به گزارش صدای بورس به نقل از فارس، شیوع ویروس کرونا در دنیا و اجرای سیاست‌های قرنطینه‌ای، کاهش شدید تقاضای جهانی نفت را در پی داشته است. این اتفاق نیز افت بی‌سابقه قیمتهای جهانی نفت را به همراه داشت به گونه‌ای که در برهه‌ای زمان قیمت هر بشکه نفت ارقام زیر ۲۰ دلار را نیز تجربه کرد. در این راستا در روزهای گذشته نشست کشورهای تولیدکننده نفت عضو و غیرعضو اوپک (اوپک پلاس) و همچنین نشست کشورهای گروه G۲۰ با تاکید بر ضرورت کاهش عرضه کل نفت برگزار شد.
در این بین کشورهای عضو اوپک پلاس بر کاهش ۱۰ میلیون بشکه‌ای تولید نفت به شرط رضایت مکزیک توافق کردند اما اجلاس وزیران انرژی G۲۰ بدون نتیجه‌ای مشخص به پایان رسید. در این راستا برای بررسی تحولات آینده بازار جهانی نفت ناظر به دو نشست ذکر شده با محمدعلی خطیبی، مدیر اسبق امور بین‌الملل شرکت ملی نفت و نماینده اسبق ایران در اوپک به گفت‌وگو نشستیم.
توضیح این نکته ضروری ست که این مصاحبه پیش از توافق اخیر اوپک پلاس انجام شده است.
مشروح این مصاحبه به شرح زیر است:
قبل از شیوع کرونا نیز بازار نفت با مازاد عرضه مواجه بود
شیوع ویروس کرونا چه تاثیری بر عرضه و تقاضای جهانی نفت داشته است؟ و به طور کلی بازار نفت و قیمتهای جهانی نفت و بازار فرآورده‌های نفتی و قیمت فرآورده چه تغییراتی پیدا کرده‌اند؟
خطیبی: حتی قبل از شیوع کرونا نیز بازار نفت با مازاد عرضه مواجه بود زیرا موضوع اجلاس قبلی اوپک در ماه دسامبر هم درباره لزوم کاهش ۱.۵ میلیون بشکه‌ای نفت در بازار جهانی بود. یعنی قبل از همه‌گیری کرونا نیز وضعیت عرضه و تقاضا به گونه‌ای بود که باید عرضه علاوه بر آن کاهش‌های قبلی اوپک، دوباره ۱.۵ میلیون بشکه کاهش می‌یافت که اوپک یک میلیون بشکه را قبول کرد، ولی روسیه و چند کشور دیگر ۵۰۰ هزار بشکه کاهش تولید را قبول نکردند.
یعنی روال طبیعی بازار نفت باید به سمت کاهش عرضه کشورهای تولیدکننده حرکت می‌کرد ولی شیوع کرونا مزید بر علت شد و شیب کاهش تقاضا نسبت به عرضه افزایش یافت. از طرفی به دنبال عدم پذیرش کاهش تولید نفت توسط روسیه، عربستان نیز زیر میز بازی زد و اعلام کرد توافقات بر سر کاهش‌های قبلی هم دیگر اعتبار ندارد. در نتیجه با افزایش عرضه نفت توسط عربستان، قیمت‌ها کاهش چشمگیری پیدا کرد و جنگ قیمتی عربستان و روسیه بازار نفت را دچار آشفتگی کرد.
با وقوع بیماری کرونا و همه‌گیر شدن آن در کل دنیا، اکثریت کشورها تدابیر ویژه‌ای اتخاذ کردند و مهمترین آن این بود که از مردم خواستند که در خانه بمانند، مسافرت نروند و جابه‌جا نشوند. در نتیجه جابه‌جایی‌های شهری، بین شهری و حتی هوایی تقریباً به حالت توقف درآمد. مثلاً حدود ۹۰ درصد پروازهای هوایی الان متوقف شده است. این موضوع به تنهایی چیزی حدود ۷ میلیون بشکه مصرف جت اویل (سوخت جت) را کاهش داده است. زمانی که جابه‌جایی‌های شهری و بین شهری انجام نمی‌شود مصرف بنزین به شدت کاهش پیدا می‌کند. در کشور ما که در شرایط عادی مصرف بنزین نزدیک ۱۰۰ میلیون لیتر در روز بود. بعد از احیا شدن کارت سوخت به ۷۵ لیتر رسید و تحت تاثیر سیاست فاصله‌گذاری اجتماعی و قرنطینه به ۴۴ میلیون لیتر در روز رسیده است.
در نتیجه کاهش جابه‌جایی‌ها در کل دنیا باعث شد که مصرف نفت و فرآورده‌های نفتی به شدت کاهش پیدا کند و رقم سرجمع کاهش تقاضا یا کاهش مصرف حدود ۱۵ میلیون بشکه برآورد شود. یعنی مصرف جهانی نفت ۱۵ میلیون بشکه در روز کاهش پیدا کرده است. در این راستا برای ثبات بازار لازم است که ۱۵ میلیون بشکه از عرضه نفت نیز کم شود تا بین عرضه و تقاضا یک تعادلی به وجود بیاید که از این ۱۵ میلیون بشکه سهم اوپک پلاس ۱۰ میلیون بشکه کاهش و سهم گروه G۲۰ هم ۵ میلیون بشکه تلقی می‌شد.
کاهش تولید ۵ میلیون بشکه‌ای کشورهای G۲۰ عملا منتفی است
نتایج مذاکرات اوپک پلاس و گروه G۲۰ آیا کمکی به بازگرداندن تعادل به بازار نفت خواهد کرد؟ سرانجام نشست گروه G۲۰ به کجا رسید؟ آیا بدون حضور همه کشورهای تولیدکننده می‌توان امیدی به توافقات انجام شده داشت؟
خطیبی: در این بین کشورهای عضو و غیرعضو اوپک بر کاهش ۱۰ میلیون بشکه‌ای عرضه نفت توافق کردند ولی آمریکا و چهار کشور دیگر شامل کانادا، نروژ، آرژانتین و برزیل حاضر به پذیرش کاهش ۵ میلیون بشکه‌ای عرضه نفت نشدند که این موضوع حتی توافق فعلی اوپک پلاس را نیز تحت تاثیر قرار می‌دهد. چون بالاخره یکی از شرط‌های اساسی بسیاری از کشورها از جمله روسیه این بود که این مشارکت باید همگانی باشد و آمریکا و سایر کشورها نیز باید برای کاهش عرضه نفت تعهداتی بپذیرند.
در اجلاسی که گروه G۲۰ تشکیل داد، کشورهای عضو فقط حرف‌های کلی زدند و اعلام کردند که باید ثبات به بازار نفت بازگردد و این بیماری بازار را بی‌ثبات کرده است و در نتیجه همه باید تلاش کنند و تمام. یعنی هیچ رقمی و عددی ناظر به تعهدات آمریکا و آن ۴ کشور دیگر برای کاهش عرضه نفت مطرح نشد. یعنی آن ۵ میلیون بشکه‌ای که قرار بود گروه G۲۰ کاهش دهد، عملا رها شد.
قبل از نشست این گروه یک سری اعداد گفته شد. مثلاً قرار است آمریکا ۱ میلیون بشکه و کانادا ۵۰۰ هزار بشکه کاهش عرضه را تقبل کنند اما در عمل این اتفاق نیفتاد. البته ظاهرا برخی از میادین نفتی آمریکا به دلیل بیماری کرونا بسته شده است ولی اینکه رسماً آمریکایی‌ها بیایند سهم خودشان در کاهش عرضه را قبول کنند را شاهد نبودیم. لذا آن ۵ میلیون بشکه کاهش عرضه فعلاً سرنوشتش معلوم نیست.
کلاه گشاد روسیه و عربستان بر سر کشورهای اوپک پلاس
به نظر شما توافق کاهش ۱۰ میلیون بشکه‌ای اوپک پلاس اجرایی خواهد شد؟ یعنی چه عواملی اجرای این توافق را تحت تاثیر قرار می‌دهد و به طور کلی چه نقاط ضعفی ناظر به این توافق وجود دارد؟
خطیبی: یک نقطه ضعف این توافقات این است که توافق کاهش ۱۰ میلیون بشکه نفت توسط اوپک پلاس هم فارغ از نتایج گروه G۲۰ مشروط به حضور مکزیک است. زیرا مکزیک هنوز به طور کامل تعهد ۳۵۰ هزار بشکه‌ای خود را قبول نکرده و اعلام کرده است که فقط ۱۰۰ هزار بشکه می‌تواند کاهش عرضه داشته باشد. البته اخیراً رئیس جمهور مکزیک اعلام کرده که ۱۰۰ هزار بشکه ما از تولیدمان کم می‌کنیم و ۲۵۰ هزار بشکه هم آمریکا از طرف ما تولیدش را کاهش می‌دهد ولی آمریکایی که الان سهم خودش برای کاهش تولید را قبول نکرده است، چطور این کار را انجام می‌دهد؟! در نتیجه نمی‌شود به این دست اظهارات اعتماد کرد.
نقطه ضعف دیگر اینکه مبنای کاهش تولید ۱۰ میلیون بشکه‌ای در توافق اوپک پلاس، ماه اکتبر ۲۰۱۸ است در حالی که باید تولید فعلی کشورها یعنی تولید ماه گذشته آنها مبنای توافق قرار می‌گرفت. در انتخاب این مبنا یک فریبکاری و شیطنتی انجام شد زیرا در اکتبر ۲۰۱۸ عربستان و روسیه بالاترین رقم تولید را داشته‌اند در نتیجه تعهدات کاهش تولید این کشورها بالاترین میزان تولیدشان محاسبه می‌شود و این موضوع اصلاً منصفانه نیست. مگر الان ما در سال ۲۰۱۸ هستیم؟ ما الان در سال ۲۰۲۰ هستیم. بنابراین مبنا باید تولید سال ۲۰۲۰ باشد.
اعداد و ارقام مربوط به میزان صادرات نشان می‌دهد که میزان تولید این دو کشور در اکتبر ۲۰۱۸ نسبت به الان، ۳.۵ میلیون بشکه نفت بالاتر بوده است. بنابراین شما باید این عدد را از ۱۰ میلیون بشکه کم کنید. در نتیجه توافق واقعی اوپک پلاس بر کاهش ۶.۵ میلیون بشکه در روز صورت گرفته است نه ۱۰ میلیون.
با توافقات فعلی، امید زیادی به بازگرداندن ثبات به بازار نفت نیست
به طور کلی چقدر می‌توان به تاثیر توافقات صورت گرفته در بازگرداندن ثبات به بازار نفت و ایجاد تعادل قیمت نفت امید داشت؟
خطیبی: درباره فاصله عرضه و تقاضا در بازار نفت رقم‌های مختلفی گفته شده است که محاسبه و بررسی این برآوردها خود بحث مفصلی می‌طلبد اما در مجموع اختلاف بین عرضه و تقاضا بین ۱۵ تا ۲۰ میلیون بشکه است. حالا اگر حتی در نظر بگیریم که عرضه ۱۵ میلیون بشکه از تقاضا نیز بیشتر است باز هم اتفاق جدیدی در بازار رخ نخواهد داد. زیرا فعلاً فقط می‌توان روی ۶.۵ میلیون بشکه کاهش نفت اوپک پلاس حساب باز کرد و خبری از کاهش ۵ میلیون بشکه‌ای آمریکا و آن ۴ کشور نیست. البته کاهش این ۱۰ میلیون بشکه و به تعبیر دقیق‌تر این ۶.۵ میلیون بشکه هم منوط به مشارکت مکزیک است.
در مذاکراتی که بین کشورهای تولیدکننده صورت گرفت همه کشورها اعلام کردند که یا باید همه تولید خود کاهش بدهیم یا هیچکس کاهش نخواهد داد. در واقع در بیانیه پایانی اجلاس اوپک پلاس نوشته شده که همین ۱۰ کاهش میلیون بشکه‌ای دو ماه آینده و ۸ میلیون بشکه‌ای تا آخر سال و ۶ میلیون بشکه‌ای سال ۲۰۲۱ تا آوریل ۲۰۲۲ منوط به این است که مکزیک بپذیرد. بنابراین خیلی نمی‌توان اطمینان داشت که این توافق باعث تعادل بازار می‌شود.
حذف نفت کشورهای آمریکا و کانادا از بازار نفت در صورت تداوم قیمتهای فعلی
سیاست فعلی کشورهایی مانند آمریکا و کانادا در بازار نفت چیست؟ به هر حال نفت آمریکا و نفت کانادا نفت‌های گرانی هستند که اگر قیمت نفت پایین باشد، تولید آنها صرفه اقتصادی ندارد و بیشترین آسیب به آنها وارد می‌شود.
خطیبی: طبیعتاً هر کشوری دوست دارد که بازار را دیگر کشورها متعادل کنند و آنها بدون انجام تعهداتی از آن بهره‌برداری کنند. آمریکا ترجیح می‌دهد که در کاهش تولید مشارکت نداشته باشد و یا یک مشارکت نامرئی داشته باشد و رسماً هیچ رقمی را به عنوان تعهد نپذیرند. در این بین تمام کشورهای صادرکننده نفت و گاز از کاهش قیمت‌ها آسیب دیده‌اند. شما ببینید الان اکثر کشورهای تولیدکننده نفت بودجه‌هایشان را با رقم‌های نفت بشکه‌ای ۵۰ دلار و ۶۰ دلار بسته‌اند و قطعا این اعداد و ارقام محقق نمی‌شود. در نتیجه تمامی صادرکنندگان از سقوط قیمت‌ها ضرر می‌کنند و استثنایی وجود ندارد که کشوری صادرکننده باشد ولی آسیب ندیده باشد.
بنابراین تمام صادرکنندگان نفت و گاز به نسبتی که صادرات دارند از سقوط قیمتهای نفت آسیب می‌بینند. اما اگر سقوط قیمت‌ها ادامه‌دار باشد، آسیب جدی به کشورهایی می‌رسد که نفت‌شان را با هزینه بالا تولید می‌کنند. یکی از نفت‌هایی که هزینه تولید بالایی دارد، همین شیل اویل‌ها هستند که در آمریکا تولید می‌شود. همچنین نفت خام‌های فوق سنگین و غیرمرسوم که عمدتا در کانادا تولید می‌شود نیز همانند شیل اویل‌ها هزینه تولید بالایی دارند.
همچنین کشورهایی که دارند از آب‌های بسیار عمیق اقیانوس‌ها و دریاها نفت تولید می‌کنند که به آنها اصطلاحا deep water می‌گویند نیز هزینه بالایی را در حدود ۳۰ الی ۴۰ دلار به ازای هر بشکه تولید نفت صرف می‌کنند. در نتیجه تداوم قیمت پایین نفت در وهله اول نفت این شرکت‌ها را از بازار جهانی نفت حذف می‌کند. بنابراین کشورهایی مثل آمریکا و کانادا اتفاقا باید در کاهش عرضه نفت بیشتر از سایر کشورها برای پذیرش تعهدات اقدام کنند.
کاهش قیمت نفت به نفع کشورهای مصرف‌کننده اروپایی نیست
آیا می‌توان گفت شیوع کرونا و تاثیر آن بر کاهش قیمت جهانی نفت به نفع کشورهای واردکننده نفت از جمله کشورهای اروپایی است؟
خطیبی: ببینید ما یک بحث کاهش تقاضا به دلیل شیوع کرونا داریم که تا زمانی که این بیماری وجود داشته باشد و جابه‌جایی‌ها، مسافرت‌های شهری، بین شهری و بین کشوری با محدودیت مواجه باشد این کاهش تقاضا وجود خواهد داشت. در حال حاضر دولت‌های اروپایی و کشورهای صنعتی که واردکننده نفت خام هستند ظاهرا باید از کاهش قیمت‌ها خوشحال باشند. شما ببینید عکس‌العمل اولی که ترامپ نسبت به کاهش قیمت نفت نشان داد این بود که گفت من خیلی خوشحالم که بنزین برای مردم آمریکا ارزان می‌شود. ولی الان می‌بینید خود او دارد تلاش می‌کند که مکزیک و کانادا را متقاعد کند تا تولیدشان را کاهش دهند و قیمت‌ها بهتر شود.
اینکه کشورهای مصرف‌کننده نفت پول کمتری برای واردات نفت می‌پردازند ظاهر قضیه است. باطن قضیه این است که خود این کشورها به ویژه کشورهای اروپایی، درآمد کلانی از طریق وضع مالیات بر فرآورده‌های نفتی به دست می‌آورند که درآمد حاصله از طریق مالیات بر مصرف فرآورده‌های نفتی اگر بیشتر از درآمد کشورهای اوپک نباشد، کمتر هم نیست.
در نتیجه اگر مصرف پایین بیاید درآمد ناشی از مالیات دولت‌های اروپایی هم طبیعتاً کاهش پیدا می‌کند. همچنین اگر قیمت نفت هم پایین بیاید میزان مالیات دریافتی این کشورها نیز کاهش می‌یابد. از طرفی شما توجه داشته باشید که عمده درآمد کشورهای صنعتی از طریق مالیات است. در نتیجه نمی‌توان گفت کاهش قیمت نفت به نفع کشورهای اروپایی است.
تداوم شیوع کرونا، صورت‌بندی بازار جهانی نفت را تغییر خواهد داد
به نظر شما با توجه به تحولات اخیر بازار نفت و مذاکرات کشورهای تولیدکننده، چشم‌انداز بازار نفت در آینده به چه صورت است؟ توافقات انجام شده بین کشورهای اوپک‌پلاس و لزوم بر حضور آمریکا و کانادا و سایر کشورها آیا صورت‌بندی بازار نفت را تغییر خواهد داد؟
خطیبی: به نظر من صورت‌بندی بازار نفت در صورت تداوم شرایط فعلی با تغییراتی مواجه خواهد شد. از این منظر که همه کشورهای صادرکننده بزرگ نفت الان متفق‌القول هستند که باید مدیریت عرضه نفت اعمال بشود و نباید بازار نفت رها شود و از طرفی همه کشورها هم باید در کاهش عرضه مشارکت کنند. این اتفاقات در صورت تداوم وضعیت فعلی می‌تواند صورت‌بندی بازار نفت را تغییر دهد که البته هنوز برای قضاوت زود است.
ذکر این نکته که همه کشورهای بزرگ صادرکننده نفت باید در زمینه کاهش تولید مشارکت داشته باشند و این ۱۵ میلیون بشکه به تنهایی توسط اوپک قابل اجرا نیست، نشان می‌دهد که می‌توان به اقدامات مثبتی در این حوزه برای تثبیت قیمت‌ها در بازار نفت امیدوار بود.
درباره پیش‌بینی قیمتهای نفت هم باید ببینیم نهایتا مدیریت عرضه به چه شکلی صورت می‌گیرد. ولی اگر واقعا این ۱۰ میلیون بشکه کاهش تولید از طرف اوپک پلاس و ۵ میلیون بشکه کاهش تولید از طرف آمریکا و آن ۴ کشور صورت گیرد، من فکر می‌کنم تلقی بازار این می‌شود که بازار در حال رسیدن به نظم و انضباط است که این موضوع می‌تواند قیمت نفت را در کانال ۳۰ الی ۴۰ دلار به ازای هر بشکه نگه دارد.
نظر شما