صنعت دارو؛ میان تحریم و نوآوری 

با توجه به تحولات اخیر پیرامون «مکانیسم ماشه» و رای‌گیری‌های شورای امنیت در ۱۹ سپتامبر ۲۰۲۵، فعال شدن این سازوکار به ‌معنای تشدید محدودیت‌های مالی–تجاری و افزایش ریسک کشور است؛ در چنین سناریویی انتظار می‌رود فشار بر منابع ارزی و انتظارات تورمی، مسیر دلار را صعودی کند و شکاف نیما و آزاد نیز به طور موقت بازتر شود؛ در مقابل، عدم‌ فعال ‌سازی می‌تواند به کاهش ریسک ‌پریمیوم و تثبیت نسبی انتظارات بیانجامد، هرچند بازگشت به نرخ‌های پیشین بدون گشایش عملی در دسترسی ارزی محتمل نیست.
تشدید تحریم‌ها همچنین هزینه و زمان تأمین مواد اولیه دارویی را بالا می‌برد؛ به ‌ویژه آن‌که زنجیره جهانی API به شدت متمرکز است و بخش بزرگی از مواد مؤثره از چین و هند تأمین می‌شود، که هر اختلال مالی و حمل‌ونقل، ریسک کمبود و افزایش قیمت تمام ‌شده را تقویت می‌کند.
شواهد ماه‌های گذشته نیز نشان داده که محدودیت ارز و تحریم، با ایجاد گلوگاه‌های پرداخت و حمل، کمبودهای دوره‌ای دارو را تشدید می‌کند.
در حوزه سیاست‌ گذاری، قیمت‌گذاری دستوری اگر فاصله معناداری با بهای تمام‌ شده داشته باشد، حاشیه سود عملیاتی را می‌فشارد، انگیزه سرمایه‌ گذاری و نوسازی خطوط را تضعیف می‌کند و در نهایت به کاهش تولید و ایجاد کمبود می‌انجامد؛ تجربه ایران نیز با تعیین قیمت توسط سازمان غذا و دارو و به‌ روزرسانی‌های دوره‌ای، در صورت عدم انطباق با نرخ ارز و مواد اولیه، به کسری نقدینگی و انتقال بخشی از هزینه به زنجیره توزیع و بیمه‌ها منجر شده است.
هوشمند سازی و به‌ کارگیری هوش مصنوعی می‌تواند سه لایه کلیدی صنعت دارو را متحول کند: ۱) تحقیق‌ و توسعه و طراحی مولکول‌ها (کاهش زمان کشف، بهینه‌ سازی طراحی)؛ ۲) عملیات و تولید (پایش پیش‌گویانه کیفیت، کاهش ضایعات، افزایش OEE)؛ ۳) مدیریت زنجیره تأمین (پیش ‌بینی تقاضا و موجودی). برآوردها نشان می‌دهد تنها در بخش عملیات زیست ‌داروها، GenAI سالانه ۴ تا ۷ میلیارد دلار صرفه‌ جویی ایجاد می‌کند و در کل زنجیره دارو، ۶۰ تا ۱۱۰ میلیارد دلار ارزش افزوده قابل حصول است.
مطالبات صنعت داروسازی در این مقطع: ثبات ‌پذیری سیاست ارزی و تخصیص به ‌موقع ارز دارو، اصلاح فرمول قیمت‌گذاری متناسب با بهای تمام ‌شده و نرخ ارز، تضمین باز پرداخت به‌ موقع مطالبات از بیمه‌ها، تسهیل نقل ‌و انتقال مالی برای واردات مواد اولیه، و تسریع فرآیندهای ارزیابی و صدور مجوز برای جلوگیری از Drug lag .
در خصوص بومی ‌سازی API، مسیر واقع‌بینانه، تمرکز بر اولویت‌های استراتژیک (آنتی‌بیوتیک‌های پرمصرف، هورمون‌ها، مواد نیمه‌ساخته)، توسعه خوشه‌های شیمی - دارویی و مشوق‌های سرمایه ‌گذاری است؛ اما با توجه به تمرکز جهانی ظرفیت‌ها، خودکفایی کامل در کوتاه‌ مدت مقرون ‌به ‌صرفه نیست و نیازمند انتقال فناوری، زیر ساخت‌های کیفی و مقیاس اقتصادی است.

• محمدعلی ربیعی - فعال بازار سرمایه

• شماره ۶۰۶ هفته نامه اطلاعات بورس