شرکت‌های سبدگردان در بازار بورس ایران قدمتی در حدود ۱۲ سال دارند. شرکت‌هایی نسبتا تازه با خدماتی بسیار کاربردی و همه‌گیر.
در دهه هشتاد که بازار شرکت‌های هرمی گرم شده بود و پس از آن بازار فارکس بیشتر از گذشته مطرح شد، خدمات مدیریت دارایی در بازار بورس تهران و بازار فارکس خیلی بیشتر از گذشته مطرح شد و شرکت‌ها و سایت‌های تازه به دوران رسیده ایرانی و خارجی شروع به جذب سرمایه و دارایی مردم با شرایط خیلی خاص کردند. این سایت‌ها با مدل پانزی و با قول پرداخت سودهای ماهانه، منابع زیادی از مردم دریافت کردند. این سودها از ماهانه پنج درصد شروع و بعضا تا ماهانه بیست و پنج درصد هم افزایش یافت. به همین دلیل با وعده کسب سودهای موهومی در سال‌های ۸۷ تا سال ۱۳۹۰ بازار آشفته‌ای از کلاهبرداری‌های اینترنتی شکل گرفته بود. در نوروز سال ۱۳۹۰ سازمان بورس با ورود به این حوزه و ارسال بخشنامه‌ای، فعالیت در بازار فارکس را غیرقانونی و خط قرمز اعلام کرد. پس از آن در همان سال شرکت‌های مشاور سرمایه‌گذاری و شرکت‌های سبدگردان تعریف شدند و متقاضیان ارائه این خدمات به سمت دریافت مجوزهای رسمی و قانونی هدایت شدند.
صندوق‌های سرمایه‌گذاری سهامی که پیشتر در اختیار شرکت‌های کارگزاری بود به سمت سبدگردان‌ها آمد و صندوق‌های با درآمد ثابت هم به خدمات این شرکت‌ها اضافه شد.
سال‌های اول این شرکت‌ها با چالش اسم خود دست و پنجه نرم می‌کردند و سال‌ها طول کشید تا نام سبدگردان با سبد خرید و سبدهای حصیری و پلاستیکی متمایز شود. اما حالا این شرکت‌ها جای خود را در بازار مالی و سرمایه‌گذاری ایران باز کرده و میلیون‌ها شخص حقیقی یا حقوقی به نوعی از خدمات آنها استفاده می‌کنند. در حقیقت در بازار بورس ایران هر نوع خدمت مدیریت دارایی اعم از مدیریت انواع صندوق‌های سرمایه‌گذاری و مدیریت سبدهای اختصاصی صرفا با مجوز سبدگردانی قابل ارائه است.
در حال حاضر ۱۰۹ شرکت سبدگردان یا شرکت دارای مجوز سبدگردانی وجود دارند که تعداد درخواست‌های زیادی نیز در سازمان در حال بررسی بوده و به زودی به جمع سبدگردان‌ها افزوده نیز خواهد شد. اگر از فعالان سبدگردانی مخصوصا تازه تاسیس‌ها پرسیده شود، معضل اصلی شرکت‌های سبدگردانی را تعداد زیاد مجوزهای اعطا شده می‌دانند. مدت زمان زیادی بود که تعداد سبدگردان‌ها حدود ۳۰ شرکت بود و مسلما سهم از بازار هر کدام از آنها مناسب به نظر می‌رسید. اکنون که تعداد مجوزهای سبدگردانی افزایش پیدا کرده و رو به افزایش بیشتر هم است، شرکت‌های قدیمی‌تر رقابت شکل گرفته برای جذب سرمایه را نا عادلانه داتسته و کمی احساس خطر می‌کنند.
اما در واقعیت معضل یا مشکل فعلی شرکت‌های سبدگردان را در دو موضوع دیگر باید جستجو کرد که هر دو مربوط به اتفاقات سال ۱۳۹۹ هست.
بعد از تشویق‌های بی‌شماری که از طرف مسئولان در سال ۱۳۹۹ صورت گرفت و تبلیغات رسمی و غیررسمی‌ای که به چشم و گوش می‌آمد، در مدت زمان کوتاهی کدهای فعال و غیرفعال بورسی از کمتر از سه میلیون به بیش از ده میلیون سرمایه‌گذار رسید. مانند یک مغازه سوپر مارکت ساده محلی که از یک روز به یکباره با مراجعه یک‌هایپر مارکت روبه‌رو شود. نه کالای کافی برای عرضه، نه نیروی انسانی کافی برای ارائه خدمات به مراجعین و نه نرم افزار مناسب ...
طی یک سال، مراجعه و هجوم میلیون‌ها نفر به یک سوپر مارکت باعث افزایش توهم وار قیمت‌های فروشگاه و عدم توان ارائه سرویس مناسب به مراجعین و بسیاری از معضلات بیشتر شد. اکنون آن سوپر مارکت خود را تبدیل به یک‌هایپر مارکت کرده اما مشتریان شکست خورده و سرخورده آنقدر تجربه تلخ در ذهن دارند که حتی از نزدیکی آن محل هم رد نمی‌شوند.
این‌هایپر مارکت که تا حدی (آن هم تا حدی) زیرساخت و فضای خود را بهبود بخشیده، برای سر پا نگه داشتن خود نیاز به نیروی انسانی متخصص و مشتری فعال و امیدوار دارد.
حجم فعالیت نهادهای مالی از جمله سبدگردان‌ها به صورت تجمعی نسبت به چند سال گذشته به شدت افزایش یافته و این حجم فعالیت و کنترل و مدیریت دارایی‌ها، هم به واسطه فرآیندهای کاری و هم به واسطه الزامات سازمان بورس نیاز به افزایش تعداد نیروی متخصص و تحلیلگر و کارشناس صندوق و ... است. مسلما نیروی کار تخصصی در سه چهار سال گذشته به این میزان افزایش نیافته است. به همین منظور معضل پنهان سبدگردان‌ها که مدتی است با آن دست و پنجه نرم می‌کنند، جذب نیروهای توانمند و توسعه نیروی انسانی شرکت از جامعه محدود متقاضیان است. چند شرکت بزرگتر که شرایط مناسب‌تری نسبت به سایرین دارند، چند سالی است که مشغول به کارآموزی و پرورش فارق التحصیلان رشته‌ای مالی و اقتصاد و جایگزین‌سازی در نیروی انسانی خود هستند.
مساله دیگر شرکت‌های سبدگردان که باز هم به اتفاقات سال ۹۹ مربوط می‌شود، رکود سه ساله و عدم استقبال سرمایه‌گذاران از این بازار است. در سال ۱۴۰۰ تاکنون نه تنها بازارهای موازی و جایگزین نظیر دلار، طلا، ملک و... رشدهای زیادی داشته و بازار بورس از رشد محروم بوده بلکه سهامداران هر روز شاهد افت دارایی‌های خود در بورس نیز هستند سهامداران بورسی در دو سال گذشته دچار دو سر باخت شده‌اند. نهادهای مالی توسعه یافته با تعداد بیشتر از گذشته با بازاری رکودی و منفی روبه‌رو هستند. همین موضوع باعث شده تا بسیاری از سبدگردان‌های تازه تاسیس طی سال‌های گذشته توان پوشش هزینه‌های خود را نداشته و با زیان عملیاتی روبه‌رو شوند. تعدادی از آنها حتی توان ادامه را نداشته و مجبور به خروج از بازار یا فروش شرکت خود شده‌اند.
امیدواریم با توجه به پتانسیل بازار سهام و عقب ماندگی قابل توجه آن از تورم (در مقایسه با سایر بازارها) طی یکی دو سال آینده با رونق نسبی مجدد این بازار و اقبال مجدد سرمایه‌گذاران به سهام، شرکت‌های سبدگردانی تازه تاسیس هم هر چند با سهم از بازار اندک، به رونق و شکوفایی برسند.
- احسان حاجی علی اکبر - مدیرعامل سبدگردان سینا
- شماره ۵۳۵ هفته نامه اطلاعات بورس
نظر شما