برنامه آبی دولت برای عبور از تابستان؟

به گزارش صدای بورس،خشکسالی و بی آبی در کشور ما پدیده‌ای غیر قابل انکار است و با گذشت پنج سال خشک خود را بیش از پیش نمایان کرده است و طی روزهای آینده دمای هوا در برخی از استان‌ها به ۴۰ درجه هم می‌رسد، دمایی بی سابقه که تا پیش از این تنها استان‌های جنوبی چنین دمایی را تجربه می‌کردند اما به نظر می‌رسد که در سال‌های اخیر افزایش بی رویه دما و تغییر اقلیم و از همه مهم‌تر کاهش بارندگی دامن گیر سایر استان‌ها شده است به طوری که ارتفاع کل ریزش‌های جوی کشور از ابتدای سال آبی تا ششم تیرماه معادل ۱۴۵.۱ میلیمتر بوده است این مقدار بارندگی نسبت به میانگین دوره‌های مشابه درازمدت (۲۳۶.۶ میلیمتر )۳۹ درصد کاهش و نسبت به دوره مشابه سال آبی گذشته (۲۴۱.۹ میلیمتر) ۴۰ درصد کاهش را نشان می‌دهد.

همچنین انطور که مسئولان امر می‌گویند در ۲۳ استان و ۴۳ شهرستان تنش آبی وجود دارد اکنون که در آستانه روزهای گرم سال قرار داریم برای جلوگیری از قطعی آب چه باید کرد؟

ورودی و خروجی سدها کاهش یافت

آنطور که آمار و ارقام نشان می‌دهند، تمامی سدهای کشور وضعیت مطلوبی ندارند شاید خروجی سدها کمی کاهش یافته باشد اما میزان ورودی سدها هم ۴۲ درصد کاهش یافته است به طوری که از ابتدای سال آبی (مهرماه) تا هفتم تیر ماه میزان ورودی مخازن کل معادل ۲۱ میلیارد و ۸۸۰ میلیون مترمکعب بوده که در مقایسه با مدت زمان مشابه سال گذشته این عدد به ۳۷ میلیارد و ۹۶۰ میلیون مترمکعب رسید که نشان دهنده کاهش ۴۲ درصدی ورودی سدها است.

خروجی سدها با ۲۱ میلیارد و ۴۳۰ میلیون متر مکعب نسبت به سال گذشته کاهش ۲۰ درصدی را نشان می‌دهد زیرا در مدت زمان مشابه خروجی سدها به ۲۶ میلیارد و ۹۵۰ میلیون مترمکعب می‌رسید.

حجم آب موجود مخازن اکنون ۲۴ میلیارد و ۸۷۰ میلیون مترمکعب ثبت شده که این عدد نسبت به سال قبل که عددی معادل ۳۳ میلیارد و ۳۹۰ میلیون مترمکعب بوده که نشان دهنده کاهش ۲۶ درصدی است. همچنین حجم پرشدگی سدهای کشور ۵۲ درصد و ۴۸ درصد مخازن سدها خالی است.

وضعیت سدها مطلوب نیست راه چاره چیست؟

بررسی موجودی سدهای کشور نشان می‌دهد سدهایی نظیر سدهای استان تهران، خراسان رضوی، قم، هرمزگان، گلستان، زنجان، کرمان، فارس و مرکزی در وضعیت نامطلوبی قرار دارند و تنها استان مازندران در شرایط مطلوب قرار دارد. این مساله نشان دهنده آن است که درکنار سدهای آبی باید از آب‌های زیر زمینی استفاده است

بر اساس برنامه هفتم برداشت از آب‌های زیر زمینی باید ۴۴ میلیارد متر مکعب به ۳۶.۷ میلیارد متر مکعب برسد. اما خشکسالی هایی که پنج سال گذشته اتفاق افتاده است اجازه چنین کاری را نمی‌دهند حتی عیسی بزرگ زاده سخنگوی صنعت آب اذعان کرده، برداشت از آب زیرزمینی سرجمع برای همه مصارف ۴۴ میلیارد متر مکعب در سال است که این میزان کمی کاهش داشته اما این کاهش به دلیل مدیریت ما نبوده است به دلیل این بوده آبخوان‌ها نحیف شده و عمق آبخوان‌ها و چاه‌ها بیشتر شده است.

بر اساس آمار ارائه شده میزان برداشت غیرمجاز از آب‌های زیرزمینی کشور بیش از ۱۵ میلیارد مترمکعب است که در برخی برآوردها به ۱۷ میلیارد مترمکعب نیز می‌رسد. از این میزان، حدود نیمی از طریق چاه‌های فاقد مجوز و نیم دیگر از طریق چاه‌های دارای مجوز اما با برداشت مازاد انجام می‌شود.

البته به نظر می‌رسد در این زمینه اقدامات مناسبی صورت گرفته و انطور که بزرگزاده می‌گوید با وجود اجرای اقداماتی همچون انسداد چاه‌ها، نصب کنتورهای هوشمند و فعالیت بیش از ۸۰۰ اکیپ گشت و بازرسی، این اقدامات بدون ارائه راهکار معیشتی جایگزین برای کشاورزان، کارایی کافی نداشته‌اند. سیاست صرفاً برخوردی و قهری، بدون در نظر گرفتن واقعیت‌های اقتصادی و اجتماعی، موفق نخواهد بود.

وی توضیح داد: در ۸۹ دشت کشور که علی‌رغم آنکه تنها ۱۶ درصد از دشت‌های کشور را شامل می‌شوند اما ۶۶ درصد برداشت غیرمجاز را به خود اختصاص داده‌اند، این طرح‌ها با اولویت پیگیری می‌شوند. قراردادهای واگذاری وظایف به تشکل‌های آب‌بران و نحوه تعامل با آن‌ها در حال تدوین و نهایی‌سازی است و به‌زودی وارد مرحله اجرا خواهد شد.

تهران ظرفیت بارگذاری جمعیت جدیدی را ندارد

از اولین باری که مطرح شد تهران ظرفیت بارگذاری جمعیت آبی را ندارد سه سال می‌گذرد با این وجود نه تنها هیچ اقدامی مثمر ثمری در این راستا صورت نگرفته است بلکه سال به سال بی توجه به چگونگی تأمین آب بر تعداد ساختمان‌های تهران و اطراف تهران افزوده می‌شود و بلند مرتبه سازی صورت می‌گیرد. چندی پیش سخنگوی صنعت آب هم صحه بر این موضوع گذاشت و گفت: تناقض میان بحران آب تهران و روند ساخت‌وساز در این شهر وجود دارد و نهادهای مربوطه هماهنگی لازم ندارند، ضمن آنکه باید در نظر داشت تهران دیگر ظرفیت تأمین آب جدید را ندارد. منابع آبی فعلی تهران شامل آب‌های سطحی و آب‌های زیرزمینی در وضعیت شکننده‌ای قرار دارند، با این حال شهرک‌سازی و مهاجرت به تهران ادامه دارد. این تناقض ناشی از عدم عدالت فضایی در توزیع فرصت‌ها و اشتغال است.

وی با اشاره به رشد سالانه ۲.۵ درصدی جمعیت در تهران و برخی شهرک‌های اطراف آن مانند پرند، بومهن، رودهن و پردیس افزود: ما نمی‌توانیم به ساکنان این مناطق آب ندهیم. ولی مسئول کنترل مهاجرت یا توزیع فضایی جمعیت، وزارت نیرو نیست. این مسئله نیازمند سیاستگذاری کلان و بین‌بخشی است. تا زمانی که در شهرهای کوچک فرصت شغلی و رفاه فراهم نشود، جمعیت به تهران مهاجرت می‌کند و ما نیز مجبور به تأمین آب برای آن‌ها هستیم.

زمستان بی آب تهران و کاهش فشار آب

شهر تهران زمستان سختی را پشت سر گذاشت و در ابتدای اسفند ماه به اوج خود رسید در آن زمان حسام خسروی معاون بهره برداری و توسعه آب شرکت آبفای تهران در گفتگو با خبرنگار مهر در رابطه با کاهش فشار و قطعی آب در بیشتر مناطق تهران گفت: امسال بارندگی ۴۶ درصد نسبت به سال‌های نرمال کمتر شده و نسبت به سال گذشته ۲۵ درصد کاهش یافته است؛ همین امر موجب شده سدهای آبی در وضعیت بدی قرار بگیرند به طوری که ذخایر سدهای پنج‌گانه تهران نزدیک به ۶ درصد است.

وی با اشاره به اینکه طی روزهای اخیر به دلیل ایام خانه تکانی و ماه مبارک رمضان مصرف آب شدت بگیرد، این موضوع منجر به افزایش مصرف و تشدید ضعف منابع آبی شد به همین علت امکان جبران آن وجود نداشت و مجبور هستیم فشار آب شهر را کنترل کنیم.

وی در پاسخ به این سوال خبرنگار مهر که با وجود این شرایط امکان جیره بندی آب در تابستان وجود دارد، اضافه کرد: جیره بندی آب در دو حالت اتفاق می‌افتد یکی شرایط بسیار دشوار و نبود نزولات آسمانی و دیگری عدم همکاری مردم احتمال جیره بندی آب وجود دارد.

خسروی با اشاره به محدودیتی که در تولید وجود دارد، اضافه کرد: با توجه به محدودیتی که در تولید وجود دارد همشهریان باید با مدیریت مصرف مانند سال‌های گذشته کمک کنند تا از جیره بندی آب جلوگیری شود. ما سعی می‌کنیم که این اتفاق نیفتد زیرا صدمات فراوانی را به شبکه وارد می‌کند

تغییر الگوی کشت در بخش کشاورزی جدی گرفته نشده است

اصلاح الگوی کشت یکی از ابزاری است که می‌تواند در کاهش مصرف آب نقش به سزایی داشته باشد و در صورتی که هر اقلیم متناسب با آنجا محصولات کشاورزی را توسعه دهد مصرف آب در بخش کشاورزی به شدت کاهش می‌یابد اما به نظر می‌رسد وزارت جهاد در این زمینه تعلل می‌کند، عیسی بزرگزاده سخنگوی صنعت آب مبنی بر وضعیت تغییر الگوی کشت طراحی دقیق برنامه و الگوی کشت هنوز جای کار دارد و آنطور که باید به اثر بخشی برسد نرسیده و این اقدام بسیار مهم بوده و مجلس به صورت جدی این مسأله را دنبال می‌کند زیرا در برنامه هفتم توسعه بر این موضوع نیز تاکید شده است و جهاد و کشاورزی این مسأله را دنبال می‌کند.

این مساله به قدری از اهمیت برخوردار است که محمد رضا عارف معاون اول رئیس‌جمهور با اشاره به اینکه مشکلات قدیمی همانند اصلاح الگوی کشت حل نشده است، گفت: بهره‌برداری آب با راندمان بالا در بخش کشاورزی نهادینه نشده و همان روش‌های سنتی و غرقابی در بخش کشاورزی دنبال می‌شود و یا در مناطقی از کشور که برای آب آشامیدنی مورد نیاز مشکل دارند، اما کشت‌هایی داریم که اصلاً توجیهی ندارد و باید اصلاح الگوی کشت به صورت جدی توسط وزارتخانه‌های امر دنبال شود.

راه حل چیست؟

با توجه به اینکه وضعیت سدهای استان تهران، خراسان رضوی، قم، هرمزگان، گلستان، زنجان، کرمان، فارس و مرکزی در وضعیت نامطلوبی قرار دارند، باید نگاه ویژه ای این شهرها شود و در کنار آن برای مدیریت منابع آبی به وسیله اصلاح الگوی کشت کشاورزی، کاهش ساخت و ساز در کلانشهرها، کاهش استفاده از منابع آب زیر زمینی، استفاده از پساب برای صنایع، واقعی سازی قیمت آب، آبخیزداری و آبخوان داری در کنار سد سازی پیش گرفته شود و در نهایت مدیریت مصرف و کاهش ۲۰ درصدی مصرف از سوی مردم و در کنار فرهنگ سازی صورت بگیرد چرا که هیچیک از این اقدامات به تنهایی پاسخگو نیست و برای بلند مدت نمی‌توان به اجرای یکی و دو تای آنها امید بست.

ضمن آنکه با وجود کاهش ذخایر آبی سدها و کاهش بارندگی‌ها در سال آبی این احتمال وجود دارد که تابستان سخت و همراه با ساعت و جیره بندی آب وجود داشته باشد، اما عیسی بزرگ زاده سخنگوی صنعت آب در گفتگو با خبرنگار مهر این موضوع را رد کرده و می‌گوید: جیره بندی آب به هیچ عنوان در دستور کار وزارت نیرو قرار ندارد و در تابستان شاهد جیره بندی آب نخواهیم بود. اکنون این سوال وجود دارد کاهش فشار آب در تهران و بسیاری از کلان شهرها اتفاق می‌افتد یا خیر!

منبع:مهر