در چند سال گذشته بانک مرکزی بانک‌ها را ملزم به کاهش سود سپرده‌ها و اعمال نرخ حداکثر 18 درصدی کرد، اما با توجه به اینکه نظارت ضعیفی بر رعایت این قانون وجود داشت، برخی از بانک‌ها نرخ‌های خود را اعمال کردند و با نرخ‌هایی بیش از نرخ دستوری بانک مرکزی به جذب سپرده پرداختند و این مساله موجب افزایش هزینه عملیاتی بانک‌ها و در نتیجه کاهش سود و گاهی زیان عملیاتی برای آنها شد. همین موضوع یکی از عللی است که امروزه موجب اعتراض سهامداران این صنعت و ناتوانی بانک‌ها در ارائه صورت‌های مالی و در نتیجه توقف معاملات سهام آنها در بازار سرمایه شده است.
با توجه به بسته بودن نماد برخی از بانک‌ها در بازار سرمایه و همچنین ابهاماتی که در صورت‌های مالی آنها وجود دارد، در مطلب حاضر به بررسی مختصری از وضعیت مالی و سودآوری آنها پرداخته می‌شود.
درآمد بانک‌ها عموما ناشی از دو محل است: درآمد عملیاتی و درآمد حاصل از کارمزدها. درآمد عملیاتی بانک‌ها از تفاوت سود پرداختی به سپرده‌گذاران و سود دریافتی از دریافت‌کنندگان تسهیلات به دست می‌آید. دیگر درآمد بانک‌ها، درآمد ناشی از کارمزد است.
در یک نوع تقسیم‌بندی، درآمد بانک‌ها به دو بخش مشاع و غیرمشاع تقسیم می‌شود. درآمد مشاع ناشی از اختلاف نرخ سود سپرده‌ها و تسهیلات اعطایی و همچنین سود حاصل از سرمایه‌گذاری‌هاست و درآمدهای غیرمشاع به واسطه دریافت کارمزد خدمات ارائه شده و ارائه مشاوره‌های مالی و سرمایه‌گذاری و... حاصل می‌شود. در نمودار زیر مقایسه درآمدهای مشاع با یکدیگر و همچنین در پنج سال گذشته نشان داده شده است.
به لحاظ درآمدهای مشاع بانک ملت در سال 1395 با 171,644,108 میلیون ریال رتبه اول، و بانک حکمت ایرانیان با 5,175,122 میلیون ریال درآمد مشاع، رتبه آخر در بین بانک‌های حاضر در بازار سرمایه را از آن خود کرده است. همانطور که در نمودار قابل ملاحظه است، در پنج سال گذشته به میزان درآمد مشاع بانک‌ها افزوده شده و در سه بانک ملت، صادرات و تجارت رشد حدود 300 درصدی داشته است. در سایر بانک‌ها نیز در این پنج سال رشد درآمد مشاع قابل مشاهده است که با توجه به کوچک بودن این بانک‌ها، رشد درآمدی آنها نسبت به سه بانک یاد شده کمتر اتفاق افتاده است.
همچنین در جدول شماره یک نسبت درآمدهای مشاع هر بانک به جمع درآمدهای مشاع و غیر مشاع هر بانک برای پنج سال گذشته ارائه شده است. میانگین این نسبت برای تمام بانک‌ها برای سال 1391 برابر با 80.84 درصد، سال 1392 برابر با 83.15 درصد، سال 1393 برابر با 85.12 درصد، سال 1394 برابر با 85.33 درصد و برای سال 1395، برابر با 85.25 درصد است. همانطور که مشخص است، میانگین این نسبت در سال‌های یادشده افزایش یافته است.
در ادامه درصد رشد سود خالص بانک‌ها با یکدیگر مقایسه شده است. (جدول شماره دو) این مقایسه نسبت به سال قبل انجام شده و همانطور که مشاهده می‌شود، رشد سود خالص بیشتر بانک‌ها نسبت به سال قبل منفی بوده است. البته برای سال مالی منتهی به 1394 این رشد منفی را می‌توان به تغییر رویه گزارشگری مالی بانک‌ها مربوط دانست.
در روزهای گذشته بانک مرکزی به منظور حفظ حقوق سهامداران بانکی با ابلاغ قانونی جدید نرخ علی‌الحساب جذب سپرده‌ها را در بانک‌ها حداکثر 15 درصد اعلام کرد. به این شکل که در مرحله اول به‌طور علی‌الحساب سود 15درصدی برای سپرده‌ها منظور می‌شود، سود سهامداران پرداخت می‌شود و در نهایت در صورت باقی‌ماندن سود قابل توجه سود سپرده‌ها افزایش خواهد یافت. این قانون همانطور که بیان شد به منظور حفظ حقوق سهامداران بانک‌ها به همه بانک‌ها ابلاغ شده و اجرای آن نیازمند توجه و نظارت بیش از پیش بانک مرکزی است.
نظر شما