قیمت محصولات کشاورزی، عامل نارضایتی

شکر به عنوان یکی از اصلی‌ترین نیاز خانوار در جهان از عصاره نیشکر و یا چغندر قند به دست می‌آید. قند موجود در نیشکر و چغندر قند بعد از جداسازی تمام املاح، ویتأمین‌ها، پروتئین، آنزیم و سایر مواد مغذی مفید، در کارخانه تصفیه شده و به ساکاروز خالص تبدیل می‌شود. قیمت چغندر بر اساس وزن خالص و عیار چغندر متفاوت است. چغندر قند با عیارهای بین 10 تا 15 درصد، 15 تا 20 درصد و بالای 20 درصد طبقه‌بندی می‌شود، اما در ایران معیار چغندر 16 درصد است و پایه قیمتی را تعیین می‌کند. عوامل متقاوتی قیمت جهانی شکر را تحت‌تاثیر خود قرار می‌دهد. برزیل به عنوان بزرگترین تولیدکننده نیشکر جهان شناخته می‌شود. هر کاهشی در ارزش پول داخلی برزیل، انگیزه کشاورزان برزیلی را جهت افزایش خروجی خود جهت صادرات و در عین حال کاهش هزینه‌های تولید افزایش می‌دهد. در برزیل از نیشکر جهت تولید اتانول برای مصرف داخلی که به واحد پولی رئال برزیل قیمت‌گذاری می‌شود و یا تولید شکر جهت صادرات که به دلار آمریکا قیمت‌گذاری می‌شود، استفاده می‌شود. کاهش در ارزش رئال در مقابل دلار منجر به انگیزه بیشتر جهت تولید شکر و صادرات آن می‌شود.
دومین عامل چرخه طولانی عرضه شکر است. چرخه عرضه محصولات کشاورزی مجموعه فرآیندهای مرتبط با رشد و برداشت محصولات است. چرخه متداول در تولید محصولات کشاورزی شکر بین 12 تا 18 ماه است. این موضوع بدان معناست که انتظارات قیمتی کشاورزان نقش تعیین‌کننده‌ای در عرضه و قیمت‌های آتی شکر خواهد داشت.
دیگر عامل اثرگذار بر قیمت شکر، تقاضای اتانول است. همانطور که بیان شد نیشکر برداشت شده در تولید شکر و یا اتانول مورد استفاده قرار می‌گیرد. از آنجا که اتانول با گازوئیل به عنوان سوخت وسایل حمل و نقل رقابت می‌کند، کاهش در قیمت گازوئیل که به دنبال کاهش قیمت نفت رخ می‌دهد منجر به قیمت‌های پایین‌تر اتانول شده و تقاضای نیشکر برای تولید اتانول کاهش می‌یابد. مداخلات دولت‌ها از دیگر عوامل اثرگذار بر قیمت شکر است. سوبسید به تولیدکنندگان داخلی و در نظر گرفتن تعرفه واردات می‌تواند منجر به تغییرات در تولید محصولات کشاورزی شکر و همچنین شکر شود. مسائل مرتبط به بهداشت و سلامت استفاده از محصولات قندی، وضعیت آب و هوا و شیرین‌کننده‌های شیمیایی به عنوان محصولات جایگزین در مصرف شکر نیز می‌توانند بازار این محصول را با نوساناتی همراه سازند. دیگر عامل اثرگذار بر قیمت شکر همانند سایر کالاهای مورد تجارت در بازارهای بین‌المللی، شاخص دلار است. از آنجا که شکر نیز به دلار ارزشگذاری می‌شود.

بررسی صنعت در ایران
سرانه مصرف شکر در ایران بین 23 تا 33 کیلوگرم در دهه اخیر بوده است. با توجه به اینکه میزان نیاز بازار داخلی به مصرف شکر بین 2.2 تا 2.5 میلیون تن در سال است، مازاد نیاز بازار مصرفی نسبت به تولید داخلی از محل واردات تأمین می‌شود. نمودار زیر روند تولید و واردات شکر در بازار داخلی را نشان می‌دهد. همانطور که در نمودار شماره یک مشاهده می‌شود تا سال 92 همواره بیش از 50 درصد عرضه داخلی شکر از محل واردات تأمین شده است. در سنوات اخیر این روند چرخش قابل‌توجهی داشته و واردات کمتر از تولید داخلی بوده است. شکر وارداتی ایران بیشتر از نوع خام بوده و در ایران تبدیل به شکر سفید می‌شود. شکر خام، شکری است که هنوز بطورکامل تصفیه نشده و مقداری مواد رنگی و ناخالصی با آن است و درجه خلوص آن اغلب حدود 98-96 درصد است. شکر خام را می‌توان طی عملیات خاصی تصفیه کرد و از آن شکر سفید بدست آورد.
نمودار شماره 2 واردات شکر را به تفکیک خام و سفید در بازه زمانی مشابه نشان می‌دهد. همانطور که مشاهده می‌شود از سال 86 روند واردات شکر سفید شروع به کاهش کرده و در سال‌های 89 تا 96 صفر بوده است.  روند تغییرات قیمت شکر در بازار داخلی به صورت نمودار شماره 3 بوده است. طبق مصوبات ستاد تنظیم کارگروه بازار قیمت مصوب شکر در سال 1397، با افزایش سه درصدی نسبت به سال 1396، معادل  30.000 ريال بوده است. نمودار زیر روند تغییرات قیمت شکر در بازار داخلی را نشان می‌دهد.
 مهم‌ترین موضوع در مقطع فعلی، قیمت محصولات نهایی شرکت‌های فعال در صنعت، نرخ ارز جهت واردات مواد اولیه(شکر خام) و نرخ خرید تضمینی چغندر است. با افزایش قیمت ارز در سال 1397 در بازار آزاد و تعیین مبلغ 42.000 برای هر دلار جهت واردات کالاهای اساسی و دارو، شاهد ثبات قیمت این دو گروه تا اواسط آبان‌ماه بودیم. در ادامه و با آغاز بررسی بودجه سال 1398، موضوع حدف ارز مرجع و اجرای سیاست کوپنی برای کالاهای اساسی، موجب سردرگمی بازارها و افزایش قیمت کالاهای موجود در صنایع مذکور شد به گونه‌ای که در صنعت قند و شکر، قیمت شکر در بازار به بیش از 60.000ريال به ازای هر کیلوگرم افزایش یافت. در کنار این موضوع پیش‌بینی می‌شود، مهم‌ترین ریسک صنعت در سال آتی، کاهش کشت چغندر قند و نیشکر به عنوان ماده اولیه صنت قند در کشور خواهد بود. سیاست تثبیت قیمت‌ها در خرید چغندر قند و نیشکر در کنار افزایش قیمت سایر محصولات کشاورزی سبب عدم رغبت کشاورزان به کاشت این محصول در سال آتی خواهد شد(در صورت عدم تغییر وضع موجود) که به نظر می‌رسد، نیاز به تصمیم‌گیری سریع و روشن‌شدن موضوعات فوق به شفافیت بیشتر و تحلیل‌پذیری صنعت مذکور در بازارسرمایه کمک شایانی کند.

• فرشید زرین‌کیا-معاون اجرایی شرکت مشاور سرمایه‌گذاری تأمین‌سرمایه نوین
• شماره ۲۹۷ هفته نامه اطلاعات بورس (ویژه نامه نوروز ۹۸) - صفحه ۱۱