چالش‌ها و فرصت‌های صندوق‌ طلا

به گزارش صدای بورس، ارزیابی چالش‌ها و مزایای صندوق‌های طلا به عنوان یکی از کلاس‌های دارایی محبوب در بازار سرمایه از چند نظر قابل بررسی است. در صورتی که هدف سرمایه‌گذار صرفاً سرمایه‌گذاری در بازار طلا باشد، صندوق‌های طلا بهترین و کارآمدترین ابزار موجود در بازار سرمایه هستند.

ویژگی‌هایی همچون نقدشوندگی مناسب، امنیت بالا، کارمزد معاملاتی پایین، و معافیت مالیاتی موجب شده این صندوق‌ها با استقبال گسترده‌ای مواجه شوند و ارزش دارایی‌های تحت مدیریت آن‌ها اکنون به بیش از ۳۱۶ همت رسیده است.
با این حال، توسعه این صندوق‌ها با چالش‌هایی همراه بوده است. از مهم‌ترین موارد، عدم تطابق دامنه نوسان صندوق‌های طلا با دامنه نوسان گواهی سپرده طلا بود. این موضوع تا پیش از سوم آبان‌ماه سال جاری فاصله محسوسی ایجاد می‌کرد و خود عاملی برای شکل‌گیری حباب قیمتی در صندوق‌ها بود. خوشبختانه با افزایش دامنه نوسان گواهی سپرده از ۵ درصد به ۱۰ درصد، این مشکل تا حد زیادی برطرف شده و هماهنگی بهتری میان ابزارها به وجود آمده است. تغییر سازوکار افزایش سقف صندوق‌ها و همچنین بازنگری در ساعت معاملات از دیگر اقداماتی است که در صورت انجام، می‌تواند به توسعه این بازار کمک کند؛ البته پیش از آن باید زیرساخت‌های لازم فراهم و برخی مقررات بازبینی شود.

چرا صندوق‌های طلا حباب می‌گیرند؟ راه حل چیست؟
هر زمان که قیمت یک دارایی از ارزش ذاتی خود فاصله بگیرد، حباب مثبت یا منفی ایجاد می‌شود. ارزش ذاتی صندوق‌های طلا در NAV قابل مشاهده است و سرمایه‌گذاران می‌توانند آن را رصد کنند. وجود بازارگردان نیز برای کنترل اختلاف قیمت‌ها ضروری است، اما پیش از همسان‌سازی دامنه نوسان، میزان حباب‌ها به‌ویژه در دوره‌های هیجانی بازار بیشتر بود. پس از اصلاحات اخیر، میزان حباب معمولاً از حدود دو یا دو و نیم درصد فراتر نرفته است. این حباب‌ها می‌تواند از جنس نوسان‌های بازار باشد یا به قوانین و مقررات ارتباط داشته باشد.
صندوق‌های طلا دارای بازارگردان هستند و بازارگردان‌ها زیر نظر بورس موظف‌اند در محدوده قیمتی مشخص، حجم معینی از خرید و فروش را انجام دهند. با وجود آنکه اغلب بازارگردان‌ها بیش از تعهدات خود در معاملات فعال هستند، بازهم شاهد شکل‌گیری حباب مثبت یا منفی در صندوق‌ها هستیم. پیش از همسان‌سازی دامنه نوسان گواهی سپرده و صندوق‌ها (پیش از آبان‌ماه)، فاصله قیمت و NAV بسیار محسوس بود. پس از این اصلاح، وضعیت به‌طور قابل‌توجهی بهبود یافته و حباب‌ها معمولاً از حدود ۲ تا ۲.۵ درصد فراتر نرفته‌اند؛ آن‌هم عمدتاً در مقاطعی که بازار هیجانی بوده است. یکی دیگر از دلایل ایجاد حباب، تأخیر در روند افزایش سقف واحدهای سرمایه‌گذاری صندوق‌هاست. زمانی‌که بازارگردان امکان صدور واحد جدید نداشته باشد، طبیعتاً قیمت صندوق‌ها با فشار تقاضا رشد می‌کند و حباب مثبت شکل می‌گیرد. عامل دیگری که می‌تواند موجب حباب قیمت در صندوق‌های طلا و سایر دارایی‌ها شود، انتظارات تورمی است. وقتی این انتظارات به‌طور ناگهانی تغییر می‌کند، تقاضای بزرگ و سریع وارد بازار می‌شود. در چنین شرایطی بازارگردان ممکن است در کوتاه‌مدت امکان پاسخ‌دهی کافی نداشته باشد و حتی نتواند پرتفوی صندوق را به‌سرعت با خرید طلا تقویت و واحد جدید صادر کند. در زمان افزایش تقاضا برای صندوق‌های طلا، مدیران صندوق‌ها ابزارهای محدودی برای پوشش ریسک در اختیار دارند. اگرچه بازار آتی و آپشن گواهی سپرده شمش طلا و همچنین بازار آپشن سکه فعال است، اما عمق و حجم این بازارها هنوز به اندازه‌ای نیست که نیازهای صندوق‌ها را پاسخ دهد. در واقع زیرساخت مشتقه طلا کافی و متناسب با حجم تقاضا در این بازار نیست.

نقش نهادهای آربیتراژور
نهادهای آربیتراژور می‌توانند در زمانی‌که صندوق‌ها از ارزش ذاتی فاصله می‌گیرند و حباب شکل می‌گیرد، وارد بازار شده و شرایط را به تعادل برسانند و با خرید و فروش یونیت‌ها و دارایی پایه صندوق این حباب را کاهش دهند و از بین ببرند. وجود این نهادها بسیار مفید است؛ اما شرط اصلی، فراهم بودن زیرساخت‌های لازم، تدوین قوانین و مقررات شفاف و همچنین ایجاد سیستم نظارتی و مجوزهای استاندارد است.

اهمیت توسعه بازار مشتقه طلا
اگر زیرساخت‌های بازار مشتقه در بورس کالا طی سال‌های گذشته تقویت می‌شد، حجم معاملات کنونی می‌توانست چندین برابر باشد. این بازار ظرفیت بسیار بالایی دارد و بسیاری از سرمایه‌گذاران تمایل جدی به ورود در آن دارند؛ اما به‌دلیل محدودیت‌های زیرساختی، از این فرصت صرف‌نظر می‌کنند. درحال‌حاضر ۲۷ صندوق طلا در بازار وجود دارد، اما تنها تعداد محدودی، حدود سه صندوق، دارای ابزارهای آتی و آپشن هستند. هرچند حجم معاملات این ابزارها در حال افزایش است، اما هنوز تا رسیدن به نقطه مطلوب فاصله زیادی باقی مانده است.

جای خالی صندوق‌های اهرمی طلا در بورس تهران
در خصوص راه‌اندازی صندوق‌های اهرمی طلا نیز باید گفت پیش‌نیاز اصلی، بهبود زیرساخت‌ها و افزایش عمق بازار مشتقه طلاست. اگر مدیر صندوق نتواند پوشش ریسک مناسبی در بازار مشتقه انجام دهد، توسعه این صندوق‌ها ممکن نخواهد بود. علاوه‌بر این، به‌دلیل ساختار اقتصادی کشور و حساسیت بانک مرکزی نسبت به ابزارهای مبتنی بر طلا، سیاست‌گذاران و مدیران بازار سرمایه معمولاً محتاطانه عمل می‌کنند. در مجموع، صندوق اهرمی طلا می‌تواند ابزار بسیار جذابی باشد؛ به‌ویژه در شرایط کنونی اقتصاد کشور. اما تا فراهم شدن الزامات و رفع ملاحظات موجود، امکان راه‌اندازی آن محدود است.

• فرزانه صالحی - کارشناس بازار سرمایه

• شماره ۶۱۴ هفته نامه اطلاعات بورس