به گزارش صدای بورس، بخش معدن ایران به عنوان یکی از ارکان مهم اقتصاد غیرنفتی، در سال ۱۴۰۴ با مجموعهای از چالشهای ساختاری، فناورانه و سیاستگذاری مواجه است. با وجود ظرفیتهای گسترده در ذخایر معدنی، موقعیت جغرافیایی و نیروی انسانی متخصص، موانع متعددی مانع بهرهبرداری بهینه از این پتانسیلها شدهاند.
یکی از مهمترین چالشهای سال ۱۴۰۴، کمبود انرژی در بخش معدن است. ناترازی برق و گاز، بهویژه در فصلهای سرد، باعث توقف یا کاهش تولید در معادن بزرگ و متوسط شده است. واحدهای فرآوری مواد معدنی نیز با افت راندمان و افزایش هزینههای عملیاتی مواجهاند. این بحران، نهتنها بهرهوری را کاهش داده، بلکه موجب تعلیق برخی پروژههای توسعهای شده است.
در سال ۱۴۰۴، مشکل ناترازی انرژی بهویژه در حوزه برق و گاز، تأثیر گستردهای بر معادن ایران گذاشته و موجب تعطیلی یا کاهش فعالیت بسیاری از آنها شده است. بر اساس گزارشهای رسمی:
بیش از ۵۰ درصد از معادن فعال کشور، به دلیل کمبود انرژی و ضعف زیرساختی با معضل جدی و حتی تعطیلی مواجه شدهاند. این بحران در استانهای معدنی مانند کرمان، یزد، خراسان جنوبی و آذربایجان غربی شدیدتر بوده است؛ جایی که معادن سنگآهن، مس، سرب و روی فعالیت گستردهای دارند. این در حالی است که واحدهای فرآوری و صنایع معدنی وابسته به معادن نیز با افزایش هزینههای تولید و کاهش رقابتپذیری مواجه شدهاند. طبق گزارشها در تابستان ۱۴۰۴، مصرف برق ایران به رکورد تاریخی ۷۶ هزار مگاوات رسید که موجب اعمال محدودیتهای شدید بر مصرف صنعتی شد. این وضعیت نهتنها بهرهوری معادن را کاهش داد، بلکه امنیت اشتغال، صادرات و توسعه صنعتی را نیز تهدید کرد.
آنطور که رئیس کمیسیون معدن و صنایع معدنی اتاق بازرگانی ایران میگوید علاوه بر معضل انرژی، نبود ثبات در تصمیمگیریها، فشارهای مالیاتی و عوارض صادراتی و مداخلات غیرکارشناسی موجب کاهش تابآوری بنگاههای معدنی و تعطیلی هزاران معدن در کشور شده، بطوریکه شرکتهایی که در گذشته حاشیه سود بالای ۷۰ درصد داشتند، امروز سودشان به زیر ۲۰ درصد رسیده است. در شرایطی که نرخ بهره بالای ۴۰ درصد است و بازده طرحها کمتر از ۲۰ درصد، ادامه فعالیت برای بسیاری از بنگاهها به معنای زیان است.
فرسودگی تجهیزات و فناوریهای استخراج
به گفته فعالان بخش معدن، سهم قابل توجهی از ماشینآلات معدنی ایران عمر بالای ۲۰ سال دارند و از فناوریهای قدیمی بهره میبرند. نبود زیرساخت مناسب برای نوسازی، محدودیتهای ارزی و تحریمهای بینالمللی، مانع واردات تجهیزات پیشرفته شدهاند. این موضوعات باعث کاهش ایمنی، افزایش هزینههای نگهداری و افت کیفیت تولید شده است. بر اساس آمارها، فرسودگی در بخش ماشین آلات معدنی باعث کاهش بهرهوری معادن ایران تا ۴۰ درصد بهویژه در معادن فلزی و سنگهای ساختمانی شده است، چراکه ماشینآلات قدیمی با مصرف انرژی بالا و راندمان پایین، موجب افزایش هزینههای استخراج و فرآوری شدهاند.
از سوی دیگر تجهیزات فرسوده، استانداردهای ایمنی را رعایت نمیکنند و احتمال بروز حوادث انسانی و فنی را بالا بردهاند و این در حالی است که در نبود سیستمهای هشدار و کنترل پیشرفته، مدیریت بحران را دشوار کرده است.
بر اساس گزارشها بیش از ۱۵ هزار دستگاه معدنی در ایران بالای ۲۰ سال عمر دارند و قابلیت ارتقاء نیز ندارند و این عقبماندگی فناورانه، مانع ورود به فازهای جدید استخراج و فرآوری شده و توسعه معادن را کند کرده است.
از سوی دیگر، این موضوع هزینههای تعمیر و تأمین قطعات یدکی برای ماشینآلات قدیمی و زمان توقف تولید را افزایش داده است. به عبارتی نبود قطعات اصلی و وابستگی به واردات، معادن را در شرایط تحریم با چالش مضاعف مواجه کرده است.
محمدرضا بهرامن، رئیس خانه معدن ایران، در این باره با انتقاد از مشکلات موجود در روند تأمین تجهیزات و ماشینآلات معدنی، معتقد است تولیدکنندگان این حوزه نباید برای تأمین ماشینآلات و ترخیص آنها از گمرکات ماهها منتظر بمانند. دولت باید رویه خود را نسبت به معدن اصلاح کند. نباید فرصتها را از دست بدهیم؛ چرا که معدن ارزآوری بالا و حتی بازار صادراتی مناسبی را میتواند ایجاد کند. او با تأکید بر ضرورت استفاده از ابزارهای نوین در توسعه اقتصادی میگوید امروز دیپلماسی اقتصادی نقش مهمی را برای توسعه برنامهها ایفا میکند و نباید درگیر بوروکراسی و رسوب کالا در گمرک باشیم.
کاهش رقابتپذیری در بازارهای بینالمللی
با استناد به چالشهای فوق، متاسفانه کیفیت پایین محصول نهایی به دلیل ضعف تجهیزات، موجب کاهش سهم ایران در بازارهای صادراتی شده است. معادن ایران در مقایسه با رقبای منطقهای مانند ترکیه، عمان و قزاقستان، از نظر فناوری عقبتر هستند. عوامل متعددی از جمله موضوعات فوق الذکر در این امر دخالت دارند، با این حال مسایل دیگری نیز برای کاهش رقابت پذیری شرکتهای معدنی قابل ذکرند. محدودیت در مسیرهای ریلی و جادهای، بهویژه پس از درگیریهای منطقهای، صادرات مواد معدنی را با چالش مواجه کرده و در این بین نبود بنادر تخصصی معدنی و تأخیر در ترخیص کالاها، هزینههای حمل را در این بخش افزایش داده است.
مساله دیگر نبود استانداردهای جهانی در اکتشاف و فرآوری است. عمق اکتشافات معدنی ایران با استانداردهای جهانی فاصله دارد و این موضوع موجب کاهش اعتماد سرمایهگذاران خارجی شده و از آنجا که فرآوری مواد معدنی در ایران اغلب با فناوریهای قدیمی انجام میشود، محصول صادراتی ایرانی را با افت کیفیت و کاهش توان رقابتی روبرو کرده است.
این در حالی است که تحریمهای بانکی و تجاری را نیز باید به این مشکلات اضافه کرد. این موضوعات مانع جذب سرمایهگذاری خارجی و انتقال فناوریهای نوین شده و در نتیجه شرکتهای معدنی ایرانی در معاملات بینالمللی با محدودیت مواجه شده اند که این امر سهم ایران از بازارهای صادراتی در حوزه سنگآهن، مس، سرب و روی را با کاهش روبهرو کرده است.
اختلالات ژئوپلیتیکی در زنجیره تأمین و صادرات
تحولات منطقهای، از جمله جنگهای کوتاهمدت در غرب آسیا، مسیرهای صادراتی را با اختلال مواجه کردهاند. کاهش دسترسی به مسیرهای ریلی و جادهای، صادرات مواد معدنی را تا صدها هزار تن کاهش داده است. همچنین، توقف فعالیت معادن کوچک و متوسط در استانهایی مانند کرمان، یزد و خراسان جنوبی، زنجیره تأمین داخلی را نیز تحت تأثیر قرار داده است.
مهرداد اکبریان رئیس انجمن سنگ آهن ایران درباره جنگ ۱۲ روزه علیه کشورمان و آثار آن بر بخش معدن و صنایع معدنی میگوید بخش معدن پیش از جنگ ۱۲ روزه علیه کشورمان چندان شرایط خوبی نداشت و نبود انرژی باعث شده بود تا واحدهای صنایع معدنی نیز با ظرفیت کمتری فعالیت داشته باشند و همین موضوع بر کاهش تقاضا در بخش معدن اثرگذار شده بود.
به گفته او با جنگ ۱۲ روزه شرایط به ویژه در بعد صادرات سختتر و در واقع به نوعی بازار تقاضا برای بخش معدن محدودتر شد. مشکلات در بخش معدن به صورتی شده است که نمیتوان چندان ایدهآل درباره موضوعات فکر کرد. درواقع ما تنها به این موضوع فکر میکنیم که چطور میتوان تابآوری واحدها را افزایش دهیم. درباره فعال شدن مکانیسم ماشه تعابیر زیادی وجود دارد. برخی کارشناسان میگویند چندان مؤثر نیست چون پیش تر تمام تحریمها اعمال شده است اما واقعیت این طور نیست. وی معتقد است اگر مکانیسم ماشه و تحریمها به طور کامل اجرا شود تقریباً صادرات محصولات معدنی را از دست خواهیم داد.
-
حمزه بهادیوند چگینی - روزنـامهنـگار
-
شماره ۶۱۲ هفته نامه اطلاعات بورس
نظر شما