گردش‌۸۶۳ هزار میلیاردی، هدف‌ فروشگاه‌های زنجیره‌ای

گردش مالی صنایع خرده فروشی در ایران طی سال 2017 حدود 63.7 میلیارد دلار بوده که حدود 8 درصد آن مربوط به فروشگاه‌های زنجیره‌ای و مابقی مربوط به خرده فروشی‌های کوچک و سنتی است البته حاشیه سود این صنعت در ایران 2 تا 5 درصد بوده  و سهم حدود 8 تا 9 درصدی این صنعت از درآمد ملی نشان دهنده اندازه و نقش کلیدی آن در اقتصاد دارد. با توجه به جمعیت حدود 80 میلیون نفری ؛ ایران در رتبه هفدهم دنیا از لحاظ جمعیتی قرار دارد و پس از مصر پرجمعیت‌ترین کشور خاورمیانه به شمار می‌آید. در حال حاضر جمعیت بزرگی از طبقه متوسط با افزایش برابری توزیع درآمد و تغییر الگوهای مصرف وجود دارد که درنتیجه آن هزینه‌های خالص سالانه خانوارها به سرعت در حال افزایش است. میانگین هزینه سالانه یک خانوار شهری معادل 12،520 دلار بوده که 23.2 درصد آن به مواد غذایی اختصاص دارد.

در ایران شبکه‌های توزیع متنوع بوده و شامل اتحادیه‌ها، فروشگاه‌های زنجیره‌ای بزرگ و شرکت‌های توزیع و پخش است.علاوه بر این شرکت بازرگانی دولتی و همچنین تعاونی‌های مصرف نقش مهمی در شبکه توزیع دارند.

فعالان اصلی شبکه توزیع عبارتند از:

1) شرکت‌های تعاونی

2) واحدهای صنفی

3) واحدهای  وابسته به دولت

4) بازار میوه و سبزیجات

5) شرکت بازرگانی دولتی

6) فروشگاه‌های زنجیره ای

البته در شهرهای بزرگ تقریبا 23 درصد خرید مردم در فروشگاه‌های زنجیره‌ای انجام می‌شود و مابقی از طریق سایر شبکه‌های توزیع صورت می‌پذیرد.این عدد در شهرهای کم جمعیت و روستاها به عددی در حدود 5 درصد می‌رسد.

شرکت‌های تعاونی

شرکت‌های تعاونی دارای سابقه 80 ساله در ایران هستند که تقریبا 98،600 شرکت در 112 بخش مختلف در سه ردیف خدمات تعاونی، توزیع و تولید فعال هستند.برخورداری از معافیت مالیاتی برای شرکت‌های تعاونی و نیز حمایت‌های دولتی در قالب تسهیلات بانک توسعه تعاون از مزیت‌های این شرکت‌ها هستند.

واحدهای صنفی

طبق اطلاعات موجود ؛ 2.48 میلیون واحد صنفی وجود دارد که 48.9 درصد آن در توزیع، 15 درصد در خدمات، 16 درصد در خدمات فنی  و 19.7 درصد در صنایع تولید است.34 واحد صنفی به ازای هر 1000، نفر وجود دارد که 7 برابر بیشتر از استاندارد جهانی است.در ایران برای هر 7 خانوار یک واحد وجود دارد در حالی که استاندارد جهانی برای هر 37 تا 42 خانوار است.

بازار میوه و سبزیجات

بازار محصولات پروتئینی و سبزیجات یکی از بخش‌های اصلی صنعت توزیع و خرده فروشی است. این بازار نقش مهمی در تنظیم بازار محصولات کشاورزی دارد.از یک طرف رویکرد حمایتی برای این محصولات داشته و از سوی دیگر تعادل را بین قیمت‌ها و عرضه محصولات ایجاد می‌کند.در حال حاضر 230 بازار از این دست در تهران مشغول ارائه خدمات هستند و شهرداری تهران مالک 6 درصد از مراکز توزیع میوه و سبزیجات و محصولات پروتئینی است که حدود 35 تا 40 درصد نیازهای میوه و سبزیجات و 20 درصد نیاز محصولات پروتئینی را تأمین می‌کند.

شرکت بازرگانی دولتی

ارائه و عرضه کالاهای استراتژیک از جمله گندم، برنج، روغن و شکر و همچنین بهبود توزیع، نگهداری کالاها و نظارت کامل ؛ نشان دهنده حضور فعال شرکت بازرگانی دولتی ایران است و این شرکت به عنوان بازوی وزارت صنایع، معادن و تجارت برای تأمین خدمات تجاری و تنظیم بازار در ایران فعالیت می‌کند.

فروشگاه‌های زنجیره ای

گردش فروشگاه‌های زنجیره‌ای ایران به 4.8 میلیارد دلار رسیده و تاکنون بیش از 1.6 میلیارد دلار توسط بخش خصوصی و دولتی در این بخش سرمایه‌گذاری شده است.اتحادیه فروشگاه‌های زنجیره‌ای متشکل از ۹۰ شرکت با ۱۱۰ برند و ۳۵۰۰ شعبه است.در حال حاضر 25،000 نفر به طور مستقیم در این فروشگاه‌ها فعالیت دارند.فروشگاه‌های زنجیره‌ای در دنیا بسیار رایج بوده و بیش از 85 درصد فعالیت‌های خرده فروشی در کشور‌های پیشرفته توسط این فروشگاه‌ها انجام می‌شود در حالیکه این رقم در ایران حدود 10 تا 14 درصد است.

 بخش تجارت الکترونیک ایران مانند سایر بازارهای نوظهور، به سرعت در حال افزایش است.با توجه به نرخ بالای نفوذ اینترنت و برنامه‌های در حال گسترش؛ انتظار رشد بالایی در این بخش وجود دارد.هر چند در کوتاه مدت؛ فقدان گزینه‌های پرداخت مدرن مانع اصلی توسعه تجارت الکترونیک می‌شود.

هزینه‌های بالا در شبکه توزیع ( تفاوت قیمت تولیدکننده و مصرف کننده) و نیز مقیاس کوچک شبکه توزیع از بزرگترین چالش‌های این سیستم بوده  که به ائتلاف‌های استراتژیک کمتر در این بخش منجر شده است. بهره برداری از  ابزار و روش‌های مدرن برای توزیع و نیز پتانسیل بالا برای توسعه سیستم توزیع مدرن ؛ موجب شده که توسعه اطلاعات توزیع و سیستم‌های مبتنی بر فناوری از اولویت‌های سرمایه‌گذاری قرار گیرد.

از طرف دیگر خرده فروشی یکی از فعالترین صنایع در طول پنج سال گذشته در ایران بوده است.کانال‌های مدرن خرده فروشی مانند‌هایپرها به سرعت گسترش یافتند و خرده فروشی‌های آنلاین و فروش مستقیم رشد زیادی پیدا کردند؛ همچنین شاهد تغییرات سریعی در الگوهای خرید مشتریان بوده ایم.صنعت خرده فروشی در حالت کلی هنوز سنتی بوده و توسط تعاونی‌ها و خرده فروشان مستقل کنترل می‌شود که می‌تواند مزیتی برای توسعه فروشگاه‌های زنجیره‌ای کارآمد به شمار آید.

بررسی اندازه بازار خرده فروشی

مطابق با اطلاعات بانک مرکزی؛ مجموع هزینه خالص سالانه خانوارها از 4،720 هزار میلیارد ریال در سال 1391 به 10،483 هزار میلیارد ریال در سال 1396 رسیده است: (ارقام به هزار میلیارد ریال)

برخی کالاها و مواد مصرفی در بازار، نسبت به کالاها و محصولات دیگر از سرعت فروش بالاتری برخوردارند. این کالاها که در فروشگاه‌ها و داروخانه‌ها یافت می‌شوند، معمولا قیمت پایین‌تری دارند و در حجم بسیار زیاد عرضه می‌شوند. به این دسته از کالاها، کالاهای تند مصرف (Fast Moving Consumer Goods) یا به اختصار FMCG گفته می‌شود. مواد غذایی، مواد شوینده و برخی داروهای معمولی جزو کالاهای تند مصرف به شمار می‌روند.

بخش خوراکی و آشامیدنی و همچنین بخش آرایشی، بهداشتی و خدمات شخصی در دسته بندی هزینه خانوار به عنوان کالاهای تندمصرف  (FMCG)در صنعت خرده فروشی در نظر گرفته می‌شود. سهم بخش خوراکی و آشامیدنی و همچنین بخش آرایشی، بهداشتی و خدمات شخصی از کل هزینه خالص سالانه خانوارها طی سال‌های 91 تا 96 به شرح نمودار زیر است.

با محاسبه سهم این دو بخش از کل هزینه خالص سالانه خانوارها به اندازه تقریبی بازار FMCG طی سال‌های 91 تا 96 می‌رسیم: (ارقام به هزار میلیارد ریال)

طبق آمار اتحادیه فروشگاه‌های زنجیره‌ای سهم فروشگاه‌های زنجیره‌ای از بازار هدف حدود 14درصد است که بدین ترتیب سهم فروشگاه‌های زنجیره‌ای از مجموع هزینه خانوارها در سال 9۵ و 96 به ترتیب حدود 347 و 380 هزار میلیارد ریال برآورد و تخمین‌زده می‌شود.

در مجموع می‌توان نتیجه‌گیری کرد که پتانسیل بالایی برای رشد صنعت خرده فروشی با توجه به افزایش جمعیت شهری و تراکم جمعیت و همچنین تغییر الگوی مصرف مشتریان وجود دارد. افزایش اندازه بازار FMCG طی پنج سال اخیر و میانگین رشد سالانه 15 درصد آن نیز گواه این موضوع است که فروشگاه‌های زنجیره‌ای می‌توانند سهم بیشتری در شبکه توزیع و خرده فروشی بدست آورند، البته در پایان برنامه ششم توسعه؛ سهم فروشگاه‌های زنجیره‌ای تا 20 درصد بازار خرده فروشی برآورد شده است که در نتیجه آن می‌توان با فرض میانگین رشد 13 درصدی در هزینه خالص خانوارها و همچنین فرض ثابت سهم 25 درصدی بازار FMCG در تأمین نیازهای خانوار به رقم 863 هزار میلیارد ریال گردش مالی فروشگاه‌های زنجیره‌ای در سال 1400 برسیم که دست‌یابی به آن دور از انتظار نیست.

*المیرا میهن زاده/ کارشناس سرمایه‌گذاری مدیریت سرمایه ارزش آفرین کوروش

• شماره ۲۶۵ هفته نامه بورس - صفحه ۱۱