تحولات صندوق طلا در بورس ایران در تاریخ ۲۲ شهریور ۱۴۰۴ بیش از هر چیز در سه شاخص «ارزش خالص داراییها»، «حباب قیمتی» و «ارزش معاملات» منعکس شده است و مسیر آنها بهطور مستقیم از نرخ دلار، قیمت جهانی طلا و سطح انتظارات سیاسی و اقتصادی اثر میگیرد.
صندوق طلا چگونه کار میکند؟
صندوق طلا نوعی صندوق سرمایهگذاری قابلمعامله (ETF) در بورس کالای ایران است که پشتوانه اصلی آن گواهی سپرده سکه طلا و گواهی سپرده شمش طلا محسوب میشود. این صندوقها دارایی فیزیکی خود را در خزانههای مورد تایید و تحت نظارت بورس کالا نگهداری میکنند و به همین دلیل امنیت و شفافیت بالایی دارند.
سرمایهگذاران با خرید واحدهای صندوق، بهطور غیرمستقیم مالک بخشی از طلای ذخیرهشده میشوند، بدون آنکه نگرانی بابت نگهداری، حملونقل یا ریسک سرقت و تقلب داشته باشند. واحدهای صندوق مانند سهام در بازار معامله میشوند و قیمت آنها بهصورت لحظهای و بر اساس نرخ دلار داخلی و قیمت جهانی اونس طلا تعیین میشود. این سازوکار باعث شده صندوق طلا به ابزاری قابلاعتماد برای سرمایهگذاری در طلا، با نقدشوندگی بالا و دسترسی آسان تبدیل شود.
ارزش خالص داراییهای صندوقهای طلا
از منظر ارزش خالص داراییها (NAV)، «عیار» با ۸۱۲ هزار میلیارد ریال بزرگترین صندوق طلا در بازار محسوب میشود. پس از آن، «طلا» با ۴۱۵ هزار میلیارد ریال و «کهربا» با ۲۲۰ هزار میلیارد ریال در جایگاههای دوم و سوم قرار دارند. در مقابل، برخی صندوقها مانند «گنج»، «مثقال»، «آلتون»، «زروان» و «آتش» فاقد ارزش خالص دارایی فعال گزارش شدهاند.
ترکیب داراییها و تمرکز سنگین بر شمش، صندوقهای طلا را همچنان بهعنوان یکی از ابزارهای شفاف و امن سرمایهگذاری در شرایط پرریسک اقتصادی معرفی میکند؛ در عین حال، رشد آهسته نقره و ورود احتمالی سایر داراییهای کالایی میتواند مسیر تنوعبخشی ابزارهای مالی در بازار سرمایه ایران را تقویت کند.
ترکیب خالص داراییهای صندوقهای طلا
بر اساس آخرین صورتهای پرتفوی منتهی به ۳۱ مرداد ۱۴۰۴، تمامی صندوقهای طلای فعال بازار بیش از ۷۰ درصد دارایی خود را به گواهی سپرده شمش طلا اختصاص دادهاند. این تمرکز، جایگاه شمش را بهعنوان اصلیترین پشتوانه و محور پرتفوی صندوقها تثبیت کرده است.
در مقابل، سهم گواهی سکه طلا در اکثر صندوقها همچنان زیر ۳۰ درصد باقی مانده است؛ با این حال، در صندوقهایی مانند «عیار» با ۱۳.۸ درصد و «کهربا» با ۱۶.۶ درصد وزن بیشتری نسبت به میانگین دیده میشود. نمونه متفاوت «زر» است که با تخصیص حدود ۲۹ درصد از پرتفوی خود به سکه طلا، رویکردی متمایز در ترکیب داراییها دارد.
نکته قابل توجه در پرتفوی مرداد ۱۴۰۴، افزایش تدریجی وزن گواهی سپرده نقره در برخی صندوقها نظیر «مثقال» و «آتش» است. هرچند سهم نقره هنوز محدود و تکرقمی است، اما همین روند آهسته میتواند نشانهای از حرکت به سمت تنوعبخشی پرتفوی باشد.
حباب قیمتی صندوقهای طلا
بررسی وضعیت حباب قیمتی صندوقهای طلا در تاریخ ۲۲ شهریور ۱۴۰۴ نشان میدهد که برخلاف دورههای گذشته که بیشتر صندوقها با حباب منفی معامله میشدند، در حال حاضر اکثریت صندوقها در محدوده حباب مثبت قرار دارند؛ به این معنا که قیمت بازار آنها بالاتر از ارزش خالص داراییها (NAV) معامله میشود.
در صدر جدول، صندوق «عیار» با ۰.۹۸ درصد بیشترین حباب مثبت را ثبت کرده است. پس از آن، صندوقهای «کهربا» با ۰.۴۹ درصد، «جواهر» با ۰.۳۲ درصد و «درخشان» با ۰.۳۰ درصد در جایگاههای بعدی قرار دارند. همچنین «لیان» و «قیراط» هر کدام با ۰.۲۸ درصد و «زروان» با ۰.۲۶ درصد نیز از جمله صندوقهایی هستند که با حباب مثبت معامله میشوند.
در سمت دیگر بازار، چند صندوق همچنان با حباب منفی دادوستد میشوند. «نفیس» با منفی ۰.۰۲ درصد، «زرفام» با منفی ۰.۱۷ درصد و «طلا» با منفی ۰.۲۰ درصد در این گروه قرار گرفتهاند. صندوقهای «ناب» (منفی ۰.۲۴ درصد)، «گلدیس» (منفی ۰.۲۷ درصد)، «زمرد» و «آتش» (هر دو منفی ۰.۳۶ درصد) و در نهایت «زر» با منفی ۰.۳۷ درصد بیشترین حباب منفی را تجربه کردهاند.
این تغییر وضعیت نشان میدهد که انتظارات سرمایهگذاران در بازار صندوقهای طلا نسبت به آینده قیمت طلا تعدیل شده و در بخشی از صندوقها حتی تقاضا بهقدری بالاست که قیمت بازار از NAV پیشی گرفته است. در مقابل، وجود حباب منفی در برخی صندوقها همچنان فرصتهایی برای خرید واحدهای ارزانتر نسبت به ارزش ذاتی فراهم میکند.
رویدادهای سیاسی و اثرگذاری بر صندوق طلا
نقدشوندگی یکی از اصلیترین مزایای صندوق طلا در مقایسه با خرید طلای فیزیکی یا معاملات غیررسمی است. صندوقهای طلا بهصورت روزانه در بورس معامله میشوند و میزان ارزش معاملات آنها یکی از مهمترین معیارها برای سنجش نقدشوندگی و تصمیمگیری درست در سرمایهگذاری است.
تمرکز بخش عمدهای از معاملات در چند صندوق بزرگ، اهمیت نقدشوندگی را بیش از پیش برجسته میکند. صندوق «عیار» با ۱۶,۴۶۸ میلیارد ریال در صدر قرار دارد و پس از آن صندوقهای «کهربا» با ۵,۴۱۵ میلیارد ریال و «طلا» با ۴,۴۸۷ میلیارد ریال بیشترین ارزش معاملات را به خود اختصاص دادهاند. در مقابل، صندوقهای کوچکتر مانند «گلدیس» با ۵۷ میلیارد ریال یا «قیراط» با ۱۱۸ میلیارد ریال سهم اندکی در معاملات روزانه دارند.
با این حال، عملکرد صندوقهای طلا همواره تحت تاثیر مستقیم رویدادهای سیاسی و ژئوپلیتیک قرار داشته است. در اسفند ۱۴۰۱ از سرگیری روابط ایران و عربستان به کاهش نسبی ریسک و آرامش موقت در بازار ارز انجامید، اما در مهر ۱۴۰۲ با آغاز جنگ غزه، نااطمینانی افزایش یافت و تقاضا برای طلا رشد کرد. در فروردین ۱۴۰۳ حمله مستقیم ایران به اسرائیل جهش انتظارات تورمی را رقم زد و به رشد قابلتوجه قیمتها منجر شد. اندکی بعد در اردیبهشت ۱۴۰۳ سقوط هلیکوپتر و درگذشت رئیسجمهور وقت شوک سیاسی داخلی ایجاد کرد و نهایتا در تیر ۱۴۰۳ با ادای سوگند رئیسجمهور جدید، سیگنالهای سیاستی تازهای به بازار مخابره شد.
در دوران جنگ ۱۲ روزه ایران و اسرائیل (۲۳ خرداد تا ۳ تیر ۱۴۰۴)، صندوقهای طلا بهعنوان پناهگاه امن سرمایهگذاران عمل کردند. همزمان با جهش دلار به کانال ۹۵ هزار تومان و صعود طلای ۱۸ عیار به ۷.۸ میلیون تومان، بیش از دو همت نقدینگی تازه وارد صندوقها شد و رکورد ورود سرمایه در سال ۱۴۰۴ شکسته شد. رشد قیمت سکه امامی تا ۸۷ میلیون تومان نیز به افزایش تقاضا برای صندوقها دامن زد و نشان داد نقدشوندگی بالا و شفافیت قیمتی این ابزار مالی حتی در اوج بحران حفظ میشود.
در ادامه، فضای مذاکرات ایران و آمریکا نیز بر بازار اثر گذاشت. پس از تعیین شروط تهران برای ازسرگیری گفتوگوها و بینتیجه ماندن مذاکرات ژنو، نرخ تتر تا ۹۶ هزار تومان افزایش یافت و صندوقهای طلا با رشد تقاضا مواجه شدند. در همین دوره، صندوق تابش با ثبت بازدهی ۱.۳۱ درصدی در صدر قرار گرفت و بار دیگر نقش صندوقهای طلا را بهعنوان ابزار پوشش ریسک در فضای پرتنش سیاسی تایید کرد.
این دنباله رویدادها نشان داد تغییر انتظارات سیاسی بهسرعت از مسیر دلار و طلا به صندوق طلا منتقل میشود و بلافاصله در شاخصهایی چون حباب منفی صندوقها (برای نمونه منفی ۲.۱۳ درصد در صندوق گنج و منفی ۱.۹۵ درصد در صندوق قیراط) و همچنین حجم معاملات روزانه قابلمشاهده است. ازاینرو، سرمایهگذار حرفهای برای تصمیمگیری صحیح ناگزیر است همزمان با رصد دادههای آماری صندوقها، تحولات سیاسی داخلی و منطقهای را نیز بهطور مستمر دنبال کند.
بررسی عملکرد صندوقهای طلا در شرایط بحران و جنگ نشان میدهد این ابزارها توانستهاند علاوه بر حفظ ارزش دارایی سرمایهگذاران، بازدهی مثبت نیز ایجاد کنند. تفاوت اصلی آنها با خرید طلای فیزیکی در همین مقطع آشکار میشود؛ چراکه صندوقهای طلا از مالیات معاف هستند، پشتوانه فیزیکی مطمئن در خزانه دارند و معاملاتشان با نقدشوندگی بالا و هزینه اندک انجام میشود. در مقابل، طلای فیزیکی همواره با مالیات ارزش افزوده، ریسک سرقت یا تقلب و هزینههای معاملاتی بالا همراه است و در شرایط بحرانی نقدشوندگی پایینتری دارد.
مقایسه صندوقهای طلا با سایتهای خرید طلای آبشده نیز نشان میدهد این صندوقها امنیت و شفافیت بیشتری دارند. واحدهای صندوق بر اساس پشتوانه واقعی در خزانه بورس معامله میشوند و قیمت آنها بهطور لحظهای بر اساس نرخ دلار و اونس جهانی تعیین میشود، در حالی که خرید آنلاین طلا از برخی سایتها با وعدههای غیرواقعی و ریسک بالای کلاهبرداری همراه است. علاوه بر این، در شرایط بحرانی احتمال بلوکه شدن سرمایه در سایتهای غیرمعتبر وجود دارد، اما صندوقهای بورسی با نقدشوندگی بالا امکان ورود و خروج آسان سرمایهگذاران را حتی در زمان نوسانات شدید بازار فراهم میکنند.
مقایسه صندوق طلا با طلای فیزیکی و آبشده
بررسیها نشان میدهد صندوقهای طلا در شرایط بحران و جنگ علاوه بر حفظ ارزش دارایی، توانستهاند بازدهی مثبت نیز ایجاد کنند. این صندوقها به دلیل معافیت مالیاتی، پشتوانه مطمئن در خزانه و نقدشوندگی بالا نسبت به طلای فیزیکی مزیت دارند، در حالی که خرید سکه یا شمش با مالیات، هزینههای بالا و ریسک سرقت یا تقلب همراه است.
نظر شما