به گزارش صدای بورس، تلاش برای کشت نیشکر در ایران در سال ۱۳۳۸ با احداث اولین واحد بزرگ کشت و صنعت نیشکر در هفت تپه در خوزستان، آغاز به کار کرد. در سال ۱۲۷۴ هجری شمسی راه‌اندازی اولین کارخانه تولید قند و شکر از چغندر در منطقه کهریزک صورت گرفت. از حدود سال ۱۳۱۱ به‌تدریج کارخانه‌های قند در مناطق مختلف ایران تاسیس شدند و هم اکنون حدود ۲۹ کارخانه از چغندر قند و ۹ کارخانه از نیشکر، تولید قند و شکر را انجام می‌دهند. شکر یک کالای اساسی است و هم‌اکنون دیگر در کارخانه‌ها قند تولید نمی‌شود و کارخانه‌ها ابتدا شکر تولید می‌نمایند، آن را به کارگاه‌های کوچکتر به فروش می‌رسانند و قند مصرفی جامعه توسط آن کارگاه‌ها تولید می‌شود.ماده مصرفی تولید شکر، دو ماده چغندر و نیشکر می‌باشد که بیشتر کارخانه‌های ایران، به تولید شکر از چغندر می‌پردازند. دوره کارکرد کارخانه‌های شکر در ایران حدود ۱۰۰ روز در سال می‌باشد و به‌دلیل برودت هوا، طی روزهای مابقی سال تولیدی ندارند. کاشت چغندر نیز در دو فصل بهار و پاییز انجام می‌پذیرد و دوره نگهداری آن بین ۲۰ تا ۲۵ روز می‌باشد.
ظرفیت اسمی کارخانه‌های تولیدکننده شکر
همان‌طور که ذکر گردید شکر به دو روش استفاده از چغندر و یا نیشکر تولید می شود. در کشور ۲۹ کارخانه از چغندر استفاده می‌نمایند که ظرفیت اسمی آن‌ها ۷۴،۰۵۰ تن در شبانه‌روز می‌باشد. تعداد و ظرفیت کارخانه‌های استفاده‌کننده از نیشکر نیز ۹ عدد و ۱۰۰،۰۰۰ تن در شبانه‌روز می‌باشد. از ۳۸ کارخانه تولیدکننده شکر در کشور، ۱۸ کارخانه در بازار سرمایه پذیرش شده‌اند که مجموع ظرفیت آن‌ها ۴۵،۴۵۰ تن در شبانه‌روز می‌باشد که مجموعاً ۲۶ درصد ظرفیت اسمی کل را تشکیل می‌دهند. لازم به ذکر است که تمامی شرکت‌های بورسی قند و شکر، از چغندر برای تولید شکر استفاده می‌نمایند. ظرفیت اسمی این شرکت‌ها و ارزش بازار آن‌ها در جدول ذیل آورده شده است. قند اصفهان و شیروان بزرگترین تولیدکننده‌های شکر در بازار سرمایه می‌باشند.
- چغندر
کشت چغندر به دو صورت بهاره و پاییزه است که تقریباً تمامی شرکت‌های کشور دارای کشت بهاره هستند اما تعدادی از آن‌ها دارای کشت پاییزه نیز می‌باشند. کشت بهاره به این منظور است که چغندر در بهار کاشته می‌شود و در شهریور و مهر برداشت می‌شود و کشت پاییزه نیز به این منظور می‌باشد که چغندر در پاییز کاشته می‌شود و در بهار برداشت می‌شود. در خصوص چغندر دو مبحث کاشت و عیار از اهمیت بالایی برخوردار می‌باشد. منظور از عیار در چغندرقند، درصد استحصال شکر از آن است. لازم به ذکر است که عیار چغندر بهاره حدود ۱ درصد از عیار چغندر پاییزه بیشتر می‌باشد.
همان‌طور که در جدول فوق مشاهده می‌شود، عیار چغندر مصرفی در کشور به صورت تقریبی از سال ۱۳۹۰ تاکنون دچار افت شده است و ۱۷.۸ درصد در سال ۱۳۹۲ به ۱۶.۳ درصد در سال ۱۴۰۱ رسیده است. میانگین عیار چغندر طی سال‌های مورد بررسی در حدود ۱۷ درصد بوده است. همچنین سطح کشت چغندر نیز طی سال‌های اخیر نوسانات بالایی داشته است و از ۱۲۶ هزار هکتار در سال ۱۳۹۶، به ۷۸ هزار هکتار در سال ۱۳۹۸ و به ۱۱۲ هزار هکتار در سال ۱۴۰۱ رسیده است. آمار نهایی مربوط به سال ۱۴۰۲ در حال‌حاضر منتشر نشده است. یکی از دلایلی که سطح کشت چغندر را طی سال‌های مختلف با چالش روبرو می‌نماید، نرخ‌گذاری دستوری چغندر و گندم می‌باشد. در بعضی از سال‌ها، نرخ گندم به صورتی تعیین می‌شود که جذابیت بالایی برای تولید وجود دارد و کشاورزان رو به تولید گندم می‌آورند و این موضوع منجر به کاهش کاشت چغندر می‌گردد. همچنین بروز بی‌آبی، وقوع سیل و سایر موارد نیز در سطح کشت چغندر تاثیر به سزایی دارد. با توجه به قیمت دستوری ۱۷۵ هزار ریالی گندم در سال ۱۴۰۳ و قیمت دستوری ۳۹،۳۰۰ و ۳۸،۰۰۰ ریالی چغندر بهاره و پاییزه در سال جاری، به‌نظر می‌رسد که کشت چغندر برای کشاورز در سال ۱۴۰۳ از جذابیت بالاتری برخوردار باشد و امیدواری‌ها نسبت به افزایش کاشت چغندر افزایش یافته است.
- شکر
بر اساس آخرین آمارهای منتشر شده، سرانه‌ی مصرف شکر در دنیا برای هر فرد حدود ۱۹ تا ۲۰ کیلوگرم در طول یکسال می‌باشد. مصرف سالانه شکر در کشور بین ۲.۲ تا ۲.۴ میلیون تن می‌باشد که با توجه به جمعیت داخل کشور حدود ۸۳ میلیون نفری، سرانه مصرف شکر در کشور بین ۲۶ تا ۲۸ کیلوگرم در سال می‌باشد که نسبت به سرانه دنیا فاصله زیادی وجود دارد. همان‌طور که بیان گردید شکر از دو ماده اولیه چغندر و نیشکر تولید می‌گردد. در سال‌های مختلف و با توجه به کمبود چغندر و نیشکر در کشور و با توجه به نیاز ۲.۲ تا ۲.۴ میلیون تنی شکر در کشور، به اجبار دولت خود اقدام به واردات شکر خام می‌کند و یا به تعدادی از تولیدکنندگاه مجوز واردات شکر خام را می‌دهد و این شکر خام پس از واردات با ضریب یک به یک، به شکر مصرفی تبدیل می‌گردد. لذا منظور از شکر وارداتی در گزارش‌ها، شکر خام می‌باشد که تبدیل به شکر سفید مصرفی می‌گردد.
همان‌طور که در جدول فوق مشاهده می‌گردد، در سال ۱۳۹۸ اوج میزان واردات شکر و کاهش چشمگیر تولید شکر داخلی را شاهد بوده‌ایم. در سال ۱۴۰۲ میزان تولید شکر از چغندر و نیشکر میزان ۱.۴۶ میلیون تن بوده است که نسبت به سال گذشته رشد ۱.۵ درصدی داشته و همچنین میزان واردات شکر خام نیز میزان ۷۲۶ هزار تن بوده است که نسبت به سال ۱۴۰۱، کاهش ۴۲ درصدی را شاهد بوده‌ایم. با توجه به انتظارات مبنی بر افزایش سطح کاشت چغندر در سال جاری، انتظار می‌رود که در سال ۱۴۰۳ نیز شاهد افزایش میزان شکر تولیدی کشور باشیم.
- سوابق قیمتی میان شکر و چغندر
یکی از مشکلات اساسی صنعت قند و شکر، قیمت‌گذاری دستوری و تعزیراتی چغندر و شکر می‌باشد. طی سال‌های اخیر همواره نرخ چغندر و شکر به صورت تعزیراتی تعیین می‌گردد که این مورد تاثیر به سزایی در تولید نهایی شکر کشور خواهد داشت. از آن‌جایی که کاشت چغندر قابلیت جایگزینی با کاشت سایر محصولات کشاورزی را دارد، لذا در صورتی که قیمت دستوری چغندر برای کشاورز جذاب باشد، شاهد افزایش سطح کشت چغندر در طول سال خواهیم بود و این مورد در نهایت منجر به افزایش تولید شکر کشور خواهد شد. در هر صورت در جدول ذیل قیمت چغندر، شکر و ضریب قیمتی شکر به چغندر را شاهد می‌باشیم. لازم به ذکر است که در سال‌های ۱۴۰۰ و ۱۴۰۱ نرخ‌گذاری دقیقی برای شکر وجود ندارد و لذا از میانگین نرخ‌ها استفاده شده است. همچنین در تعدادی از سال‌ها نرخ چغندر به دو صورت بهاره و پاییزه اعلام گردیده که در این گزارش میانگین این دو نرخ آورده شده است.
همان‌طور که مشاهده می‌گردد، از سال ۱۳۹۰ تا انتهای سال ۱۴۰۲، ضریب قیمتی شکر به چغندر ۱۱.۱ واحد بوده است طی دو سال ۱۴۰۱ و ۱۴۰۲ این ضریب به‌ترتیب ۱۰.۸ و ۹.۳ واحد بوده است. لازم به ذکر است که ضریب قیمتی سال ۱۴۰۲ پایین‌ترین ضریب قیمتی شکر از سال ۱۳۹۱۰ تاکنون بوده است. با توجه به میانگین قیمت ۳۸.۶ میلیون تنی چغندر در سال ۱۴۰۳ و با درنظر گرفتن ضریب ۹.۳ واحدی سال ۱۴۰۲، قیمت شکر می‌بایست حداقل مبلغ ۳۵۸ میلیون ریال تعیین گردد اما در تاریخ تهیه این گزارش نرخ این محصول اعلام نشده است.
میزان مصرف سالانه شکر در کشور بین ۲.۲ تا ۲.۴ میلیون تن می‌باشد که با توجه به تولید حدودی ۱.۴ میلیون تن شکر در کشور، مابقی نیاز شکر کشور از طریق واردات تأمین می‌گردد. قیمت‌گذاری دستوری چغندر و شکر از مهم‌ترین معضلات این صنعت می‌باشد. قیمت مناسب چغندر می‌تواند منجر به افزایش کشت این محصول گردد و در نتیجه میزان تولید شکر در طی سال افزایش خواهد یافت. قیمت میانگین ۳۸.۶ میلیون تنی چغندر در سال ۱۴۰۳ به‌نظر نرخ مناسبی می‌باشد و می‌تواند در طی سال جاری منجر به افزایش سطح کشت چغندر شود. در صورتی که در سال جاری شاهد افزایش سطح کشت چغندر باشیم، تولید شرکت‌های بورسی نیز افزایش خواهد یافت و این موضوع منجر به افزایش سودآوری آن‌ها خواهد گردید. همچنین نرخ شکر برای سال ۱۴۰۳ نیز تاکنون اعلام نشده است اما پیش‌بینی می‌گردد که این نرخ حدود ۳۵۰ میلیون ریال باشد که می‌تواند سودآوری شرکت‌ها را افزایش دهد. در خصوص این صنعت می‌بایست درنظر داشت که به دلیل هزینه‌های جایگزینی و عدم وجود چغندر کافی در کشور، تأسیس کارخانه شکر توجیه اقتصادی ندارد و این صنعت، یک صنعت کاملاً انحصاری می‌باشد. همچنین به دلیل قدیمی بودن شرکت‌های بورسی این صنعت، این شرکت‌ها دارای زمین‌ها و دارایی‌های ارزشمندی می‌باشند که در تعدادی از این شرکت‌ها تجدید ارزیابی دارایی‌ها نیز رخ نداده است. از قیمت فروش آزاد سایر محصولات حاصل از چغندر همچون تفاله و ملاس نیز نباید غافل شد که حاشیه سود بسیار مناسبی را همراه دارند. در نهایت با توجه به قیمت‌گذاری مناسب چغندر طی سال جاری، به‌نظر می‌رسد که در سال ۱۴۰۳ شاهد افزایش سودآوری شرکت‌های شکر در بورس خواهیم بود و در کنار افزایش سودآوری، تجدید ارزیابی دارایی‌ها نیز می‌تواند به جذابیت‌های این صنعت اضافه کند.
بهناز اکبرپور مدیر سرمایه گذاری صندوق مشترک بورسیران
نظر شما