هفته‌نامه بورس: «لیزینگ»؛ نام این کلمه بی‌شک ما را به یاد خرید خودرو می‌اندازد. واژه‌ای که پس از انقلاب اسلامی خودروسازان برای حرکت بازارشان آن را توسعه دادند، اما این توسعه افسار گسیخته، حاشیه‌هایی ایجاد کرد و دامن مجوزدارهای این صنعت را گرفت.
در حال حاضر لیزینگ‌ها تحت نظارت بانک مرکزی با شیوه‌ای منظم‌تر تأمین مالی می‌کنند، از این‌رو از سهم انجمن لیزینگ در این راستا نمی‌توان به سادگی گذشت.
با این مقدمه به سراغ محمد هادی موقعی، دبیرکل انجمن لیزینگ ایران که نیم نگاهی هم به سمت بازار سرمایه دارند رفتیم و درخصوص این صنعت به گفت‌وگو نشستیم.
نرخ تأمین مالی در سایر کشورها ارزان‌تر از ایران بوده، دلیل آن را چه می‌دانید؟
دلیل آن این است که فعالیت‌های سرمایه‌گذاری در آن کشورها تخصصی است و هر کس نمی‌تواند ادعا کند که می‌تواند با پول کار کند. نگهداری و حفظ پول و کسب بازدهی از پول در تخصص بازار سرمایه و بانک‌ها و واسطه‌گری‌های مالی است. پس همه به آنها مراجعه می‌کنند و فعالیت‌های سفته بازی در کمترین میزان است و فعالیت‌ها واقعی است پس نرخ بهره در یک بازار متعادل تعیین می‌شود نه یک بازار آشفته. به عنوان نمونه در ژاپن نرخ بهره تا 1 درصد است اقتصاد شان ایجاب می‌کند که 1 درصد باشد. همچنین در بعضی از اقتصاد‌ها این میزان 4 درصد، 7 درصد ویا 12 درصد است.حتی در بعضی از اقتصاد‌ها این رقم به 18 درصد می‌رسد. در اقتصاد‌های پیشرفته نرخ انواع مدل‌های تأمین مالی با ابزارهای متنوع متفاوت است. این شما هستید که متناسب با نیاز و نوع سرمایه‌گذاری ابزار و روش مورد نظر خود را انتخاب می‌کنید.
بسیاری اعتقاد دارندکه در شرایط فعلی تبلیغات منفی علیه صنعت لیزینگ زیاد بوده و خیلی از مردم با لیزینگ واقعی آشنا نیستند، چه اتفاقاتی افتاده که این رویکرد بوجود آمده است؟
به طور مختصر و مشخص، علت این است که خودرو سازان بعد از انقلاب لیزینگ را شروع کرده اند در نتیجه لیزینگ با خودرو در ذهن مردم جای گرفت. بعد عده‌ای آمدند در همین بازار پر تقاضای لیزینگ خودرو در سال‌های 83 لغایت 86 (یعنی دهه 80) با ثبت نام‌های اعتباری تحت عناوین مختلف از مردم پول گرفتند. این گروه خارج از یک بازار رسمی با مردم تعامل داشتند در نتیجه خیلی‌ها سوء استفاده کردند. از این رو در ذهن مردم اینگونه جای گرفت که شرکت‌های لیزینگ هستند که خودرو با قیمت خیلی گران می‌دهند تا بهره‌های خیلی بالا بگیرند.
عواملی هم در بازار اعتباری خودرو بود: ازجمله دلال‌ها، واسطه‌ها شرکت‌های صوری که با آگهی در نیازمندی رسانه‌ها خودرو می‌فروختند. کسانی که خودشان را نمایندگان شرکت‌های لیزینگ معرفی می‌کردند. همه این‌ها به نام لیزینگ تمام شد. یعنی واژه لیزینگ قربانی این جریانات بود. البته باید پذیرفت وقتی مجموعه‌ای (شرکت لیزینگ) مجوز را از بانک مرکزی دریافت می‌کند مجبور است در چارچوب‌های این مجوز کار کند. اگر از این چارچوب‌ها تخطی کند بر اساس همان مقررات با او بر خورد خواهد شد. پس این صنعت در قالب یک چارچوب، قوانین،مقررات، مجوز، نظارت، حسابرسی و بازرسی فعالیت می‌کند. همچنین در این روند مشخص کردن شرکت‌های متخلف خیلی مهم است که چه تخلفاتی داشته و چه شرکت‌هایی رسمی یا غیر رسمی (مجاز یا غیر مجاز) بوده‌اند. شفاف سازی این مسائل به آگاه سازی افکار عمومی کمک می‌کند.
چه تفاوت‌هایی میان تأمین مالی از بازار پول و صنعت لیزینگ وجود دارد؟
وقتی کسی برای تأمین به سراغ بازار پول می‌رود، بانک می‌گوید شما باید مشتری بانک بوده، سپرده و حساب جاری داشته باشید. همچنین اعتبار سنجی شوید وثیقه بیاورید و تا سقف معینی که اکثرا کمتر از خواسته شماست وام می‌دهند و تازه داستان شروع می‌شود و وارد یک فرآیند طولانی اداری می‌شوید. اما وقتی این روند از طریق لیزینگ رخ می‌دهد، لیزینگ درخواستی از مشتری برای سپرده‌گذاری ندارد سقف وام بیشتر از بانک است و فرآیند کوتاه‌تر و نوع تضامین و وثائق سهل‌تر است. لیزینگ دارایی و کالا را برای مشتری تأمین و با حفظ مالکیت خود واگذار می‌کند آن هم با روش اعتباری. نوع اجاره‌ای که لیزینگ در ایران استفاده می‌کند از نوع اجاره‌های مالی است و به آن اجاره‌های غیرعملیاتی می‌گویند یعنی اجاره واقعی نیست. در اجاره واقعی دارایی را، به مستاجر می‌دهیم و از وی پس می‌گیریم مثل خانه‌ای که اجاره می‌کنید بعد از پایان مدت اجاره به صاحب خانه پس می‌دهید. ولی در اجاره‌های فعلی لیزینگ که همان اجاره به شرط تملیک است، وقتی که اقساط را پرداخت کردید؛ دارایی مال شماست، تملیک می‌کنید این‌ها یک رویکرد‌هایی است که در لیزینگ استفاده می‌کنند. البته شرکت‌های لیزینگ در ایران با رویکرد اجاره به شرط تملیک و فروش اقساطی دارایی‌ها را به متقاضیان واگذار می‌کنند. در فروش اقساطی مالکیت دارایی منتقل ولی بهای آن به اقساط وصول می‌شود.
سرمایه ثبتی شرکت‌های لیزینگی دارای مجوز در شرایط کنونی چه میزان باید باشد؟
سرمایه قانونی کل صنعت لیزینگ بین 1800 تا 2000 میلیارد تومان بر آورد می‌شود.
کفایت سرمایه در صنعت لیزینگ چقدربوده، یعنی تا چند برابر میتوانند تسهیلات بدهند؟
در شرایط کنونی بانک مرکزی سقف فردی تسهیلات لیزینگ را 5 درصد جمع حقوق صاحبان سهام قرار داده است که اینجا یک تعارض وجود دارد.
آن تعارض چیست؟
تعارض این است که ما از یک طرف سپرده‌پذیر نیستیم ولی از یک طرف مقید به کفایت سرمایه می‌شویم. یعنی یک سری نظارت‌هایی که بر لیزینگ انجام می‌شود نظارت‌های بانکی است. لیزینگ نظارت پذیری بانکی را نمی‌طلبد. لیزینگ نظارت پذیری لیزینگی را می‌طلبد. نظارت از جنس نظارت بانکی بزرگترین عامل در ایجاد یک انحراف در مسیر صنعت لیزینگ در ایران است. به عبارتی بانک مرکزی با یک مسیر انحرافی نظارت می‌کند. یعنی نمی‌داند که دارد بر چه چیزی نظارت می‌کند. مثل این می‌ماند همان گونه که بر صنعت ریلی نظارت می‌کنیم با همان ابزار بر صنعت حمل و نقل جاده‌ای هم نظارت کنیم. این دو صنعت خیلی با هم تفاوت دارد. این تفاوت را بانک مرکزی باید متوجه شود که مؤسسات اعتباری غیر سپرده پذیرکه نوعی شرکت‌ها مالی هستند مثل بانک‌ها سپرده نمی‌گیرند و این‌ها ابزار نظارتی‌شان فرق می‌کند.
با این مسایلی که اشاره شد یعنی 5 درصد حقوق صاحبان صنعت لیزینگ قابلیت دیده شدن دارد، پس در مجموع فعالیت این بخش، حداکثر چقدر می‌تواند اعتبار دهی داشته باشد؟
اگریک شرکت لیزینگ به عنوان نمونه 50 میلیارد تومان جمع حقوق صاحبان سهام آن باشد تا 5 درصد آن می‌تواند به یک بنگاه یا شخص اعتبار بدهد. یعنی اعتبار کالایی برای تا 5 درصد این عدد 2.5 میلیارد تومان را می‌توان اختصاص داد. همچنین اگر این میزان 100 میلیارد تومان باشد، عدد مذکور به 5 میلیارد تومان خواهد رسید.
شرکت‌های لیزینگ تا چه میزان میتوانند از اهرم مالی استفاده کنند؟
شرکت‌های لیزینگ تا دو برابر حقوق صاحبان سهام میتوانند از اهرم مالی استفاده کنند. در دستور العمل لیزینگ مشخص نشده است که لیزینگ‌ها به چه میزان میتوانند از بازار‌های بدهی و یا انتشار اوراق استفاده کنند. اگر یک شرکت لیزینگ 10 میلیارد تومان سرمایه داشته باشد تا 20 میلیارد تومان هم می‌تواند وام بگیرد که جمع منابع 30 میلیارد تومان می‌شود.
اگر فرض کنیم که صاحبان سهام شرکت‌های لیزینگی افزایش سرمایه دهند و سرمایه خود را بالا ببرند تا قدرت مالی آنها افزایش پیدا کند، این‌ها چه سودی می‌برند ودر مجمع حاشیه سود صنعت لیزینگ چقدر است؟
حاشیه سود صنعت لیزینگ به صورت بالقوه خوب است. یعنی اگر یک شرکتی منابع مالی خوبی را از سهام داران جمع کند می‌تواند سودخوبی در بازار فعلی به آنها برگرداند.
پس باید بازدهی صنعت لیزینگ در بورس عملا بهتر باشد ولی در واقع این اتفاق نمی‌افتد، دلیل آن را چگونه ارزیابی می‌کنید؟
یکی از دلایل این است که میزان تقاضا برای استفاده از ظرفیت‌های لیزینگ کم بوده، یعنی میزان تقاضای واقعی مشتریان لیزینگ کم است. تقاضا برای نامشتریان، یعنی کسانی که مشتری لیزینگ نیستند زیاد است و این‌ها بیشتر به لیزینگ مراجعه می‌کنند. اگر لیزینگ‌ها به نا مشتریان وام بدهند ریسک آنها افزایش می‌یابد. زمانی که ریسک بالا می‌رود سود آوری کاهش و مطالبات معوق بیشتر می‌شود و گردش مالی هم کاهش پیدا می‌کند. لیزینگ به صورت بالقوه صنعت سود آوری است، اگر بتواند تجمیع منابع کند. بر این اساس یکی از سیاست‌ها، انتخاب لیزینگ‌های بزرگ است که بتوانند منابع زیادی از بازار سرمایه جمع کنند.
در این خصوص با شرکت‌هایی هم مذاکره داشته اید؟
در حال مذاکره هستیم که در بخش‌های حمل و نقل جاده ای، ریلی و مسکن لیزینگ‌های بزرگ ایجاد شود.
یعنی ازهمین تعداد لیزینگ‌هایی که فعال هستند؟
یکی از روش‌ها این است که تعدادی از لیزینگ‌های موجود با هم ادغام شده و تبدیل به یک شرکت بزرگ شوند.
شرکت بزرگ لیزینگی چه میزان سرمایه آن بر آورد می‌شود؟
باید بتواند در مرحله اول حداقل با 500 میلیارد تومان فعالیت خود را شروع کند.
تحقق این دیدگاه در صنعت لیزینگ را چگونه ارزیابی می‌کنید؟
در شرایط کنونی صنعت خودرو کشورمان در بازار یک خلا اعتباری حدود 5 هزار میلیارد تومانی دارد. صنعت حمل و نقل هم حداقل 5 تا 10 برابر این عدد پتانسیل جذب و مصرف منابع را در یک سال دارد. در جایگزینی و نوسازی ناوگان فرسوده حمل و نقل سنگین هم برای دو سال اول حدود 30 هزار میلیارد تومان اعتبار مورد نیاز است. البته بنده حداقل رقم را گفتم. همچنین در صنعت ریلی یک شرکت با حدود 2 هزار میلیارد تومان اعتبار می‌توان تشکیل داد. البته در این خصوص 80 درصد تجهیزات معادن کشور فرسوده اند. همه این موارد تنها بخشی از بازار گسترده و مطلوب پیش روی صنعت لیزینگ، به شمار می‌آید.
اشاره داشتید به اینکه در ایران به صورت مطلوب به صنعت لیزینگ پرداخته نشده ودر مجموع عامه مردم لیزینگ را با خودرو شناختند، در سایر کشورها این مسئله چگونه است؟
لیزینگ مثل بانک نیست. مخاطب بیمه و بانک‌ها عامه مردم است. مخاطب لیزینگ عموم مردم نیستند. لیزینگ تخصصی است. لیزینگ با محصولات ویژه، بسته‌های خاص تری را برای مشتریان ارایه می‌دهد. مخاطب لیزینگ بیشتر بنگاه‌های اقتصادی کوچک،متوسط و در مواردی بزرگ، دارندگان کسب و کار و کسانی که با دارایی‌ها میتوانند کار کنند هستند. به عنوان نمونه در بخش تجارت خودرو در دنیا بخش اعظم مخاطبان لیزینگ کسانی هستند که با خودرو‌های تجاری کار می‌کنند. صنعت لیزینگ محصولات خاصی دارد محصولاتی که از طریق بانک‌ها به راحتی قابل تأمین نیست. یعنی ظرفیت‌های وام گیری و استفاده از خدمات مالی در دنیا تقسیم بندی شده است مثلا بعضی از کالا‌ها از طریق لیزینگ تأمین می‌شوند. در مجموع رویکرد لیزینگ کالایی بوده و رویکرد آن تسهیلات دهی نیست.
یعنی خدمات لیزینگ، حوزه مسکن و دفاتر تجاری را شامل نمی‌شود؟
بله شامل می‌شود. خدمات این بخش شامل تجهیزات کالا و دارایی‌هایی که گفتیم می‌شود. در مجموع مواد اولیه،کالا‌های مصرفی روزانه در حوزه لیزینگ قرار ندارند. حتی کالا‌های لوازم خانگی هم مقداری کم در حوزه لیزینگ قرار داشته که این‌ها در حوزه فروش قسطی قرار می‌گیرند. ما اول باید این را متوجه شویم که اصلا لیزینگ چه مفهومی دارد.
شما چه تعریف شفافی در این خصوص می‌توانید ارایه دهید؟
لیزینگ رویکرد استفاده از اجاره داری است. اصلا «LEASE» کلمه‌ای است که در زبان انگلیسی به معنای اجاره است، همچنین کلمه «RENT» به معنی کرایه دادن است. «این دو کسب و کار یعنی اجاره و کرایه»، حالت‌های مختلف هستند که اجاره‌های کوتاه مدت و حتی روزانه و بلندمدت و چند ساله را شامل می‌شوند. رویکرد اجاره‌ای در تأمین دارایی‌ها کار لیزینگ است.
به نظرمی آید با این تفاسیر، مفهوم لیزینگ درجامعه ایران بد جا افتاده، شما چه نظری دارید؟
معنای لیزینگ همان است که اشاره شد و جز این نیست. اینکه ما هر کالایی را که خواستیم به سراغ لیزینگ برویم صحیح نیست. لیزینگ یک محصولی است که بر حسب نیاز شما باید به سراغ آن بروید. به عنوان نمونه شما به چه دلیل یک ماشین لباسشویی با یک مشخصاتی را می‌خرید، چون نیاز شما این را می‌گوید. اگر خانه شما بزرگ باشد ترجیح می‌دهید در آشپزخانه تجهیزات بیشتری را چیدمان کنید. ممکن است دو تا یخچال بگذراید. ممکن است ماشین ظرفشویی، ماشین لباسشویی، مایکروفر این‌ها را در آنجا چیدمان کنید. اما وقتی آشپزخانه شما کوچک است ممکن است ظرفشویی رومیزی بخرید ممکن است ماشین ظرفشویی بزرگ را حذف کنید، ممکن است یخچال‌تان را یک ساید باید ساید بگیرید، که متناسب باشد. لیزینگ همین است، لیزینگ یعنی اینکه شما متناسب نیازتان به سراغ آن می‌روید. به عنوان نمونه، تجهیزاتی را نیاز دارید که فوری باید با آن کار کنید اگر خریداری نکنید پروژه شما به عقب می‌افتد پس می‌روید سراغ لیزینگ، شما یک پیمانکار ساختمانی هستید یک قرارداد بسته اید و در یک مناقصه برنده شده اید دو عدد "تاورکرین" و یک کمپرسی و یک "بولدوزر" می‌خواهید. برای تأمین مالی خرید این تجهیزات، بهترین و منطقی‌ترین گزینه استفاده از ظرفیت صنعت لیزینگ هست. روش بانک‌ها این گونه نیست که امروز بروید و بگویید برای خرید دو عدد تجهیرات مثلا یک میلیارد تومان اعتبار می‌خواهم و بانک نیز با سرعت به شما اعطا کند. تأمین مالی از لیزینگ سریع‌تر و بلند مدت‌تر از بانک ولی ولی گران‌تر خواهد بود.البته در نهایت شما حسب نیازتان درخواست می‌دهید و از تسهیلات لیزینگ استفاده می‌کنید. صنعت لیزینگ در دنیا یک بسته اعتباری گران‌قیمت بوده، به خاطر اینکه سرعت عمل آن بیشتراست. هرچه ریسک اعتبار دهنده بالاتر باشد نرخ منابع وی نیز بیشتر است.
هزینه تأمین مالی لیزینگ برای مشتری چقدر برآورد می‌شود و این میزان در سایر بخش‌ها چگونه هست؟
نرخ تمام شده لیزینگ برای مشتریان بیشتر از نرخ بانک‌ها است و به میزان 3 درصد بیشتر است. با احتساب مالیات بر ارزش افزوده قیمت تمام شده منابع مالی از طریق لیزینگ برای مشتری بیشتر از 3 درصد تفاوت خواهد داشت. اگر در شرایط کنونی قیمت تمام شده منابع مالی در بخش لیزینگ و بانک‌ها بررسی شود مسئله‌ای قابل تامل خواهد بود.
اشاره به جلساتی با سازمان بورس داشتید، اگر قابل بیان هست بگویید در چه راستایی بود؟
ما باید وابستگی لیزینگ‌ها را به بانک‌ها چه از منظر سهامداری و چه از منظر تأمین مالی تقریبا نه اینکه قطع کنیم ولی کاهش دهیم و به سراغ سایر روش‌های تأمین منابع مالی و از سایر ظرفیت‌های کشور برویم. بر این اساس استفاده از ظرفیت‌های بورس نظیر بازار بدهی و سایر امکانات قانونی می‌تواند برای لیزینگ در تأمین منابع مالی مورد توجه قرار گیرد. به عنوان نمونه فرض کنید همان طوری که خودرو سازان میتوانند ثبت نام کنند و از مردم اعتبار بگیرند شرکت‌های لیزینگ هم بتوانند از این ظرفیت‌ها استفاده کنند. البته در مذاکرات با بورس، قرار شد آن دسته از اوراق یا آن دسته از ابزارهای مالی که میتوانند مورد استفاده لیزینگ باشند، از آنها استفاده شود. همچنین مدیران بورس تشخیص دادند که استفاده از اوراق منفعت و خرید دین در شرایط کنونی کاربردی تربوده و قابلیت استفاده بهتری دارد. همچنین طرح استفاده از اوراق صکوک، خرید دین بر اساس درخواست مشتریان هم مطرح شد. در نتیجه اگر لیزینگ به بازار‌های گسترده دسترسی پیدا کند که از آنها اسناد وصولی بگیرد می‌تواند همه این اسناد را از طریق اوراق خرید دین تأمین مالی کند. در مجموع برنامه ما با سازمان بورس این است با اوراق خرید دین که ابزاری جدید برای تأمین مالی است در شرکت‌های لیزینگ استفاده کنیم.
البته قرار است روند استفاده از این مسئله تسهیل شود و شرکت‌های لیزینگ بتوانند به راحتی با یک فرآیند ساده‌تر با قیمت تمام شده کمتر، هزینه‌های اداری و سر بار کمتری این اوراق را منتشر کنند.در صورت تحقق این دیدگاه، منابع مالی زیادی وارد صنعت لیزینگ خواهد شد. همچنین این منابع مالی باعث می‌شود که قدرت خرید و مذاکره شرکت‌های لیزینگ با فروشندگان افزایش پیدا کند.
یکی از فرمول‌های خیلی مناسب و مورد تاکید جنابعالی برای آینده صنعت لیزینگ، ادغام یا تجمیع لیزینگ‌های کنونی و ایجاد شرکت‌هایی جدید با سرمایه‌های بزرگ است، چه برنامه راهبردی در این خصوص مد نظر قرار دارد؟
برای تحقق این دیدگاه برنامه‌هایی داریم و در حال طراحی یک استراتژی و راهکاری راهبردی هستیم.
هزینه تأمین مالی در لیزینگ به طور یقین بیشتر از سایر موارد است، در این خصوص چه نظری دارید؟
هزینه تأمین مالی در لیزینگ به عبارتی بالا است. اما در این خصوص ابزارهای متنوع هست. به عنوان نمونه لیزینگ‌ها میتوانند بدون تحمل هزینه مالی پول مصرف کنند. یعنی عامل دارندگان دارایی، منابع مالی، کنسرسیوم‌های مالی، بانک‌ها و صندوق‌های بازنشستگی بشوند. در شرایط کنونی، اجرایی شدن این ایده مدنظر قرار داردکه منابع مالی صندوق‌های بازنشستگی، بیمه‌های عمر و سرمایه‌گذاری و منابع بیمه‌گران در لیزینگ به صورت مشارکت و یا عاملیت استفاده شوند.
با توجه به اینکه مسکن کالای لیزینگی بادوام محسوب می‌شود، استفاده از ظرفیت‌های تأمین مالی لیزینگ در حوزه مسکن را چگونه ارزیابی می‌کنید؟
استفاده از ظرفیت‌های این موضوع مخاطب خاص دارد. در آخرین نشستی که با معاونت مسکن و ساختمان وزارت راه و شهرسازی داشتیم این جمع‌بندی حاصل شد که شرکت‌های لیزینگ میتوانند مسکن طبقات متوسط به بالا که توان پرداخت اقساط لیزینگ را دارند به صورت تسهیلات تکمیلی خرید تأمین نمایند. فلسفه این کار ایجاد تحرک در بازار مسکن‌های ساخته شده آماده فروش است که به صورت راکد روی دست انبوه ساز و سرمایه‌گذاران و مالکان مانده‌اند. در الگوی مسکن اجتماعی، عموم جامعه و طبقات مختلف مردم از تسهیلات مسکن انتظاراتی از جمله نرخ پایین وبازپرداخت تسهیلات در بلند مدت دارند. البته بستر‌های قانونی در قانون ساماندهی تولید و عرضه مسکن برای لیزینگ پیش بینی شده و قانون‌گذار نکات خوبی را دیده است. اما اینکه چگونه منابع تأمین شود، بحث دیگری است. به عنوان نمونه برای لیزینگ‌ها می‌توان اوراق منتشر نمود که تولید کنندگان مسکن تأمین را تأمین مالی کنند. اگر چه در شرایط کنونی، مقررات مالی و اقتصادی تحقق این موضوع فراهم نیست.
شماره ۲۳۵ هفته نامه بورس - صفحه ۱۴
نظر شما