سرخوشی غیرعقلایی؛ تحلیلی علمی از حباب‌ها و بازارهای مالی

به گزارش صدای بورس، کتاب سرخوشی غیرعقلایی نوشته‌ی رابرت شیلر، اقتصاددان برجسته‌ی دانشگاه ییل و برنده‌ی جایزه‌ی نوبل اقتصاد (۲۰۱۳)، یکی از مهم‌ترین آثار در حوزه‌ی تحلیل حباب‌های مالی، بازار سهام و رفتارهای جمعی سرمایه‌گذاران است. شیلر با ترکیب داده‌های تاریخی، نظریه‌های اقتصاد رفتاری و شواهد تجربی، نشان می‌دهد که چرا بازارهای مالی همواره در معرض دوره‌هایی از هیجان، حباب و سقوط قرار دارند.

ترجمه‌ی فارسی این کتاب با دقت بالا ترجمه و نثری روان که تمام محتوا کتاب از جمله متن، نمودارها و جداول به صورت ترجمه شده است، توسط سید فرهنگ حسینی انجام شده و به همت انتشارات چالش منتشر گردیده است.
مروری بر فصل‌های پیشین کتاب
در فصل‌های ابتدایی کتاب، شیلر مفهوم «سرخوشی غیرعقلایی» را معرفی می‌کند؛ حالتی که در آن جمع زیادی از سرمایه‌گذاران دچار هیجان و خوش‌بینی افراطی می‌شوند و همین امر باعث شکل‌گیری حباب‌های مالی می‌گردد. او با ارجاع به نمونه‌های تاریخی مانند سقوط بازار سهام در ۱۹۲۹ و حباب اینترنتی دهه‌ی ۱۹۹۰، نشان می‌دهد که چگونه انتظارات غیرواقعی و فضای روانی بازار می‌تواند قیمت‌ها را از ارزش‌های بنیادی جدا کند.
در فصل‌های میانی، نویسنده به بررسی نقش رسانه‌ها، روانشناسی جمعی، نوآوری‌های مالی و حتی عوامل فرهنگی و اجتماعی در ایجاد حباب‌ها می‌پردازد. او توضیح می‌دهد که چگونه مفاهیمی مانند «پول هوشمند» یا «رفتار گله‌ای» باعث می‌شوند سرمایه‌گذاران بدون تحلیل عقلانی صرفاً از موج بازار پیروی کنند.
یکی از نقاط قوت ترجمه‌ی سید فرهنگ حسینی این است که تمام این مباحث نظری و آماری، با ذکر مثال‌ها و جداولی که شیلر طراحی کرده، به فارسی منتقل شده و خواننده ایرانی می‌تواند به‌طور دقیق مسیر استدلال نویسنده را دنبال کند.
خلاصه فصل یازدهم: بازارهای کارا، گشت تصادفی و حباب‌ها
فصل یازدهم کتاب، که با عنوان بازارهای کارا، گشت تصادفی و حباب‌ها ارائه شده است، یکی از بنیادی‌ترین فصل‌ها در کل اثر است. شیلر در این فصل به جدال میان دو دیدگاه بزرگ در اقتصاد مالی می‌پردازد:
• نظریه بازارهای کارا (Efficient Market Hypothesis):
• این نظریه ادعا می‌کند که قیمت دارایی‌ها در هر لحظه تمام اطلاعات موجود را منعکس می‌کند.
• بنابراین، امکان ندارد قیمت‌ها به‌طور سیستماتیک بیش‌ از حد بالا یا پایین باشند. تغییرات قیمت‌ها اساساً تصادفی‌اند و نتیجه‌ی اطلاعات جدید غیرقابل پیش‌بینی.
• این نظریه، که توسط یوجین فاما و دیگر اقتصاددانان ترویج شد، برای دهه‌ها به‌عنوان ستون اصلی آموزش مالی در دانشگاه‌ها مطرح بود.
• شواهد علیه کارایی کامل بازار:
• شیلر نشان می‌دهد که در عمل، قیمت‌ها بارها از ارزش‌های بنیادی فاصله گرفته‌اند؛ از نمونه‌ی تاریخی سقوط ۱۹۲۹ گرفته تا حباب دات‌کام در سال‌های ۱۹۹۹ و ۲۰۰۰.
• او با مثال‌های آماری و واقعی (مانند مقایسه ارزش شرکت eToys با Toys “R” Us یا نمونه‌ی شرکت پالم) نشان می‌دهد که بازار می‌تواند برای مدت طولانی دچار قیمت‌گذاری اشتباه باشد.
• محدودیت‌های فروش استقراضی و قدرت سرمایه‌گذاران متعصب، از جمله عواملی هستند که باعث می‌شوند حباب‌ها پایدار بمانند.
• تحلیل آماری CAPE و پیش‌بینی بازده بلندمدت:
• شیلر نسبت قیمت به سود تعدیل‌شده‌ی چرخه‌ای (CAPE) را معرفی می‌کند و نشان می‌دهد که این شاخص می‌تواند بازده بلندمدت بازار سهام را پیش‌بینی کند.
• هرچند این پیش‌بینی‌ها قطعی نیستند، اما شواهد نشان می‌دهد که در بلندمدت، دوره‌های CAPE بالا معمولاً بازدهی پایین یا منفی داشته‌اند.
• نوسان بیش از حد (Excess Volatility):
• بخش پایانی فصل به بحث «نوسان اضافی» اختصاص دارد؛ جایی که نویسنده با استناد به مقالات خود و دیگران ثابت می‌کند که قیمت سهام بسیار بیشتر از سود نقدی یا سود شرکت‌ها نوسان دارد.
• این امر نشان می‌دهد که بخش بزرگی از تغییرات بازار نه ناشی از عوامل بنیادی، بلکه حاصل احساسات، شایعات و انتظارات ناپایدار سرمایه‌گذاران است.
ترجمه‌ی فارسی سید فرهنگ حسینی این فصل را با همان دقت علمی ارائه داده و تمام نمودارهای مهم، از جمله شکل معروف CAPE و ارتباط آن با بازده ده‌ساله، به‌طور کامل درج شده‌اند. این موضوع باعث می‌شود مخاطب فارسی‌زبان همان تجربه‌ای را داشته باشد که خواننده‌ی نسخه‌ی انگلیسی کتاب دارد.
ادامه‌ی کتاب پس از فصل یازدهم
شیلر در فصل‌های بعدی به این موضوع می‌پردازد که اگر بازارها به‌طور کامل کارا نیستند و احتمال بروز حباب وجود دارد، چه نتایج سیاستی، اجتماعی و اقتصادی به دنبال خواهد داشت. او بررسی می‌کند که چگونه سیاست‌گذاران، رسانه‌ها و نهادهای مالی باید با پدیده‌ی «سرخوشی غیرعقلایی» مقابله کنند.

در بخش‌های پایانی کتاب، شیلر بحث خود را فراتر از بازار سهام می‌برد و به بازار مسکن و دیگر دارایی‌ها نیز می‌پردازد. او نشان می‌دهد که همان الگوهای هیجانی و غیرعقلایی در بازارهای مختلف تکرار می‌شوند و اگر به‌موقع شناسایی نشوند، می‌توانند کل اقتصاد را به بحران بکشند.
چرا باید این کتاب را بخوانیم؟
کتاب سرخوشی غیرعقلایی نه تنها یکی از آثار کلاسیک اقتصاد مالی است، بلکه برای سرمایه‌گذاران ایرانی نیز آموزنده و ضروری است. در شرایطی که بازار سرمایه کشور بارها با دوره‌های رونق و رکود شدید روبه‌رو بوده، درک عمیق‌تر از مفهوم حباب، رفتار جمعی و ناکارایی‌های بازار می‌تواند برای هر فعال اقتصادی حیاتی باشد.
ترجمه‌ی سید فرهنگ حسینی این امکان را فراهم کرده که بدون نیاز به مطالعه‌ی نسخه‌ی انگلیسی (Irrational Exuberance)، تمام محتوای علمی کتاب در دسترس باشد. اگر به دنبال منبعی جامع و دقیق برای شناخت ریشه‌های نوسانات بازار، هیجان‌های سرمایه‌گذاری و سیاست‌های مقابله با بحران‌های مالی هستید، این ترجمه بهترین انتخاب است.
جمع‌بندی
فصل یازدهم کتاب نشان می‌دهد که نظریه‌ی بازارهای کارا، هرچند از لحاظ نظری جذاب است، اما در برابر واقعیت‌های بازار به چالش کشیده می‌شود. شیلر با دقت علمی و با استفاده از شواهد آماری و تاریخی، نشان می‌دهد که حباب‌ها واقعی هستند و نمی‌توان آن‌ها را با فرضیه‌ی «تصادفی بودن قیمت‌ها» نادیده گرفت.