مهشید خیزان، خبرنگار/ اعتراض برخی تشکل‌ها نسبت به فعالیت بورس کالا زمانی اوج گرفت که در چند ماه بحث خروج پتروشیمی‌ها از این سازمان و انجام معاملات مواد پتروشیمی در بازار غیررسمی مطرح شد و انتقادهای فراوانی را به دنبال داشت. منتقدان این طرح معتقد بودند خروج پتروشیمی‌ها از بورس کالا، نه تنها برای صنعت پتروشیمی بلکه برای مجموعه اقتصاد کشور می‌تواند زیان‌آور باشد و به همین دلیل برای اثبات نظر خود، پای رئیس جمهور را هم به میان آوردند؛ به‌طوری که اتحادیه سراسری تعاونی‌های تامین نیاز صنایع پائین دستی پتروشیمی هم در این زمینه به رئیس جمهور نامه نوشت.
افزایش رانت، فساد و رواج دلالی
چندی پیش نیز روح‌الله میرصانعی، دبیرکل کانون کارگزاران بورس درباره مطرح شدن بحث خروج محصولات پتروشیمی از بورس کالای ایران گفته بود: تنها ماحصل خروج محصولات پتروشیمی از بورس کالا، افزایش رانت و رواج دلالی است. همچنین با خروج محصولات پتروشیمی از بورس کالا، دولت باید هزینه‌های به مراتب بیشتری را برای کنترل بازار بپردازد؛ چراکه باز هم شاهد اختلاف قیمت اعلامی از سوی دولت و قیمت‌های بازار خواهیم بود که همین اختلاف قیمت، رانت و فساد را در بازار گسترش می‌دهد.
سهم ناچیز واحدهای تولیدی در بورس
نکته دیگر در این خصوص اینکه به گفته مسعود میرزایی برزی مدیرعامل اتحادیه سراسری تعاونی‌های تامین نیاز صنایع پائین دستی پتروشیمی، تا قبل از سال ۸۸، نظام توزیع حواله‌ای بر بازار محصولات پتروشیمی حاکم بود که طبق تصریح مدیران دولتی این صنعت، رانتی معادل ۷۰۰ میلیارد تومان در سال برای دلالان و واسطه‌های غیرتولیدی، ایجاد کرده است. از آن سال تاکنون با تشکیل بورس کالای پتروشیمی و الزام مجتمع‌های پتروشیمی به عرضه تمام محصولات خود در این بورس، رانت مربوطه به کلی حذف شد، اما هنوز به دلیل عدم نظم مناسب در بازار بورس، واحدهای تولیدی سهم ناچیزی در بورس داشتند. تا اینکه با تشکیل این اتحادیه و ساماندهی تعاونی‌های تامین نیاز تولیدکنندگان در جهت حضور سازمان یافته آنها در بورس، وضعیت توزیع محصولات روز به روز بهبود یافت.
منافع شرکتی و ایجاد گرانی
درمجموع با افزایش انتقادها، مدیران 20 تشکل صنعتی نامه‌ای به فرماندهان اقتصادی کشور نوشته‌اند؛ در این نامه آمده است: «مدت‌هاست که اعضای تشکل‌های صنفی مصرف‌کننده و صنایع پایین دستی برای احقاق حقوق خود که با تسلط عرضه‌کنندگان بر هیأت مدیره بورس کالای ایران و آیین‌نامه‌ها، بدون رعایت تشریفات قانونی تضییع می‌شود، گله‌مند هستند. بنابراین بورس کالا از موقعیت خود برای منافع شرکتی و هیأت مدیره آن از اشرافشان بر عرضه‌های کالا استفاده کرده و با تضاد منافع به منظور تامین حداکثری سود خود و ایجاد گرانی تلاش می‌کنند. فلسفه تشکیل شرکت بورس کالا، ایجاد بازار شفاف و آزادسازی قیمت‌ها برای تسهیل معاملات و کشف نرخ قیمت عادلانه کالاهای اساسی و مواد اولیه واسطه ای، براساس مکانیزم عرضه و تقاضا، ایجاد ابزارهای مدیریت ریسک قیمت و تامین مالی بازار کالایی و تضمین تعهدات طرفین معامله، به منظور دستیابی به اثرات مثبت این مهم در توسعه اقتصادی بوده، اما به اعتقاد تشکل‌های مزبور، این شرکت از هدف خود خارج شده است. برابر نامه مزبور، بورس کالا اکنون به ابزار قیمت‌سازی و گران کردن کالای عرضه‌کنندگان بالادستی خصولتی تبدیل شده و به همین منظور خواستار اصلاح ساختار شرکتی در آن شرکت‌هستیم.»
توجیه غیرکارشناسی
درهمین راستا هم این گروه پیشنهاد داده بودند که فرمول تعیین قیمت پایه باید تغییر پیدا کند، عرضه‌های مچینگ قانونمند شوند، عرضه‌ها در بورس افزایش پیدا کنند، عرضه‌های صادراتی در رینگ صادراتی انجام شوند، ناظری بی‌طرف مانند قوه قضائیه بر معاملات بورس نظارت کند، مصوبات شورای رقابت در مورد نحوه کشف قیمت پایه و عرضه‌ها در بورس کالا اجرا شود و همچنین اصلاح ساختارها به گونه‌ای باشد که حرف و اعتراض مصرف‌کنندگان هم شنیده شود. البته با وجود انتقادهای فراوانی که از سوی تشکل‌های مختلف به بورس کالای ایران مطرح می‌شود، مدیران این سازمان با گذشت یک دهه از فعالیت، در بسیاری موارد با استراتژی سکوت و یا توجیه غیرکارشناسی به گذران امور پرداختند.
شفافیت در بورس کالا حاکم نیست
هومن حاجی‌پور دبیر انجمن ملی خرمای ایران در خصوص لزوم تغییر ساختار بورس کالای ایران گفت: بورس کالای ایران بعد از چندین سال فعالیت هنوز دارای ساختار و ساز و کار مشخصی نیست و نتوانسته اعتماد فعالان اقتصادی را به خود جذب کند. ازطرفی شفافیت در بورس کالا حاکم نیست.
حاجی‌پور اضافه کرد: نکته مهم دیگری که در ساختار بورس کالا وجود دارد، این است که بسیاری از فعالان اقتصادی از امکانات موجود در این سازمان آگاه نیستند؛ بنابراین سرمایه‌گذاری در این مجمو عه مقدور نیست.
به گفته دبیر انجمن ملی خرمای ایران، مهم‌ترین انتظار از بورس کالا را بخش خصوصی دارد؛ بنابراین لازم است ظرفیت‌های بازار سرمایه افزایش یابد و فعالان از آن با خبر شوند. بورس کالا، به عنوان یکی از مهم‌ترین نهادهای مالی فعال در کشور، نقش برجسته‌ای در تولید، رشد اقتصادی و سرمایه‌گذاری دارد. در نتیجه لازم است منابع به خوبی تخصیص یابند تا با نقدشوندگی بالایی که دارد، فعالان اقتصادی به این بازار جذب شوند. وی تاکید کرد: غیرشفاف بودن و مشخص نبودن ساختار بورس کالا باعث شده تا ساختار مالی این بورس منصفانه نباشد. اگر این شرایط محقق شود، ظرفیت بورس کالا افزایش می‌یابد و می‌توانیم شاهد بهبود ساختار بورس کالا باشیم.
ایرادات ساختاری بورس کالا
زهتاب یکی از معامله‌گران بورس کالایی نیز در رابطه با مشکلات موجود در ساختار بورس کالا گفت: ساختار بورس کالا باید به صورتی باشد که بعد از عرضه محصولات، دست دلالان کوتاه شود؛ هم اکنون زمانی که محصولی در بورس کالا عرضه می‌شود، به دلیل حجم پایین به انحصار خودشان درآمده و عملا همان شیوه سنتی خرید و فروش را شاهد خواهیم بود. این معامله‌گر اضافه کرد: نکته دیگری که در این رابطه اهمیت دارد، افزایش شارپی قیمت یک محصول بعد از کشف قیمت در بورس کالا است؛ معمولا هر محصولی که در بورس کالا عرضه می‌شود، با افزایش 10 درصدی قیمت همراه می‌شود که در این خصوص هم نظارتی وجود ندارد.
زهتاب تاکید کرد: عرضه محصولات پتروشیمی در بورس کالا هم با مشکلاتی روبه‌رو است؛ درواقع به دلیل نوسان کم قیمت، عرضه محصول کاهش می‌یابد. به‌طور مثال، هگزانول بعد از کشف قیمت با رشد 35 درصدی قیمت روبه‌رو شد که به این دلیل، خرید محصول در بورس کالا توجیه اقتصادی نخواهد داشت. البته در این خصوص، پتروشیمی‌ها هم مقصر هستند که واسطه‌گری را افزایش داده‌اند.
معاملات رینگ صادراتی نمایشی
زهتاب در خصوص رینگ صادراتی گفت: رینگ صادراتی بورس کالای ایران هم در اصل، صوری است! فروشندگان تنها برای دریافت گواهی‌نامه صادراتی، محصول خود را با حجم کم به بورس کالا می‌برند تا از مزایای آن استفاده کنند. ازطرفی برای عرضه برخی محصولات مانند گوگرد گرانول و انواع گریدهای قیر، معمولا مشتری از قبل مشخص شده و به همین دلیل عملا معاملات رینگ صادراتی نمایشی است.
معترضان در انتظار اقدام عملیاتی
البته بعد از تداوم پیگیری‌ها همچنان سیاست سکوت بورس کالای ایران، درخصوص این موضوع پابرجاست. گویا قرار نیست، مدیران این مجموعه انتقاداتی که به این سازمان می‌شود را پاسخگو باشند. به هر طریق لازم است تا برخی موضوعات نظیر نحوه قیمت‌گذاری، نوع عرضه‌ها، عرضه‌های صادراتی و نظارت بر سامانه بهین‌یاب در بورس کالا اصلاح شود. براین اساس علاوه بر اینکه صدای معترضان شنیده خواهد شد ، باید اقدام عملیاتی با اصلاح ساختارهای کنونی بورس کالای ایران برای بهبود وضعیت خرید و فروش در این نهاد مالی، مدنظر قرار گیرد.
شماره ۲۳۵ هفته نامه بورس - صفحه ۶
نظر شما