این موضوع در کتب اقتصادی به وفور به چشم می‌خورد، اما آنچه که امروز در بازارهای اوراق بهادار و یا به عبارتی بورس‌ها دیده می‌شود، کمی پیچیده‌تر از آن است که با تلاقی صرف شکل بگیرد، قیمت کشف شود و هرکس بتواند با ورود به بازار در آن نفطه، خرید و یا فروش خود را انجام دهد.
در واقع اگر بخواهیم نقطه کشف قیمت را با تعریفی نزدیک به واقع بیان کنیم، می‌توانیم بگویم که عرضه و تقاضا در یک ناحیه قیمتی به یکدیگر نزدیک می‌شوند و سپس بازارساز برای پر کردن شکاف این ناحیه وارد صحنه معاملات شده و آن ناحیه را تبدیل به نقطه تلاقی می‌کند.
انگیزه بازارساز از انجام این عملیات، کاملا اقتصادی است و در واقع از اختلاف قیمت میان سفارش گذاشته شده توسط خریدار و فروشنده، سود می‌برد.
بازارساز ترجمه تحت الفظی واژه market maker است. اما ما بازارسازهای بازار سرمایه ایران را با نام بازارگردان می‌شناسیم که البته تکمیل فضای اختلاف قیمتی میان خریدار و فروشنده، تنها یکی از وظایف بازارگردان‌ها در بازار سرمایه ایران است.
طبق ماده ۱۵ قانون اوراق بهادار، بازارگردان به کارگزار/معامله‌گری گفته می‌شود که با اخذ مجوز لازم با تعهد به افزایش نقدشوندگی و تنظیم عرضه و تقاضای اوراق بهادار معین و تحدید دامنه نوسان قیمت آن، به دادوستد آن اوراق می‌پردازد.
چیزی که اکنون ما به عنوان بازارگردان می‌شناسیم و شاکله عملکردی بازارگردانان را تشکیل می‌دهد، متعادل‌سازی وضعیت معاملات سهامی است که طبق قرارداد، متعهد بازارگردانی آنها شده‌است. سود آنها نیز از محل تخفیف در کارمزد معاملاتی، عدم پرداخت مالیات در معاملات سهام، دریافت کارمزد بازارگردانی و سود ناشی از افزایش قیمت سهام حاصل می‌شود.
حال در ادامه این گزارش، نگاهی به وضعیت ۹۶ بازارگردان فعال در بازار سرمایه ایران خواهیم انداخت.
بزرگان بازار ماه بدی را پشت سر گذاشتند
طبق آمار به روز شده به تاریخ ۱۱ تیرماه ۱۴۰۲، صندوق‌های اختصاصی بازارگردانی خلیج فارس، اختصاصی بازارگردانی ملت، اختصاصی بازارگردانی سپهر بازار سرمایه، اختصاصی بازارگردانی صبا گستر نفت و گاز تأمین، اختصاصی بازارگردانی تجارت ایرانیان اعتماد ۵ صندوق بازارگردانی با بیشترین میزان خالص ارزش دارایی هستند که ۳۹ درصد از خالص ارزش دارایی کل صندوق‌های بازارگردانی بازار را به خود اختصاص داده‌اند.
جایگاه پیشکسوت‌ها، ته جدول بازدهی
قدیمی‌ترین صندوقی که هم اکنون در بازار فعال است، صندوق اختصاصی بازارگردانی آرمان اندیش است که از روز ۲۲ شهریورماه سال ۱۳۹۱ فعالیت خود را آغاز کرد و با مدیریت شرکت سبدگردان آمان آتی، به زودی وارد یازدهمین سال فعالیت خود خواهد شد. پس از آن صندوق‌های اختصاصی بازارگردانی گنجینه سپهر صادرات، افتخار حافظ، گسترش صنعت دارو و توسعه ملی هستند که روی هم رفته، ۵.۵ درصد از کل خالص ارزش دارایی‌های بازارگردانان را به خود اختصاص داده‌اند. این صندوق‌ها، با وجود قدمت در عملکرد، در بازدهی‌های میان مدت ۳ ماهه و بلندمدت ۶ ماهه و یک‌ساله چندان چشمگیر عمل نکردند. هرچند نمی‌توان بازدهی در این صندوق‌ها را تنها معیار مقایسه آنها قرار داد و باید منابعی که بر آنها مسلط هستند را نیز برای ارزیابی دقیق‌تر، یک به یک بررسی کرد.
نوباوگان بازار، در حال تمرین چاردست و پا
۵ صندوق تازه تاسیس بازار که در بازه زمانی از ۱۱ دی ماه سال ۱۴۰۱ تا ۶ اردیبهشت ۱۴۰۲ تاسیس شده‌اند، به تازگی از ته لیست به بازدهی ۶ ماهه رسیده اند. اما در عملکرد ماهانه به جز در مورد جدیدترین صندوق بازار یعنی بازارگردانی شهر که ۱۷.۴ درصد رشد داشته، شاهد عملکرد روشن و چشمگیری نبودیم. البته صندوق‌های بازارگردانی جدید بازار، هنوز به بلوغ در منابع تحت مدیریت خود نرسیده اند و به صورت جمعی تنها ۰.۳ درصد از کل خالص ارزش دارایی‌های بازار را تحت مدیریت خود دارند.
کمترین و بیشترین بازده تاریخی
۸ درصد از کل خالص ارزش دارایی‌های صندوق‌های بازارگردانی، متعلق به ۵ صندوقی است که بیشترین میزان بازدهی از زمان آغاز فعالیت خود تا کنون را داشته‌اند. طیف بازدهی این ۵ صندوق از ۶ هزار و ۸۸۳ درصد رشد شروع شده و تا هزار و ۳۲۳ درصد است. با توجه به جایگاه دوم این طیف که بازدهی هزار و ۹۱۰ درصدی دارد، طبعا صندوق بازارگردانی آسمان زاگرش با بازده ۶ هزار و ۸۸۳ درصدی، داده پرت است. به خصوص وقتی که می‌بینیم این صندوق از نیمه دوم سال ۱۳۹۹ کار خود را آغاز کرده اما ۴ صندوق بعدی قدمت خود را از سال ۱۳۹۵ دارند. بنابراین برای شناخت آنچه در این صندوق می‌گذرد، سری به پرتفوی آن زدیم. ۹۲.۵ درصد از منابع این صندوق را سرمایه گذاری در گروه انتخاب الکترونیک آرمان، صندوق آسمان امید، صندوق آسمان آرمانی سهام و صندوق طلاآسمان آلتون تشکیل می دهد که البته از این میزان ۹۰ درصد مربوط به سهام گروه انتخاب الکترونیک آرمان است. این شرکت، با برندهای اسنوا، انتخاب الکترونیک، دوو و بست در بازار لوازم خانگی فعال است و از سال ۱۴۰۱ عرضه اولیه سهام آن در بازار انجام شد. این سهم در مدت زمان حضور خود در بازار ۸۳ درصد رشد قیمتی داشته اما برای بازارگردان، به دلیل توجیهاتی نظیر استفاده از فضای اسپرد و کارمزد بازارگردانی تامین بازدهی چشمگیری را به همراه داشته است.
آخرین ۵ گانه از میان صندوق‌های بازارگردانی که قصد بررسی آنها را داریم، ۵ صندوقی هستند که کمترین میزان بازدهی را در طول مدت فعالیت خود داشته اند. منفی ۳۱ درصد بازدهی صندوق اختصاصی بازارگردانی افتخار حافظ است که از سال ۱۳۹۳ فعالیت خود را آغاز کرده‌است اما بازدهی سالانه این صندوق با مدیریت مشاور سرمایه گذاری هدف حافظ، تنها ۷ درصد بوده است. این ۵ صندوق حدود ۰.۵ درصد از کل خالص ارزش دارایی‌های بازارگردانان بازار سرمایه را به خود اختصاص داده‌اند.
- سمیرا ابراهیمی - خبرنگار
- شماره ۴۹۹ هفته نامه اطلاعات بورس
نظر شما