برای تأمین کسری بودجه معمولاً سه منبع در ادبیات اقتصادی مطرح می‌شود؛ استقراض داخلی یا استقراض از بانک مرکزی، استقراض خارجی و استقراض از مردم. استقراض از بانک مرکزی که در ایران با چاپ پول بدون پشتوانه معروف شده است، سال‌هاست در ایران تجربه شده و تبعات منفی زیادی از جمله افزایش تورم داشته است. افزایش تورم نیز منجر به کاهش قدرت خرید مردم، افزایش فقر و نابرابری و در نهایت امکان تنش‌های اجتماعی و سیاسی خواهد شد. بنابراین در شرایط فعلی چندان روش مناسبی تلقی نمی‌شود.
امکان استقراض از خارج نیز به دلیل وجود تحریم‌ها و قرار گرفتن ایران در لیست سیاه FATF، برای کشور وجود ندارد. استقراض از مردم با عناوین اوراق مشارکت و اوراق بدهی نیز در چند سال گذشته تجربه شده اما این روش نیز به دلایل مختلف چندان قابل اتکاء نیست. اول آنکه نرخ سود این اوراق در مقایسه با تورم بسیار پائین است و برای مردم به صرفه نیست. به علاوه، طی چند سال گذشته دارایی‌های مردم به شدت کاسته شده است و به همین دلیل از این اوراق استقبال چندانی نمی‌شود. دولت البته این اوراق را به جای بدهی خود معمولاً به پیمانکاران تحمیل کرده و یا توسط بانک‌ها خریداری شده است. البته دولت از روش‌های دیگری از جمله فروش املاک و دارایی‌های دولتی و یا پیش‌فروش کالاها و خدمات خود استفاده کرده است. از جمله در سال‌های گذشته، دولت بخش‌هایی از دارایی‌های خود را از طریق بورس واگذار کرده است، اما به همان دلیل کاهش قدرت خرید مردم، بعید است که توسل به این ابزار در سال جاری کارایی لازم را داشته باشد. بنابراین، اگر در سال جاری تحریم‌ها لغو نشوند و مشکل FATF برطرف نشود، دولت گریزی به جز توسل مجدد به بانک مرکزی و استقراض از این بانک ندارد.
این نکته را نیز اضافه کنم که سیاست کسری بودجه در کشورهای پیشرفته معمولاً به عنوان ابزاری برای تسریع در رشد استفاده می‌شود و نه تنها در این کشورها به تورم منجر نمی‌شود بلکه موجب رشد اقتصادی نیز خواهد شد. دلیل اینکه این سیاست در کشورهای پیشرفته منجر به رشد اقتصادی شده اما در ایران منجر به تورم و کاهش قدرت خرید مردم می‌شود، آن است که در ایران به دلیل وجود ساختارهای ضدتولید و ضدتوسعه، افزایش نقدینگی ناشی از چاپ پول معمولاً به بخش‌های غیرمولد وارد شده و بخش تولید که با موانع متعدد مواجه است، از این نقدینگی بهره نمی‌برد که نتیجۀ آن تشدید تورم خواهد بود.
- سید مرتضی افقه - اقتصاددان و استاد اقتصاد دانشگاه شهید چمران اهواز
- منبع: هفته نامه اطلاعات بورس شماره ۴۰۶
نظر شما