به گزارش صدای بورس، میرقاسم مومنی درباره روابط ایران و ترکیه در حوزه انرژی ابتدا به تاریخچه مناسبات دو کشور پرداخت و گفت: ترکیه کشوری است که به منابع زیرزمینی انرژی نفت و گاز دسترسی ندارد و وابسته به واردات است، بعد از فروپاشی شوروی سابق در سال ۱۹۹۱ با توجه به استقلال کشورهای آسیای میانه و قفقاز و ذخایر عظیم نفت و گاز در این کشورها، ترانزیت و سواپ نفت و گاز را انجام می‌داد و بیشتر محصولات نفتی از ترکمنستان و آذربایجان به ترکیه صادر می‌شد.
ایران نیز از قدیم محصولات نفتی و گاز به ترکیه صادر می‌کرد که اوج صادرات نیز در سال ۱۹۹۵ زمان حزب رفاه ترکیه به رهبری نجم‌الدین اربکان بود که قرارداد ۲۵ ساله صادرات گاز بین دو کشور منعقد شد، در چنین شرایطی ایران توانست نفت و گاز به ترکیه صادر کند. اما تحولات بعدی منطقه‌ای و رقابت‌های نفت و گاز بین روسیه، قطر و ایران به عنوان سه کشور بزرگ تولیدکننده گاز و نیاز شدید اروپا به نفت، گاز و انرژی را در پی داشت، همان موضوعی که خاورمیانه را به جنگ کشاند و مشکلاتی را در کشورهای نفت‌خیز ایجاد کردند تا بتوانند همیشه قیمت نفت را پایین نگه دارند.
وی افزود: ترکیه کشوری است که منابع غنی در اختیار ندارد و بیشتر از گردشگری، محصولات تولیدی و بسته‌بندی و توسعه دامداری و کشاورزی درآمد دارد و مواد اولیه خود را هم به کشورهای خارجی متکی است. در چنین شرایطی ایران را به عنوان مهمترین مرکز تامین نیازهای خود می‌دانست، به طوری که در دوره ۸ ساله جنگ هم ایران به عنوان مهمترین بازار صادرات محصولات کشاورزی، روغن و محصولات ترکیه بود و در مقابل ما نیز به عنوان مرکز تامین‌کننده محصولات پتروشیمی، نفتی و گازی این کشور بودیم. اما با توسعه میادین نفتی آذربایجان و ترکمنستان و ارتباطات نزدیک سیاسی بین ترکیه، آذربایجان، ترکمنستان و کشورهای حوزه دریای خزر؛ ترکیه با توجه به سیاست‌هایی که نسبت به قفقاز و آذربایجان داشت در صدد برآمد بعد از اتمام قرارداد گازی با ایران دیگر از تهران خرید نکند چراکه قیمت گاز ایران نسبت به آذربایجان ۳۰ درصد گران‌تر است.
بیشتر بخوانید: بازار گازی که ایران در آن بازیگری نمی‌کند!
این کارشناس حوز قفقاز تاکید کرد: در هر حال ترکیه به دنبال منابع گازی ارزان و دائمی است، به همین دلیل قراردادهای مختلف نفت و گاز با آذربایجان و ترکمنستان منعقد کرده تا از بستر دریای خزر خط لوله گاز احداث و از مسیر قره‌باغ، زنگزور، ارمنستان و نخجوان انرژی را به کشور خود برساند، جنگ ۴۴ روزه قره‌باغ هم به همین دلیل بود. در واقع آغازکننده و نتیجه‌گیرنده جنگ ترکیه با همکاری روسیه بوده و بیشترین نفع را نیز ترکیه حاصل کرده است.
وی تصریح کرد: ترکیه در نظر دارد برای تامین دائمی انرژی و ایجاد ثبات در قیمت از طریق آذربایجان واردات داشته تا هم نیاز داخلی خودشان را تامین کند و هم صادرات داشته باشند، به همین جهت در شرایط فعلی به شدت دنبال ایجاد کریدور زنگور است کریدوری که قبلا در زمان شوروی سابق تا سال ۱۹۹۱ باز بود، یعنی یک خط ریل از جلفا به اتحاد جماهیر شوروی سابق متصل و تا اروپا هم می‌رفت. اما بعد از جنگ این مسیر بسته شد و اکنون ترکیه دیگر بار در حال رایزنی با روسیه، آذربایجان، ترکمنستان و هم ارمنستان است تا این دالان را باز کند؛ دو نشست بین نخست وزیران ارمنستان و ترکیه برگزار شد، اجلاس کشورهای ۳+۳ که در مسکو راجع به ایران، آذربایجان، ارمنستان، گرجستان، ترکیه و روسیه بوده با محوریت ایجاد همکاری‌های مشترک اقتصادی و امنیتی در منطقه و بیشتر در حوزه انرژی بوده است، در همین خصوص ترکیه برنامه‌ریزی کرده که در سال ۲۰۲۲ این خط لوله را انتقال دهند.
مومنی گفت: به نظر بنده سفر احتمالی اردوغان به ایران دو مبحث مهم دارد یکی بحث موافقت ایران با ایجاد دالان زنگزور از طریق ارمنستان و حمایت ایران از این دالان، دوم رایزنی اجلاس آتی ۳+۳ که ایران، روسیه، ترکیه، آذربایجان، گرجستان و ارمنستان در حوزه ترتیبات منطقه‌ای و توافق در حوزه انرژی است. درواقع ترکیه در نظر دارد از شرایط مذاکرات برجام ایران استفاه کرده، امتیاز بگیرد و خط لوله مذکور را بدون دردسر ایجاد کند. در این بین آذربایجان عنوان کرده ما با زور این مسیر را باز می‌کنیم، ترکیه نیز اعلام حمایت کرده، به هر روی هرگونه جنگ احتمالی تبعات و هزینه‌هایی دارد.
وی خاطرنشان کرد: اگر مسیر ما از طریق زنگزور بسته شود ارتباط ما با اروپا از مسیر قفقاز از دست می‌رود، زیرا تنها راه ما آذربایجان، ارمنستان و ترکیه است، اگر ترکیه و آذربایجان همکاری نکنند و ارمنستان زنگزور را که تنها مرز ایران و ارمنستان است، اشغال کند ایران از منطقه دور خواهد بود، ما نه می‌توانیم با قفقاز و نه روسیه ارتباط زمینی داشته باشیم.
این کارشناس حوزه انرژی و قفقاز مبحث زنگزور و انتقال انرژی آذربایجان به ترکیه و ترتیبات امنیتی منطقه و اجلاس ۳+ ۳ را مهمترین مباحث حال حاضرِ بین ایران و ترکیه ذکر کرد.
وی به ایلنا گفت: آذربایجان با ترکیه قرارداد بلندمدت صادرات نفت و گاز منعقد می‌کند و ترکیه نیز بابت گازی که دریافت می‌کند پول اندکی می‌پردازد، زیرا حمایت نظامی و امنیتی را که از آذربایجان داشته محاسبه می‌کنند، از سوی دیگر روس‌ها هم با حضور در قره‌باغ به منافع خودشان در قفقاز دسترسی پیدا خواهند کرد و هر زمان اراده کنند خط لوله را مدیریت می‌کنند، بعبارت دیگر ترکیه با انتقال خط گاز و ترانزیت انرژی کشورهای مشترک‌المنافع مثل تاجیکستان، ترکمنستان، قرقیزستان و ازبکستان که از طریق خط لوله گاز بستر خزر به ترکیه متصل می‌شود، تبدیل به هاب انتقال انرژی منطقه به اروپا و جهان خواهد شد.
مومنی افزود: بنابراین آنکارا بدون داشتن منابع نفت و گاز بزرگترین صادرکننده نفت و گاز خواهد شد. اگر ما نتوانیم احقاق حقوق کنیم از مرز شمال‌غربی محروم خواهیم شد، بستر خزر هم تنها راه باقیمانده ما است که زیرساخت کشتیرانی ندارد. بنابراین لازم است مسئولین امر نسبت به سیاست‌های روسیه، ترکیه و آذربایجان در قفقاز و کریدور زنگزور بیشتر توجه کنند.
نظر شما