار سرمایه و سایر نهادها و سرمایه‌گذاران برقرار کند و هم در شکل‌گیری یک بازار کارا، عادلانه و پویا کمک کند. ۳ پیشنهاد نیز به کنگره فیاس دادیم، اول اینکه پیشنهاد کردیم روزی که در تاریخ اولین کارگزاری ثبت شده است به عنوان روز کارگزار در نظر گرفته شود. دوم اینکه ببینیم در منطقه چه نوگرایی و ابتکاری در این رابطه صورت گرفته است آیا بورس‌های منطقه یعنی حدود ۲۰ کشوری که در آسیا و اروپای شرقی که در فیاس هستند اگر آنها چنین فضایی دارند و چنین پیشنهادی در آنجا مطرح بوده که به عنوان اعضای فیاس می‌توانیم آن را مطرح کنیم. پیشنهاد آخر اینکه روز کارگزار در ایران که روز ۱۴ مهرماه است را ارائه دادیم، که اگر هیچ‌یک نبود روز کارگزار ایران را به عنوان روز کارگزار جهانی انتخاب کنند.

* آیا سازمان بورس و دیگر نهادهای مرتبط در این زمینه کاری انجام داده اند؟
بله. قبل از طرح این موضوع با سازمان بورس و اوراق بهادار مکاتبه کردیم و نظر ریاست را جویا شدیم که با استقبال مواجه شد. ریاست سازمان خواست تا برای این ایده، پیشنهاد نیز داشته باشیم و این سه الگو بعد از صحبت‌های رئیس سازمان ایجاد شد. جالب این که کنستانتین سارویان، دبیرکل فیاس بسیار از آن استقبال کرد و قرار بر این شد که تقویم را بررسی کند. پیگیر آن هستیم و احتمالا در کیش اینوکس سال آینده ایران از کانال شرکت بورس میزبانی فیاس را به عهده دارد و در آنجا نیز پیگیر خواهیم شد.

* در رابطه با وضعیت رتبه بندی کارگزاران توضیح دهید.
بحث رتبه بندی کارگزاران بسیار مهم و چالشی بوده و با روش‌های گذشته متفاوت است. بعد از چند سال وقفه‌ای که ایجاد شد از سال گذشته تصمیم گرفتیم این موضوع را در سطح کانون اجرایی کنیم و بعد از مکاتبات فراوان و جلسات متعدد به این نتیجه رسیدیم که کمیته‌ای متشکل از نمایندگان معاونت‌های مربوطه در بورس‌ها (بورس تهران، فرابورس، بورس کالا و بورس انرژی) در کنار دبیر کل و ۲ نفر از اعضای هیات مدیره کانون کارگزاران به عنوان یک کمیته هفت نفره به نیابت از سازمان بورس و اوراق بهادار این موضوع را پیش ببرند. جلسات زیادی در کانون گذاشتیم و جمع بندی آن شد که فاکتورهای بسیار جدید، مترقی و چالشی برای رتبه بندی بگذاریم. رتبه بندی یکی از مهمترین اتفاقاتی است که اگر بتوانیم به درستی آن را اجرایی کنیم می‌تواند برای صنعت کارگزاری اتفاق بیفتد. مولفه و متغیرهایی که در رتبه بندی جدید دیده شده کاملا با رویه‌های قبلی متفاوت است به ویژه به بحث‌های توسعه محورانه بها داده‌ایم. شرکت‌هایی که کارهای نو انجام دهند، در زمینه خدمات مشتریان، اعتباردهی به مشتریان، در رابطه با مدیریت ریسک به ویژه مدیریت ریسک اعتباری، در رابطه با رعایت قوانین و مقررات بالاسری و اینکه تخلفات کمتری داشته باشند، چه تعاملی با کانون به عنوان صنف خود و سازمان بورس و اوراق بهادار دارند و نسبت به گذشته بحث‌های آموزش و توسعه نیروی انسانی را مدنظر قرار می‌دهند؛ همه اینها را در بسته‌ای تعریف کرده‌ایم و بعد در تاریخ ۳۱ تیر ۱۴۰۲ به صنعت کارگزاری اعلام کردیم. این اولین رتبه بندی بعد از آن وقفه طولانی بود و به نوعی آزمایشی، غیر قابل استناد و افشا بود. قصد داشتیم فقط اعضای خودمان در جریان قرار بگیرند که چه وضعیتی دارند. همچون هتل‌ها از نیم تا ۵ ستاره رتبه بندی کردیم. نکته جالب این که در وهله اول کمتر کارگزاری توانست تمام ستاره‌ها را کسب کند، نتایج را فقط به خودشان دادیم تا در جریان وضعیت خود باشند، همچنین فرصتی ایجاد کردیم تا اعتراض کنند، نظرات و پیشنهادهای خود را اعلام کرده و این نظرات را دوباره به آن کمیته بردیم و درباره تمام آن مسائل بحث کردیم و جلسات اصلاحی داشتیم. در نهایت نتایج این جلسات را به سازمان بورس و اوراق بهادار اعلام کرده و طبق رویه تا ۲ هفته نیز دست نگه داشتیم که اگر ملاحظاتی وجود داشت اعلام کنند که مساله‌ای نبود و به صورت رسمی به شرکت‌های کارگزاری نیز اعلام کردیم که رتبه بندی با این اصلاحات قابل اجرا خواهد بود.
لازم به ذکر است که تلاش کردیم مواردی از جمله نظرسنجی مشتریان را با تمهیدات لازم در آن قرار دهیم. یعنی رویکردی که مشتریان نسبت به کارگزاری‌ها دارند به صورت پررنگی دیده شده است و بر اساس تمام فاکتورهایی که گفته شد شرکت کارگزاری را رتبه بندی کنیم تا در تعامل با ذینفعان، ارتباط گیری و رتبه نزد سازمان بورس تاثیر گذار باشد. ضمن اینکه در تلاشیم این رتبه بندی را در دستورالعمل جدید تاسیس شرکت‌های کارگزاری که درحال تدوین است بگنجانیم تا کارگزاری‌های جدید به نوعی بتوانند با این رتبه بندی‌ها ارزیابی شوند.

* در کانون کارگزاران در چه زمینه‌هایی پژوهش انجام می‌گیرد؟
در ابتدای مدیریت خود یکی از برنامه‌هایی که به هیات مدیره اعلام کردم این بود که هم مطالعات تطبیقی خود را بیشتر کنیم و بدانیم بورس‌های منطقه و دنیا درباره صنعت کارگزاری خود چه ملاحظات، برنامه‌ و چالش‌هایی دارند و برای حل آن چالش‌ها چه کارهایی را انجام می‌دهند و دیگری این که چرا پژوهش در بازار سرمایه و صنعت کارگزاری به عنوان یکی از نهاده‌های مالی بزرگ بازار اینقدر کمرنگ است. از مدیران مرتبط خواستم به بحث پژوهش بسیار بیشتر از قبل توجه کنند تا فعالانه‌تر و هدف‌مندتر از قبل ادامه دهیم زیرا اگر قرار باشد صنعت توسعه یابد علاوه بر بحث آی‌تی باید بتوانیم در پژوهش‌ها نیز دست بالایی داشته باشیم و سمت و سوی بازار سهام و صنعت، نقاط ضعف و قوت، تهدیدها و فرصت‌ها و ... را ببینیم که از طریق پژوهش به همه آنها رسیده و خوراک لازم را نیز می‌دهد که در چه جایگاهی ایستادیم و برای رسیدن به جایگاه مطلوب باید چه برنامه‌ها و استراتژی‌هایی را اتخاذ و اجرایی کنیم.

* بزرگترین دغدغه‌ها و چالش‌های صنعت کارگزاری در حال حاضر چیست؟
دغدغه‌های زیادی در حوزه صنعت کارگزاری وجود دارد. صنعت کارگزاری گرچه به نسبت دهه‌های گذشته رشدهای برجسته‌ای را تجربه کرده و به صورت کمی و کیفی ارتقا پیدا کرده است اما هنوز با وضعیت مطلوب فاصله دارد. تعداد کارگزاران برتر اندک است و تعداد شرکت‌های کارگزاری که هزینه کرده، تحقیق و تحلیل انجام داده‌اند، سهم بازارشان را ارتقا داده‌ و فعالیت‌هایشان را متنوع کرده‌اند کم است. باید دید مشکل از کجاست و چرا صنعت تمایل و انگیزه لازم را برای رشد فعالیت‌های خود ندارد و در چه حوزه‌هایی می‌توان تمرکز کرد. اینکه فقط کارگزاری‌ها کارمزد بگیرند، سازمان کارمزدی را تدوین کند و در اختیار قرار دهد و برای همه کارگزاری‌ها به صورت یکسان اعلام شود، کارگزاری‌ که رتبه پایینی دارد با کارگزاری که رتبه بالایی دارد و یا کارگزاری که خدمات مناسبی دارد با کارگزاری که خدمات چندانی ندارد کارمزد برابری دریافت کنند، می‌تواند چالش ایجاد کند. ضمن اینکه به تدریج سهم میزان کارمزد کاهش پیدا کرد، اتفاقی که در سال ۹۹ افتاد و ۵۰ درصد کارمزدها کاهش پیدا کرد که ۳۰ درصد به صندوق توسعه رفت و ۲۰ درصد به نفع مشتریان حذف شد. باید بتوانیم خدمات متنوعی را تعریف کنیم و بر اساس سطح بندی آن خدمات، از مشتریانی که خدمات بهتر و سریع‌تری می‌خواهند و زمان و کیفیت برایشان مهم بوده و بحث‌های تکنولوژی بیس را مطرح می‌کنند بر اساس آن نیز کارمزد و هزینه‌هایی که دریافت می‌شود را متفاوت کنیم و بتوانیم خدمات مورد نظرشان را ارائه دهیم. کما اینکه در همه دنیا به این شکل است. اگر بخواهیم بورس‌های موفق دنیا را معیار قرار دهیم باید ببینیم صنعت کارگزاری آنها چگونه فعالیت می‌کنند و خود را به نسبت قبل ارتقا داده‌اند. تمام بورس‌های جهان با ابتکار و نوآوری پیشرفت کرده‌اند. از مهمترین چالش‌های اصلی صنعت کارگزاری در ایران تک محصولی بودن آن است که با دستورالعمل جدیدی که در حال تدوین است فضا را مقداری باز گذاشته‌اند تا کارگزاری‌ها وارد شوند و از طرف دیگر کارگزاری‌هایی که نمی‌توانند به هر دلیلی الزامات بازار سرمایه را تامین کنند به تدریج حذف شوند، اختیاراتشان گرفته شده و محدود به نمایندگی یا به شعب کارگزاری‌های بزرگ تبدیل شوند. از طرف دیگر به کارگزاری‌های بزرگ خدمات جدیدتری می‌دهند که بتوانند فعالیت‌های وسیع‌تری داشته باشند و افزایش کارایی آنها را شاهد باشیم.

شماره ۵۳۲ هفته نامه اطلاعات بورس