نگاهی تحلیلی به فصل دوازدهم کتاب «سرخوشی غیرعقلایی» رابرت شیلر

به گزارش صدای بورس،شیلر در این کتاب، با نثری علمی اما قابل‌فهم، پدیدهٔ حباب‌های قیمتی در بازار سهام، مسکن و سایر دارایی‌ها را به‌دقت واکاوی می‌کند و نشان می‌دهد چگونه احساسات، هیجانات و باورهای جمعی می‌توانند منجر به شکل‌گیری یا ترکیدن حباب‌های اقتصادی شوند.

این کتاب نه‌تنها برای اقتصاددانان، بلکه برای سرمایه‌گذاران، سیاست‌گذاران و حتی خوانندگان عادی علاقه‌مند به درک روانشناسی بازارها اثری ماندگار است. شیلر با ترکیب داده‌های تاریخی، تحلیل‌های آماری و روان‌شناختی، الگویی از رفتار جمعی انسان‌ها در بازارها ارائه می‌دهد که امروزه نیز کاملاً کاربردی است.

دربارهٔ ترجمهٔ فارسی

ترجمهٔ کامل فارسی کتاب توسط سیدفرهنگ حسینی انجام شده که ضمن نثر روان و واژگان علمی، روح و زبان رابرت شیلر را به خواننده فارسی زبان منتقل می نماید و انتشارات چالش آن را با منتشر کرده است. ترجمهٔ حسینی نه‌تنها دقیق و علمی است، بلکه روان، وفادار به لحن نویسنده و سرشار از دقت در انتقال مفاهیم پیچیدهٔ اقتصادی است. برخلاف برخی ترجمه‌های ناقص یا ساده‌سازی‌شده، این ترجمه با عنوان سرخوشی غیزعقلائی تمامی جداول، نمودارها و داده‌های آماری کتاب اصلی را به‌طور کامل و حرفه‌ای منتقل کرده است.

خواندن این ترجمه به خواننده حس اطمینان می‌دهد که با اثری اصیل و علمی روبه‌رو است، اثری که هم برای مطالعهٔ دانشگاهی و هم برای علاقه‌مندان جدی بازارهای مالی قابل‌اعتماد است.

بی‌تردید، ترجمهٔ سیدفرهنگ حسینی بهترین و جامع‌ترین نسخهٔ فارسی از Irrational Exuberance است؛ ترجمه‌ای که در عین روانی و خوانایی، دقت و امانت علمی را به بهترین شکل ممکن حفظ کرده است.

مروری کوتاه بر فصل‌های پیشین

در فصل‌های پیشین، رابرت شیلر گام‌به‌گام ذهن خواننده را با روند شکل‌گیری حباب‌های اقتصادی آشنا می‌کند:

• فصل‌های آغازین به بررسی رشد تاریخی بازارها و شاخص‌های سهام اختصاص دارد و نشان می‌دهد چگونه ارزش‌گذاری‌ها از منطق اقتصادی فاصله می‌گیرند.

• در میانهٔ کتاب، او به عوامل روان‌شناختی و اجتماعی می‌پردازد: رسانه‌ها، سرایت هیجانات، حس موفقیت جمعی و توجیه‌های جدیدی که سرمایه‌گذاران برای قیمت‌های غیرمنطقی می‌تراشند.

• فصل‌های میانی (۴ تا ۸) دربارهٔ نقش بازخوردهای مثبت و تقویت‌کننده در بازار است؛ شیلر توضیح می‌دهد چگونه افزایش قیمت‌ها خود باعث جذب سرمایه‌گذاران بیشتر و تشدید حباب می‌شود.

• در فصل‌های ۹ تا ۱۱ نیز، نگاه او به رفتارهای نهادی، اثر سیاست‌های پولی و نقش رسانه‌های مالی گسترش می‌یابد.

در چنین بستری، فصل دوازدهم به یکی از کلیدی‌ترین پرسش‌های کتاب پاسخ می‌دهد:

آیا سرمایه‌گذاران واقعاً از تاریخ و تجربه‌های گذشته «می‌آموزند» یا تنها در چرخه‌ای از فراموشی و یادزدایی گرفتارند؟

فصل دوازدهم: یادگیری و یادزدایی سرمایه‌گذار

توجیه «یادگیری» در بازارهای داغ

در آغاز فصل، شیلر استدلال رایجی را مطرح می‌کند که بسیاری از فعالان بازار در زمان رشد بیش از حد قیمت‌ها بیان می‌کنند:

مردم اکنون «یاد گرفته‌اند» که بازار در بلندمدت باارزش‌تر از آن چیزی است که پیش‌تر می‌پنداشتند؛ به همین دلیل نسبت قیمت به سود (P/E) بالاتر از میانگین تاریخی شده است.

اما شیلر بلافاصله این استدلال را به چالش می‌کشد. او می‌پرسد:

آیا جامعه واقعاً دانشی جدید دربارهٔ ارزش واقعی سهام آموخته است یا این فقط توجیهی برای خوش‌بینی افراطی است؟

یادگیری دربارهٔ ریسک: واقعیت یا توهم؟

برخی می‌گویند مردم آموخته‌اند که بازار سهام کم‌ریسک‌تر از گذشته است، چون داده‌های تاریخی نشان داده‌اند سهام در بلندمدت از سایر سرمایه‌گذاری‌ها بهتر عمل کرده است. اما شیلر یادآور می‌شود که این «حقیقت» نه تازه است و نه بی‌نقص.

او به کتاب‌های تاریخی مانند اثر ادگار لارنس اسمیت (۱۹۲۴) اشاره می‌کند که همین استدلال‌ها را مطرح کرده بودند و حتی اروینگ فیشر در دههٔ ۱۹۲۰ آن را عامل رشد حبابی بازار می‌دانست. با این حال، بازار سقوط کرد و آن آموخته‌ها به فراموشی سپرده شد.

به باور شیلر، تاریخ نشان می‌دهد که آنچه مردم «می‌آموزند»، غالباً نتیجهٔ خوش‌بینی موقتی است، نه کشف حقیقتی پایدار.

آیا سهام همیشه بهتر از اوراق قرضه عمل می‌کند؟

شیلر با داده‌های دقیق نشان می‌دهد که برتری سهام نسبت به اوراق قرضه، نه یک قانون ثابت بلکه افسانه‌ای تکرارشونده است. او به پژوهش جرمی سیگل در کتاب Stocks for the Long Run اشاره می‌کند و با تحلیل ادوار مختلف تاریخی (از ۱۹۰۱ تا ۱۹۸۶) نشان می‌دهد در دوره‌های طولانی نیز بازده واقعی سهام گاه بسیار پایین یا حتی منفی بوده است.

نتیجه روشن است: باور عمومی به «بازده دائمی سهام» یکی از مهم‌ترین توهم‌های سرمایه‌گذاران است.

فرهنگ سرمایه‌گذاری و افسانهٔ یادگیری

شیلر با نقل نظرسنجی‌هایی از سال‌های ۱۹۹۱ و ۱۹۹۳ نشان می‌دهد که اکثریت سرمایه‌گذاران نهادی به‌اشتباه تصور می‌کردند در هیچ دوره‌ای از تاریخ، اوراق قرضه از سهام عملکرد بهتری نداشته‌اند.

این باور گسترده بخشی از فرهنگ سرمایه‌گذاری مدرن شده بود؛ فرهنگی که واقعیت‌های پیچیدهٔ اقتصاد را ساده‌سازی کرده و به جای تحلیل، به تکرار شعارها روی آورده است.

درس‌های اشتباه از صندوق‌های سرمایه‌گذاری

در بخش بعدی، شیلر سراغ صندوق‌های سرمایه‌گذاری مشترک می‌رود. او می‌گوید سرمایه‌گذاران فکر می‌کنند با خرید صندوق‌های مشترک و نگهداری بلندمدت سهام، ریسک را حذف کرده‌اند. حتی کتاب‌هایی مانند Dow ۳۶,۰۰۰ مردم را به رؤیای دائمی شدن رشد بازار دعوت می‌کردند.

اما واقعیت این است که انتخاب صندوق‌های موفق تقریباً شانسی است و «یادگیری» در این حوزه بیشتر شبیه مد و موج زودگذر سرمایه‌گذاری است تا درک واقعی از بازار.

یادگیری یا یادزدایی؟

در بخش پایانی فصل، شیلر به نقطهٔ اوج بحث می‌رسد:

آنچه ما در بازارها می‌بینیم نه یادگیری، بلکه یادزدایی جمعی است. مردم بارها در تاریخ یکسان می‌آموزند و دوباره فراموش می‌کنند که بازار می‌تواند سقوط کند، که سهام همیشه برنده نیست و که ریسک، ذات سرمایه‌گذاری است.

او نشان می‌دهد که پس از بحران‌های ۲۰۰۰، ۲۰۰۸ و حتی رکودهای بعدی، سرمایه‌گذاران همین چرخهٔ تکراری را طی کرده‌اند:

• در دورهٔ رونق، باور به «یادگیری جدید»

• در سقوط، شوک و فراموشی آن باور

• و سپس بازگشت دوبارهٔ همان افسانه‌ها در قالبی تازه

این چرخه همان چیزی است که شیلر آن را موتور سرخوشی غیرعقلایی می‌نامد.

نگاهی به ادامهٔ کتاب

در فصل پایانی، شیلر به پیامدهای اخلاقی و اجتماعی این رفتارها می‌پردازد. او تأکید می‌کند که جامعه باید از این چرخهٔ یادگیری و فراموشی بیرون بیاید و با آموزش اقتصادی و شفافیت رسانه‌ای، از تبدیل بازارها به قمارخانه‌های جمعی جلوگیری کند.

به بیان دیگر، او دعوت می‌کند تا به جای «یادگیری اشتباه از قیمت‌ها»، نظام آموزشی و فرهنگی‌مان را طوری بسازیم که واقعاً مفهوم ارزش، ریسک و بازده را بیاموزیم.

چرا باید این ترجمه را بخوانید؟

اگر به دنبال درک عمیق از رفتار بازارها، روانشناسی سرمایه‌گذاری و چرایی شکل‌گیری حباب‌های مالی هستید، نسخهٔ فارسی کتاب «سرخوشی غیرعقلایی» بهترین گزینه است.

این ترجمه:

• نثر آن وفادار به لحن دقیق و در عین حال صمیمی رابرت شیلر است.

•خواننده را هم به تفکر عمیق و هم به مطالعهٔ ادامهٔ کتاب ترغیب می‌کند.

خواندن این اثر، برای هر کسی که می‌خواهد از دام «سرخوشی‌های غیرعقلایی بازار» رها شود، تجربه‌ای ضروری است.