با رونمایی از لایحه بودجه 98 یکی از مهم‌ترین ارقامی که بحث‌ها و انتقادات فراوانی را به دنبال داشت، موضوع افزایش ارقام مالیاتی درنظر گرفته شده سال آینده به‌رغم پیش بینی شرایط نامطلوب اقتصادی ورکود شدیدی است که بر بازار تولید و خدمات حاکم خواهد شد.
کارشناسان و فعالان اقتصادی می‌گویند در این شرایط، نرخ تورم نباید مبنای افزایش مالیات باشد چرا که در هنگام رکود، درآمد هم به نسبت افزایش تورم و کاهش قدرت خرید مصرف کنندگان کم می‌شود، اتفاقی که در ماه‌های اخیر هم افتاد. آنچه مسلم است همین میزان افزایش مالیات هم نگرانی تولیدکنندگان را که این روزها شرایط بحرانی را پشت سر می‌گذارند، بیشتر کرده است.
برخی از آیتم‌های مالیاتی سال 97 و 98
بر اساس این گزارش ، درآمدهای مالیاتی نیز در لایحه بودجه سال 98 با افزایشی 11 هزار میلیارد تومانی نسبت به قانون بودجه سال 97 رقمی بالغ بر 153 هزار میلیارد تومان در نظر گرفته شد. به عنوان نمونه مالیات بر اشخاص حقوقی برای سال 98 بالغ‌بر 37 هزار میلیارد تومان پیش‌بینی‌شده که نسبت به سال گذشته (41 هزار میلیارد تومان) یک درصد کاهش‌یافته است. مالیات بر درآمد در لایحه 98بودجه سال آینده بالغ‌بر 25 هزار میلیارد تومان برآورد شده که این مبلغ در سال 97 بالغ بر 20 هزار میلیارد تومان بوده و در واقع رشد 25 درصدی را نشان می‌دهد.
این ارقام از همان زمان رونمایی لایحه بودجه با انتقاد شدید فعالان اقتصادی و کارشناسان روبه رو شد. البته مقامات دولتی با اشاره به نرخ تورم در سال جاری، این موضوع را اینگونه توجیه می‌کنند که با وجود افزایش رقم مالیات‌ها، این افزایش همچنان بسیار کمتر از نرخ تورم است. دولت می‌گوید با در نظر گرفتن نرخ 31 درصدی و به‌طور خوشبینانه 25 درصدی تورم، درصدد افزایش فشار مالیاتی نیست چرا که افزایش 8.3 درصدی درآمدهای مالیاتی حتی در حالت خوشبینانه ، کمتر از یک‌سوم نرخ تورم افزایش یافته است.
کاهش سهم مالیات در تولید ناخالص داخلی
پس از مطرح شدن این انتقادها، محمدباقر نوبخت، رئیس سازمان برنامه و بودجه درباره اقدام دولت در افزایش ۱۱ درصدی مالیات سال آینده که نسبت به سال جاری 114 میلیارد تومان شده و اینکه در شرایط رکودی فعلی، این تصمیم با چه منطقی است، گفت: ما به اندازه نرخ تورم عدد مالیاتی را ۱۱ درصد افزایش دادیم، وقتی قرار است وابستگی بودجه به نفت را کاهش دهیم و یا قطع کنیم، تنها چیزی که باقی می‌ماند درآمد مالیاتی است. اقتصاد مقاومتی هم همین را می‌گوید که باید هزینه‌ها را از مالیات‌ها بدهید. نوبخت افزود: دولت هیچ وقت راضی نخواهد شد برای افزایش درآمد مالیات را بالا ببرد. البته در سال جاری سهم مالیات در تولید ناخالص داخلی 5/6 درصد بود که این رقم در سال آینده به ۵ درصد کاهش یافت.
مشکلات بسیاری خواهیم داشت
اصلی‌ترین ایراد بودجه 98 این است که هیچ تفاوتی با بودجه سنوات گذشته ندارد. در واقع با توجه تحریم‌ها و شرایطی که کشور با آن مواجه است، ضرورت داشت بودجه متناسب با تحریم نوشته شود ولی نه در ساختار درآمدی و نه در طرف هزینه شاهد هیچ گونه تغییری در رویکرد دولت نیستیم. وحید شقاقی شهری کارشناس اقتصادی با بیان این مطلب گفت: درآمدها کاملا خوشبینانه دیده شده است؛ 172 هزار میلیارد تومان درآمد مالیاتی در مجلس مصوب شده که به عقیده بنده بیش از 100 هزار میلیارد تومان درآمد مالیاتی در سال آینده نصیب دولت نخواهد شد. شقاقی شهری اضافه کرد: دولت تصمیمی برای گسترش پایه‌های مالیاتی نگرفته، چرا که نتوانستند پایه‌های مالیاتی را توسعه بدهند و با همین پایه‌های مالیاتی سال‌های گذشته هم به دلیل کاهش واردات، کاهش شدید تعداد بنگاه‌های تولیدی در سال آینده و کاهش شدید مصرف مردم به دلیل افت قدرت خرید، به طور یقین شاهد تحقق این درآمد مالیاتی نخواهیم بود. وی بیان داشت : ماحصل تعریف درآمد در بودجه را که تحلیل کنیم بیش از 150هزار میلیارد تومان کسری اولیه داریم و در طی سال آینده ممکن است مدام به این کسری افزوده هم بشود.
این کارشناس اقتصادی بیان داشت: از طرف دیگر هزینه‌ها را 448 هزار میلیارد تومان تعریف کردند، در واقع نسبت به سال پیش 12 درصد افزایش هزینه برای دولت دیده شده است. افزایش هزینه دولت در این شرایط اقتصادی خطایی نابخشودنی است. وی افزود: به طور یقین با نظام کنونی بودجه ریزی و شرایط پیش رو، سال آینده با مشکلات بسیار زیادی مواجه خواهیم شد.
شقاقی شهری با اشاره به اینکه نظام یارانه‌ای و مالیاتی مثل تمام دنیا باید به نفع دهک‌های کم درآمد باشد، افزود: البته در کشور ما، درست برعکس این الگو عمل می‌شود. شما برای یک ساندویچ ۱۰ هزار تومانی باید مالیات بر ارزش افزوده بپردازید اما یک فرد بدون کار، تلاش و هیچ گونه ریسکی ۲۳ میلیارد تومان سود سپرده دریافت می‌کند و یک ریال هم مالیات نمی‌پردازد.این در حالی است که این مالیات‌ها در اقتصاد‌های آزاد دنیا وجود دارد. این استاد دانشگاه با اشاره به اینکه دولت باید نظام مالیاتی خود را اصلاح کند بیان داشت :اکنون در کشور دهک دهم، ۱۰ برابر دهک اول از کل نظام یارانه‌ای استفاده می‌کند. در حالی که در همه کشورهای دنیا چیزی به نام مالیات تصاعدی بر مصرف وجود دارد. یعنی هرکس بیشتر مصرف کند باید مالیات بیشتری بپردازد.
بی‌توجهی نرخ‌های مالیاتی به درآمدهای تسعیر
آلبرت بغزیان، اقتصادان در این خصوص افزود: مشکل عمده لوایح بودجه این است که عملیاتی نیستند و بودجه همدفمند طراحی نشده که صرفا بحث افزایش و کاهش یک سری عددها نسبت به سال قبل است. بر این اساس اعداد و ارقامی که در بودجه اعلام می‌شود تغییر می‌کند.
این اقتصاددانان گفت: همیشه بحث سیاسی تنظیم شدن بودجه در برخی از استان‌ها و وزارت خانه‌ها با توجه به نفوذی که دارند مطرح است و اینکه چون بعضی از نهادها قدرت چانه‌زنی نداشته و ندارند سال‌های طولانی است که در موضوع بودجه مغفول مانده اند. در واقع بودجه به فنر دخل و خرج دولت تبدیل شده است که در آن درآمدها بسیار خوشبینانه و براساس نرخ ارز و قیمت نفت تعیین شده و هزینه‌ها نیزعلیرغم بالا بودن همچنان کمتر از میزان واقعی، بر آورد می‌شود.
اشکالات اصلی مالیات در بودجه 98 این است که در بعضی موارد پیش بینی افزایش مالیات دیده شده که در واقع تغییر نرخ‌های مالیاتی است . و البته اینها اشکالی ندارد. همانطور که در بودجه به صورت مالیات درآمدهای دولت افزایش پیدا کند بهتر از این است که براساس افزایش برخی از خدمات دولتی باشد و یا به نوعی خوش بینانه فکر کردن در مورد تفاوت درآمدهای تسعیر و نرخ ارزی که معمولا هم رعایت نمی‌شود.
زمانی بود که می‌خواستیم وابستگی کشور به درآمدهای نفتی را کم کنیم و در مقابل درآمد غیر نفتی را افزایش دهیم ولی اکنون موضوع این است که همین مقدار نفت را هم به خاطر تحریم نمی توانیم بفروش برسانیم و در این شرایط اگر درآمد نفتی کاهش پیدا کند اصلا به صلاح کشور نیست، چون با این کار بازارهایمان را در جهان از دست می‌دهیم. در قسمت سایر درآمدها مثل کشورهای دیگر که با اصول اقتصادی اداره می‌شوند بحث درآمدهای مالیاتی و خدماتی که دولت ارائه می‌کند باید قیمت مناسب داشته باشد و در قسمت درآمدی هم که برای شرکت‌ها و سازمان‌ها که مشمول مالیات می‌شوند، باید مالیات اخذ و جلوی فرار مالیاتی گرفته شود.
در بحث معافیت مالیاتی باید یک بازنگری اساسی صورت گیرد. زیرا بعضی از شرکت‌ها که شامل معافیت مالیاتی نیستند در پناه یک نهاد که مجوز معافیت دارد قرار می‌گیرند و این کار باعث کسری شدید در بودجه می‌شود. یک نکته را باید در نظر گرفت، دولت‌ها در ایران هیچ‌وقت کسری بودجه واقعی را اعلام نمی‌کنند.
وضعیت مطلوب در فرار مقرارتی
تمرکز مجلس سال آینده بر روی درآمدهای مالیاتی است و در صورت تصویب پیشنهاد دریافت مالیات ۲۵ درصدی از سود بانکی حقوقی‌ها باید شاهد چالش‌هایی پیش رو خواهد بود.
سید کمال سید علی، معاون ارزی سابق بانک مرکزی با بیان این مطلب گفت: باید این نکته را در نظر داشت که این کار منجر به خروج منابع از سیستم بانکی می‌شود والبته بستگی به نرخ سود بانکی دارد. این کارشناس با اشاره به طغیان سایر بازارها در پی خروج احتمالی سپرده‌های بانکی افزود: البته این موضوع بستگی به سایر بازارهای کشور مثل بازار ارز، مسکن و بورس دارد، چرا که این بازارهای موازی همیشه باهم رقابت دارند و معلوم نیست منابع به کدام یک از این بازارها منتقل می‌شود اما آنچه مسلم است اینکه این کار اثر منفی بر سپردهای بانکی دارد.
وی با اشاره به اینکه در این شرایط اقتصادی خروج سپرده از سیستم بانکی به صلاح نیست، گفت: نرخ سود بانکی عاملی برای جذب سپرده‌گذاران است، بر این اساس بعضی از بانک‌ها برای جذب هر چه بیشتر سپرده‌های بانکی حتی حاضرند با هزار ترفند نرخ‌های بالاتری از مصوب بانک مرکزی را برای جذب مشتریان ارائه کنند. حالا اگر قرار باشد سپرده گذار 25 درصد مالیات پرداخت کند، بانک‌هایی که فرار مقرارتی از بانک مرکزی دارند وضعیتشان بهتر خواهد شد و بانک‌های دولتی که کمتر می‌توانند این کارها را کنند، با مشکلات بیشتری مواجه خواهند شد.
- الهام هیئتی-خبرنگار
- شماره ۲۹۶ هفته نامه اطلاعات بورس - صفحه۴
نظر شما