آیا ترکیه هدف بعدی اسرائیل در خاورمیانه است؟

به گزارش صدای بورس؛ پس از حملات اسرائیل به دوحه، آنکارا به صورت فزاینده‌ای به حالت آماده‌باش برای پاسخ به جاه‌طلبی‌های احتمالی تل‌آویو درآمده است. در این میان برخی از مفسران، پیش از پرداختن به احتمال حمله اسرائیل به ترکیه این سوال را نیز مطرح کرده‌اند که چرا قطر – یک متحد اصلی غیر ناتویی ایالات متحده و یکی از نزدیکترین شرکای واشنگتن در خلیج فارس – توسط جنگنده‌های اسرائیلی مورد هدف قرار گرفته است؟ این موضوع بدان معنا است که اگر اسرائیل به یکی از شرکای اصلی آمریکا در منطقه حمله کرد و بی‌هیچ مواخذه‌ای روند فعالیت‌های خود را ادامه داد، چرا نباید در مورد ترکیه هم به همان شکل عمل کند؟

در واشنگتن مایکل روبین، عضو ارشد موسسه راست‌گرای امریکن انترپرایز معتقد است: «ترکیه می‌تواند هدف بعدی اسرائیل باشد؛ بنابراین این کشور برای محافظت از خود نباید صرفا به عضویتش در ناتو تکیه کند (احتمالا به این دلیل که در صورت حمله اسرائیل به ترکیه اعضای اروپایی ناتو و آمریکا از این کشور حمایتی نخواهند کرد.)»

نشانه‌هایی از یک حمله در رسانه‌های اسرائیلی

ماه‌هاست که رسانه‌های حامی اسرائیل به طور پیوسته لفاظی‌های خود علیه ترکیه را تشدید کرده‌اند و این کشور را به عنوان «خطرناک‌ترین دشمن اسرائیل» به تصویر می‌کشند. مفسران اسرائیلی همچنین حضور ترکیه در شرق مدیترانه را به عنوان یک «تهدید» و نقش این کشور در بازسازی سوریه پس از جنگ (داخلی سوریه) را به عنوان یک «خطر جدید در حال ظهور» (برای اسرائیل) توصیف کرده‌اند.

با تشدید تجاوز منطقه‌ای اسرائیل به غزه و عدم تمایل به پایان جنگ در این منطقه، هاکان فیدان، وزیر امور خارجه ترکیه در مردادماه اعلام کرد که روابط اقتصادی و تجاری این کشور با اسرائیل به حالت تعلیق خواهد آمد. عمر اوزکیزیلجیک، عضو غیرمقیم شورای آتلانتیک با ارزیابی سیاست‌های اتخاذ شده از سوی اسرائیل در قبال ترکیه می‌گوید: «در آنکارا، این لفاظی‌های [ضد ترکی]جدی گرفته می‌شود و این اعتقاد وجود دارد که اسرائیل به دنبال هژمونی منطقه‌ای است. علاوه براین ترکیه مدت‌ها پیش دریافته است که نمی‌تواند برای منافع امنیت ملی خود به ایالات متحده یا ناتو تکیه کند.»

این دیدگاه با حملات اسرائیل به قطر تشدید شد و احتمالاً تردیدهای آنکارا در مورد تضمین‌های امنیتی ایالات متحده برای حمایت از این کشور به عنوان عضویی از پیمان ناتو را برجسته‌تر کرده است چرا که با وجود جایگاه ویژه دوحه به عنوان متحد واشنگتن، اسرائیل با هیچ واکنش منفی قابل مشاهده‌ای از سوی ایالات متحده مواجه نشد و این امر منجر به طرح سوالاتی شد مبنی بر اینکه آیا ایالات متحده هرگونه حمله به ترکیه را حمله به خود – همان‌گونه که منشور ناتو دیکته می‌کند – تلقی خواهد کرد یا خیر؟

منشا ترس ترکیه از حمله اسرائیل

با وجود اینکه هنوز نشانه بارزی از امکان حمله اسرائیل به ترکیه مشاهده نشده است، اما اظهارات ماه‌های گذشته بنیامین نتانیاهو، نخست‌وزیر اسرائیل، امکان انجام حمله مذکور را به شدت تقویت کرده است. آنجا که از او پرسیده شد که آیا به ایده «اسرائیل بزرگ» اعتقاد دارد و او پاسخ داد: «کاملاً». برای آنکارا، چنین لفاظی‌هایی نمادین نیست بلکه نشان‌دهنده دیدگاه اسرائیل برای تسلط برای تمامی منطقه خاورمیانه و گسترش حوزه نفوذی این دولت است.

این باور در میان بسیاری از مقامات ترک وجود دارد که اسرائیل پس از حمله به ایران نقشه هجوم به ترکیه را نیز در ذهن می‌پروراند؛ تل‌آویو، آنکارا را به عنوان چالش بالقوه بعدی برای هژمونی منطقه‌ای خود می‌بینید. در همین رابطه مقامات تل‌آویو مدعی هستند که به آنکارا اجازه داده نخواهد شد پایگاه‌های جدیدی در سوریه ایجاد کند – پایگاه‌هایی که می‌تواند اسرائیل را مورد تهدید قرار دهد – موضوعی که بارها و بارها در اظهارات بنیامین نتانیاهو، نخست‌وزیر اسرائیل نیز به چشم خورده است.

علاوه براین، اسرائیل کاتز، وزیر دفاع اسرائیل، نیز با اعلام موضع جدید، از حضور نیروهای اسرائیلی در جنوب سوریه خبر می‌دهد و می‌گوید که بخش‌هایی از سرزمین‌های تازه اشغال شده در جنوب سوریه برای «مدت زمان نامحدودی» در اختیار نیروهای تل آویو خواهد بود. امری که بر دیدگاه‌های متضاد مقامات تل‌آویو و آنکارا در رابطه با سوریه صحه می‌گذارد.

تا آنجا که بدانیم در حالی که ترکیه با هماهنگی دولت تازه تأسیس دمشق، امکان ایجاد پایگاه‌های نظامی بالقوه در استان حمص سوریه و فرودگاه اصلی استان حما را بررسی می‌کرد، اسرائیل این مکان‌ها را مورد بمباران قرار می‌دهد. همین موضوع تحلیلگران را به این درک رسانده است که «اگر تل‌آویو سیاست کنونی خود در جنوب سوریه را ادامه دهد، درگیری میان آنکارا و تل‌آویو اجتناب‌ناپذیر خواهد شد؛ مقامات ترک می‌گویند که نمی‌توانند سیاست‌هایی را بپذیرند که بی‌ثباتی را در مرز جنوبی شان را تداوم بخشد.»

ترمز رویارویی اسرائیل و ترکیه کجا کشیده می‌شود؟

با وجود اینکه وزیر امور خارجه ترکیه از تعلیق روابط اقتصادی آنکارا و تل‌آویو با شدت بخشیدن به حملات اسرائیل به غزه سخت گفته است، اما آندریاس کریگ، دانشیار مطالعات امنیتی در کالج کینگ لندن، به الجزیره می‌گوید که رقابت تمام‌عیار «اجتناب‌ناپذیر» نیست، زیرا هر دو طرف هزینه‌های رویارویی را با توجه به وابستگی متقابل اقتصادی رد می‌کنند.

او معتقد است که «تهدید اسرائیل علیه ترکیه، تجاوز نظامی متعارف نیست، بلکه هدف قرار دادن منافع ترکیه از طریق ابزارهای غیرمستقیم است.» در این راستا و با توجه به حمایت کامل و ظاهراً بی‌قید و شرط واشنگتن از تلاش نتانیاهو برای «تغییر شکل منطقه»، کریگ می‌گوید نسخه آنکارا «تقویت بازدارندگی استراتژیک، به ویژه از طریق گسترش دفاع هوایی، سیستم‌های موشکی و قابلیت‌های اطلاعاتی» و پیگیری ائتلاف‌های منطقه‌ای با قطر، اردن و عراق در عین حفظ کانال‌های باز با واشنگتن برای «اجتناب از انزوای کامل استراتژیک» است. به گفته این کارشناس «آنکارا باید تشخیص دهد که نقاط بحرانی آینده بیشتر در منطقه خاکستری – عملیات مخفیانه، حملات هوایی و رقابت نیابتی – ظاهر می‌شوند تا در اعلامیه‌های رسمی یا دیپلماسی.»

روزنامه تلگراف نیز در گزارشی مشابه با این عنوان که «اسرائیل برای هدف قرار دادن حماس به قطر حمله کرد؛ آیا ترکیه مورد بعدی است؟» می‌آورد: بسیاری از ترک‌ها از خود می‌پرسند که آیا هدف‌گیری اسرائیل اکنون متوجه کشور آنهاست، جایی که گمان می‌رود اعضای حماس در آن پنهان شده‌اند (قطر و ترکیه از جمله کشورهایی هستند که مقامات جبهه حماس در آنها اقامت دارند). پاسخ به این سوال که آیا هدف بعدی اسرائیل بر ترکیه متمرکز شده است؟ ما را متوجه این موضوع می‌کند که هر شکلی از حمله از سوی اسرائیل به ترکیه می‌تواند باعث جنگ بین دو ارتش قدرتمند شود و بحرانی برای ناتو ایجاد کند؛ ترکیه در بحبوحه افزایش تنش‌های منطقه‌ای، در حال نوسازی ارتش خود بوده و پس از آنکه واشنگتن قرارداد خرید جنگنده‌های اف-۳۵ آمریکایی را به حالت تعلیق درآورد، بر ساخت جت‌های جنگنده داخلی تمرکز کرده است. این روزنامه در بخشی از گزارش خود به برنامه دولت ترکیه برای ساخت پناهگاه‌هایی در این کشور پرداخته و نوشته است که آنکارا از آنچه در رابطه با جنگ ۱۲ روزه اسرائیل و آمریکا با ایران رخ داد درس گرفته است و ساخت این پناهگاه‌ها در سرتاسر ترکیه را در دستور کار خود قرار داده است.

اطمینان ترک‌ها از بالقوه بودن حمله اسرائیل

قوی بودن احتمال حمله اسرائیل به ترکیه نه تنها در لابه‌لای اخبار رسانه‌ها بلکه در اظهارات سیاستمداران ترک نیز خود را نشان می‌دهد. احمد داوود اوغلو، نخست‌وزیر سابق ترکیه، با انتشار پستی در شبکه مجازی ایکس تصریح می‌کند: «هیچ کس نمی‌تواند بگوید که ترکیه هدف بعدی نخواهد بود چرا که مقامات اسرائیلی بدون هیچ تردیدی آشکارا این موضوع را ابراز کرده‌اند.» موضوعی که در یادداشت اخیر گورسل توکماکوغلو، رئیس سابق اطلاعات نیروی هوایی ترکیه، نیز به چشم می‌خورد؛ او می‌نویسد: «اگر ایالات متحده از چنین تشدیدی (افزایش تنش‌ها میان اسرائیل و ترکیه) جلوگیری نکند، درگیری بین آنکارا و تل‌آویو می‌تواند به راحتی به یک جنگ جهانی تبدیل شود.»

حمله اسرائیل به نشست اعضای حماس در دوحه قطر این سوال را برای مردم منطقه و جهان ایجاد کرده است که اسرائیل تا چه حد حاضر است در تعقیب نیروهای حماس پیش برود – بنیامین نتانیاهو، نخست‌وزیر اسرائیل، مدت‌هاست که قول داده این سازمان شبه‌نظامی را در هر کجا که باشد نابود کند – و چشم‌انداز عادی‌سازی روابط در منطقه را بیش از پیش دور از دسترس کند. در همین راستا ادعاهای اخیر اسرائیل مبنی بر اینکه یک هسته از نیروهای حماس در ترکیه در حال توطئه برای ترور ایتامار بن گویر، وزیر امنیت ملی راست افراطی اسرائیل، هستند تنش‌ها میان آنکارا و تل‌آویو را تشدید کرده است؛ ادعاهایی که دولت ترکیه آن را رد و در راستای «کمپین عمدی انتشار اطلاعات نادرست» دانسته است.

شباهت‌های نتانیاهو و هیتلر از نگاه اردوغان

البته مقامات ترکیه هیچگاه حمایت از رهبران حماس را رد نکرده‌اند. همین چند روز پیش بود که رجب طیب اردوغان، رئیس‌جمهور ترکیه پس از تکرار حمایت این کشور از «برادران فلسطینی» که در نشست دوحه مورد هدف اسرائیل قرار گرفته بودند بنیامین نتانیاهو را به جهت رویه «هیتلرگونه» – کلماتی که قبلاً هم تکرار کرده است – مورد انتقاد قرار داد. در همین راستا خوب است بدانیم که تل‌آویو و آنکارا از مدت‌ها پیش سطح روابط سیاسی خود را تنزل داده‌اند. یعنی اگر چه سفارتخانه‌های مربوطه آنها همچنان باز است، اما هر دو دولت سفیران خود را فراخوانده‌اند و ترکیه مانع از ورود هواپیماهای دولتی اسرائیل به حریم هوایی خود شده است.

ترکیه که همواره خود را یکی از حامیان مردم فلسطین معرفی می‌کند برخلاف متحدان ناتویی خود حماس را یک سازمان تروریستی نمی‌داند؛ بر اساس تحقیق صورت گرفته از سوی روزنامه تلگراف، سبد سرمایه‌گذاری مخفی حماس در سال ۲۰۲۳ در شهر بورسا – چهارمین شهر بزرگ ترکیه – با دارایی‌های از جنس املاک و مستغلات پر شده است.

در حال حاضر این دیدگاه میان کارشناسان منطقه وجود دارد که احتمالا اسرائیل حمله آشکاری علیه حماس در خاک ترکیه انجام نخواهد داد. اما ممکن است حملات هدفمندی وجود داشته باشد، مانند آنچه در سپتامبر گذشته (شهریور ۱۴۰۳) در لبنان علیه اعضای حزب‌الله با منفجر کردن پیجرهای تله‌گذاری شده که در یک برنامه چند ساله برای اعضای این گروه ارسال شده بود، رخ داد.

برخی در مورد احتمال حمله اسرائیل به شمال شرقی قبرس، منطقه‌ای که دولت ترکیه آن را به عنوان قلمرو خود می‌شناسد نیز گمانه‌زنی می‌کنند. منطقه‌ای که توسط اکثر کشورهای دیگر به عنوان بخشی از خاک قبرس شناخته می‌شود؛ حمله به سرزمین مورد ادعای ترکیه به اسرائیل اجازه می‌دهد بدون اینکه مستقیماً به ترکیه حمله کند، منافع این کشور را مورد هدف قرار دهد؛ یک مدیر اجرایی پیمانکار دفاعی اسرائیل با انتشار مطلبی مدعی شد که «حضور ترکیه در شمال شرقی قبرس می‌تواند خطری برای پروژه بین‌المللی کابل برق زیر دریا در مدیترانه که اسرائیل در آن دخیل است، باشد و ظاهراً فرصتی برای «آزادسازی» این سرزمین (قبرس شمالی) از حضور نیروهای ترکیه ایجاد می‌کند.» امری که در صورت محقق شدن با واکنشی تند از سوی آنکارا همراه خواهد بود و احتمالا منجر به شعله‌ور شدن شعله‌های جنگ در منطقه و صحنه رویارویی قدرتمندترین ارتش‌های خاورمیانه خواهد شد.