بستر نامطلوب بورس‌کالا برای کشاورزان

بنابراین بعد از سال‌ها دلالی در این بازار، حالا بورس کالا به عنوان یک بستر مالی برای خرید و فروش برآن شده تا سبد متنوعی از محصولات کشاورزی در آن عرضه شود تا کشاورزان مشکلات مالی خود را مرتفع و بتوانند به صورت مستقیم محصولات خود را بفروشند؛ بنابراین همانطور که پیش‌بینی شده کشاورزان به پول خود زودتر دست می‌یابند و دست دلالان نیز از این بازارها کوتاه می‌شود. یکی از نکات مثبت عرضه محصولات کشاورزی در بورس کالا را می‌توان اینطور مطرح کرد که در سال‌های گذشته، یکی از مشکلاتی که در طرح خرید تضمینی وجود داشت، نداشتن برآوردی از نیاز سالانه محصولات و برنامه‌ریزی برای تولید بود که با ورود این محصولات به بورس کالا، این مشکل با توجه به شفافیت آماری موجود در بورس حل می‌شود.

البته از سوی دیگر به دلیل سنتی بودن بازار محصولات کشاورزی، کشاورزان مشکلاتی درخصوص نحوه قیمت‌گذاری دارند که اگر این مشکلات حل نشود عملا ورود این محصولات به بورس کالا بی‌فایده بوده و باعث هدررفت منابع مالی می‌شود.

صرفه جویی در بودجه

همچنین محمود حجتی وزیر جهاد و کشاورزی با استقبال از این موضوع اعلام کرده بود طبق برنامه‌ریزی‌های صورت گرفته قرار است از مکانیزم بورس کالا برای خریداری محصولات کشاورزان بیشتر استفاده شود تا از این طریق و به شکل قیمت تضمینی محصولات کشاورزان در بورس کالای ایران به فروش برسد و مابقی آن توسط دولت پرداخت شود. بنابراین دولتی‌ها معتقدند با این کار در بودجه دولت صرفه‌جویی خواهد شد.

تداوم حداقل حمایت

با توجه به این موارد، حامد سلطانی‌نژاد مدیرعامل بورس کالای ایران می‌گوید: «براساس ماده ۳۳ قانون افزایش بهره‌وری محصولات کشاورزی؛ محصولاتی که قرار است در بورس عرضه شوند و شکل حمایتی آنها از قالب خرید تضمینی به قیمت تضمینی تبدیل شود، هر سال باید تعیین شوند و برای سال بعد آنها تصمیم‌گیری شود. البته درباره محصول گندم نیز هم‌اکنون در آستانه تصمیم‌گیری هستیم و با وزارت جهاد کشاورزی و شرکت بازرگانی دولتی ایران طرح را پیش می‌بریم. ازطرفی قرار است با شرکت بازرگانی دولتی مذاکراتی صورت بگیرد تا ابتدا بازارگردان‌هایی داشته باشیم. بنابراین باید حداقل حمایتی که از جانب خرید انجام می‌شود ادامه داشته باشد و بخش حمل‌ونقل و انبارداری به بخش خصوصی واگذار شود یا اینکه دولت هم حضور یافته ولی نگرش بخش خصوصی را داشته باشد.

معامله به صورت آزمایشی

محمدباقر نوبخت سخنگوی دولت نیز معتقد است: طبق مصوبه اخیر هیأت وزیران، دولت مقرر کرده محصول گندم استان‌های مرکزی، خراسان شمالی، اردبیل و زنجان در قالب سیاست قیمت تضمینی از طریق بورس کالای ایران برای مصارف صنف و صنعت معامله شود که درواقع به صورت آزمایشی برای این استان‌ها تا به امروز انجام شده است.

بر این اساس درمجموع کشاورزان محصول خود را در بورس کالا عرضه می‌کنند و مابه‌التفاوت قیمت فروش در بورس و نرخ حمایتی تعیین شده برای گندم، توسط دولت به حساب تولیدکنندگان واریز خواهد شد.

ترجیح به معاملات سنتی

البته نکته دیگر درخصوص تشکیل بورس‌های کالایی مطرح است؛ به طوری‌که هم‌اکنون بحث تشکیل بورس بین‌المللی زعفران نیز مدنظر قرار دارد. طبق آخرین آمارها از بورس زعفران، این محصول تنها توانسته 593 کیلوگرم را عرضه کند که با وجود ظرفیت بالای تولید زعفران در ایران، این حجم قابل توجیه نیست و عملا با فعالیت اصلی بورس کالا منافات دارد. کشاورزان  هم به دلیل این مشکلات و رقابت در سطح پایین، رغبتی برای ورود به بورس کالا ندارند و همان سیستم سنتی را برای خرید و فروش ترجیح می‌دهند. بنابراین باید دید سازمانی‌ها چه تدابیری برای جذاب‌تر شدن بورس کالا برای کشاورزان درنظر خواهند گرفت.

افزایش انگیزه برای تولید کمی وکیفی

به گفته اسکندری، یکی از کارشناسان بازار فیزیکی بورس کالای ایران، در این طرح، کشاورزان به جای فروش محصول خود به دولت، کالایشان را در بورس کالا عرضه می‌کنند و اگر قیمت فروخته شده در بورس کمتر از قیمت حمایتی و مشخص در دولت بود، دولت مبلغ مابه‌التفاوت را به کشاورز پرداخت می‌کند. بنابراین دیگر لازم نیست دولت مبلغ زیادی را صرف خرید، کنترل کیفیت و هزینه‌های جانبی محصولات کشاورزی کند. البته در طرف مقابل، علاوه بر رسیدن سریع‌تر کشاورزان به پولشان، قیمت محصولات شفاف و منطقی شده و انگیزه کشاورزان برای تولید محصولات با حجم و کیفیت بیشتر دوچندان می‌شود؛ چراکه هر محصولی برای فروش در بورس کالا باید دارای یک‌سری استانداردها باشد.

آغاز معاملات از سال آینده 

اسکندری می‌گوید: در بحث خرید تضمینی، بعد از به فروش رفتن محصول، دولت بعد از مدت طولانی پول کشاورزان را پرداخت می‌کرد؛ اما زمانی که محصولی در بورس کالا عرضه شود، بعد از معامله محصول روی تابلوی بورس، کشاورز 70 درصد از قیمت معامله شده را بعد از دو روز دریافت می‌کند. نکته دیگر اینکه، برای ورود محصولی به بورس کالای ایران، بحث کیفیت مطرح می‌شود؛ پیش از این دلالان محصولات را با ناخالصی پر می‌کردند و هیچ مکانیزم مشخصی هم وجود نداشت. اما حالا برای ورود محصولات به بورس کالا، باید طبق عیار این مرجع سنجیده شوند. اسکندری اضافه کرد: احتمالا از سال آینده، معاملات گندم در بورس کالا آغاز خواهد شد و حالا سامانه بورس کالا با جهاد کشاورزی، از طریق وزارت جهاد و تعاون روستایی، نام کشاورز با میزان تولیدش مشخص می‌شود و بنابراین حضور دلال در این بازار کمتر می‌شود.

مشخصات کیفی غیر قابل مشاهده

البته از سوی دیگر مدیرعامل کارخانه آرد اتحاد آذربایجان شرقی مخالف عرضه گندم در بورس کالای ایران است، او می‌گوید: ما مشکلاتی در رابطه با بارگیری داریم؛ در صورتی که از قبل پول محصول پرداخت شده اما دریافت آن با تاخیر بالایی انجام می‌شود. رهبری‌پور ادامه داد: مشخصات کیفی گندم‌هایی که در بورس عرضه می‌شود برای خریداران قابل مشاهده نیست؛ بنابراین لازم است حداقل شناسنامه‌ای برای گندم‌های عرضه شده در نظر بگیرند تا قبل از خرید نسبت به ویژگی‌های گندم آگاه شویم.

فراهم نبودن زیرساخت‌ها

این مسائل در حالی مطرح است که کشاورزی معتقد است: محصولات کشاورزی مانند زعفران به دلیل نوع كالا و طیف بالای قیمتی که دارند ايجاب مي‌كند که با حجم کم در بورس کالا معامله بشوند. بنابراین هنوز سازوكار عرضه و  قيمت گذاري، آنطور که باید در بورس کالا جا نیفتاده است. تا به امروز هم اگر هر محصول کشاورزی در بورس کالا به فروش رفته، توسط فروش تضمینی رقم خورده است؛ ازسوی دیگر محصولی مانند شکر هم که در بورس معامله می‌شود نتوانسته دلالی را از این بازارها حذف کند. بنابراین معتقدم هنوز زیرساخت‌ها در بورس کالای ایران به درستی فراهم نشده است و این کار تنها برای تنظیم بازار، شفافیت بیشتر و بالا بردن کیفیت محصولات مناسب است.

ضرورت آگاهی از نا کار آمدی‌ها

به گفته وی، اگر زیرساخت‌ها در بورس کالا فراهم نشود، کشاورزان ترجیح می‌دهند به جای ورود به بورس کالا، به همان صورت سنتی خرید و فروش کنند؛ زیرا در بازار کشاورزی، بسیاری از خريداران سر زمين، اصطلاحا پيش‌خرید مي‌كنند يا درنهایت با قیمتی پايين‌تر خریداری انجام می‌شود. بنابراین در مجموع اگر می‌خواهیم همانند بورس‌های کالایی دنیا عمل کنیم لازم است تا تمام زیرساخت‌ها را فراهم کنیم نه اینکه عجولانه محصولی را برای عرضه بیاوریم و بعد از عرضه متوجه ناکارآمدی آن شویم.

نبود توجیه اقتصادی

با این تفاسیر، آنطور که پیداست برخلاف نظر مدیران بورس کالا، برخی از کشاورزان از شرایط خرید و فروش محصولاتشان در بورس کالا چندان هم راضی نیستند. زیرا اگر قرار باشد حجم پایینی از محصولاتشان را در بورس کالا عرضه کنند، برای آنها توجیه اقتصادی ندارد و بنابراین ترجیح می‌دهند از طریق دلالان، محصولاتشان را به فروش برسانند. حال با این شرایط پیش آمده باید دید چه زیرساخت‌های دیگری باید فراهم شود تا کل حجم محصولات کشاورزی در بورس کالا عرضه شود.

• شماره ۲۳۲ هفته نامه اطلاعات بورس - صفحه ۶