به گزارش صدای بورس، چندین سال پیش و در زمان ریاست حامد سلطانی نژاد بر بورس کالای ایران، یکی از برنامه‌هایی که در بازار مشتقه قرار بود عملیاتی شود، عرضه قیر در بازار آتی بود، با این حال نه تنها این محصول در بازار آتی عرضه نشد بلکه عرضه فیزیکی آن نیز از سال ۱۴۰۰ و همزمان با روی کار آمدن دولت سیزدهم متوقف شد.
این در حالی است که در آخرین سالی که قیر در بورس عرضه شد (۱۳۹۹) نزدیک به یک میلیون تن از این محصول توسط تولید کنندگان به تالار محصولات نفتی ارسال گردید که ۴۰۰ هزار تن از آن نیز معامله شد.
این که چه اتفاقی باعث توقف عرضه قیر در بورس کالا شد و چرا تالار آتی این محصول مهم راه نیفتاد، سوالی است که باید نهادهای نظارتی و سازمان بورس به دنبال آن باشند و تصمیم گیران و ذینفعان را مشخص و پاسخ این سوال را دریافت کنند، اما آن چه مشخص است جای خالی این محصول در بورس کالا (هم در بخش فیزیکی و هم آتی) کاملا احساس می‌شود.
این در حالی است که نزدیک به ۳۳ میلیون تن وکیوم باتوم که ماده اولیه تولید قیر محسوب می‌شود در یک سال گذشته در بورس کالا عرضه شده و نزدیک به ۵۰ میلیون تن تقاضا برای آن تشکیل شده است. به عبارتی ماده اولیه قیر در بورس کالا عرضه و به میزان بالایی مورد معامله قرار می‌گیرد، اما محصول نهایی مشخص نیست از چه کانالی، توسط چه خریدارانی و با چه قیمت‌هایی فروخته می‌شود. به عبارت ساده تر، مهمترین نتیجه (یا در حالت بدبینانه، مهمترین دلیل) عدم عرضه قیر در بورس کالا، ابهام در معاملات این محصول است.
کارشناسان معتقدند وجود دلالان در بازارهای داخلی و صادراتی، مشکلات استرداد ارزش افزوده و تعیین قیمت، همگی از چالش‌های این بازار هستند که شفاف سازی در آنها می‌تواند نقش مهمی در بازار داشته باشد. نکته حائز اهمیت در سال‌های اخیر، کاهش تقاضا در پروژه‌های زیرساختی و ساخت و سازها در کشور و افت شدید سرمایه‌های عمرانی است که قیر نقش مهمی در بخشی از این نوع پروژه‌ها دارد. قیر یک ماده ضروری در پروژه‌های عمرانی است که نقش مهمی در ساخت، عایق‌بندی و افزایش دوام سازه‌ها ایفا می‌کند.
قیر اصلی‌ترین ماده تشکیل‌دهنده آسفالت است که در ساخت جاده‌ها و راه‌های اصلی استفاده می‌شود. این ماده به عنوان یک چسبنده، سنگدانه‌ها را به هم متصل می‌کند و باعث ایجاد یک سطح مقاوم و پایدار در برابر ترافیک و عوامل جوی می‌شود. همچنین برای عایق‌بندی زیرسازی جاده‌ها استفاده می‌شود تا از نفوذ آب به زیرسازی جلوگیری کند و عمر مفید جاده را افزایش دهد. در عین حال به عنوان یک عایق رطوبتی موثر در ساخت و ساز مورد استفاده قرار می‌گیرد. با عایق‌بندی سقف‌ها، دیوارها و سایر اجزای ساختمان، از نفوذ آب و رطوبت به داخل ساختمان جلوگیری می‌شود. قیر همچنین برای پوشش سطوح بتنی، فلزی و دیگر سطوح در برابر خوردگی و زنگ‌زدگی استفاده می‌شود.
علاوه بر بحث افت پروژه‌های زیرساختی، رقابت در بازارهای بین المللی نیز از موضوعات موثر بر بازار قیر است که باید به آن توجه کرد. شاید یکی از دلایل شفاف نبودن بازار قیر نیز همین باشد؛ رقابت شدید بین تولیدکنندگان و خریداران، نامعلوم بودن خریداران و قیمت‌های مختلف و غیرشفاف، همگی باعث تغییر در قیمت و سودآوری شرکت‌ها شده است. همچنین، رقابت با تولیدکنندگان خارجی، به ویژه در بازارهای صادراتی، چالش دیگری است. از سوی دیگر موضوع صادرات قیر اهمیت زیادی دارد. صادرکنندگان قیر با الزامات ارزی مواجه هستند که به بازگرداندن ارز حاصل از صادرات به چرخه اقتصادی کشور، الزامات صد درصدی سامانه‌های ارزی و همچنین بازگشت ارز در بازه زمانی مشخص اشاره دارد. این الزامات روند صادرات را کند کرده و سودآوری تولیدکنندگان را تحت تاثیر قرار می‌دهد. اما وجود دلالان در بازار صادراتی، تعیین قیمت صادراتی توسط خریداران خارجی و مشکلات استرداد ارزش افزوده از چالش‌های صادرات قیر هستند.
در حال حاضر قیر در لیست کالاهای خام و نیمه خام صنعتی، قرار دارد که این امر باعث شده تولیدکنندگان قیر با مشکلاتی مواجه شوند.
در این بین عرضه قیر در بورس کالا به خصوص قراردادهای آتی که پس از راه اندازی بازار فیزیکی آن ضروری است، امکان پوشش ریسک نوسانات قیمت را فراهم کرده و همچنین موجب کشف قیمت براساس انتظارات آتی فعالان بازار، وجود اهرم معاملاتی، وجود سازوکار وجه تضمین و حذف ریسک نکول می‌شود. واقعیت آن است که ویژگی‌های دارایی پایه و بازار نقدی که شامل استاندارد پذیری دارایی پایه، وجود بازار نقدی قوی و مبتنی بر مکانیزم عرضه و تقاضا، وجود قیمت نقدی لحظه ای و قابل اتکا و نوسان در قیمت نقدی از مهم ترین این ملزومات است که از این نظر، قیر ویژگی استاندارد پذیری را داراست.
در صورتی که عرضه فیزیکی قیر در بورس آغاز شود، با معامله آتی آن، قیمت محصول در آینده تعیین می‌شود و از نوسانات قیمت در کوتاه مدت محافظت می‌شود. همچنین معامله آتی به فعالان بازار کمک می‌کند تا ریسک‌های ناشی از نوسانات قیمت مدیریت شود. در عین حال، معامله آتی به فعالان بازار امکان می‌دهد تا با حجم‌های بزرگ‌تری قیر معامله کنند. این در حالی است که معامله آتی به بازار قیر نقدینگی بیشتری می‌دهد.
شماره ۵۹۰ هفته نامه اطلاعات بورس
نظر شما