اگر روزشماري براي بررسي بخشنامه‌هاي پله‌اي تعطيل شدن بازار آتي پيش رو باشد، احتمالا اين روزهاي هفته آخر ارديبهشت جاری، مقارن با اولين مراحل ايجاد محدوديت در بازار آتي سكه طی سال گذشته است. بازاري كه اندک اندک شروع به محدود شدن كرد و مانند زنجيري آرام دست و پاي بازيگران اين بازار را گرفت و در نهايت در روزهاي پاياني شهريور سال 97، رسما اعلام شد كه بازار آتي سكه تعطيل است.
منتفع شدگان در انتظار
البته از همان روز اعلام تعطيلي كه گفته می‌شود از نهادي بالاتر از بورس كالا تصميم‌گيري شده است، مطالبه افراد زيادي، مبنی بر باز شدن مجدد اين بازار بود. افرادي كه مستقيما به اين بازارمي آمدند و از نوسانات بين دو بازار نقدي و آتي، سود می‌گرفتند. مديران صندوق‌هاي سرمايه‌گذاري طلا كه علاوه بر گواهي سپرده سكه، امكان سرمايه‌گذاري در آتي سكه را نيز داشتند، گروه ديگري بودند كه از وجود اين بازار منتفع می‌شدند.
پوشش ریسک مزیت قابل توجه
موضوع ديگري كه اين بازار را براي فعالان بازارهاي مالي به خصوص بازار سرمايه جذاب می‌كرد، اين بود كه در بازاري كه هيچ ابزار پوشش ريسكي وجود نداشت، بازار آتي سكه تا حدي اين نقش را ايفا می‌كرد. در واقع بايد توجه داشت كه انسان‌ها ذاتاً ریسک گریز هستند و افزایش یا کاهش قیمت‌ها همیشه توأم با چالش است، بنابراين پوشش ريسك به عنوان يكي از دغدغه‌هاي افراد مطرح می‌شود. در بازار آتی سکه به‌خوبی این امکان فراهم بود زيرا قرارداد آتی به تولیدکننده و مصرف‌کننده این امکان را می‌دهد که به قیمت روز متعهد خریدوفروش بشوند.
بازگشت در لباس جديد با فرض حرفه ای شدن
اخيرا حامد سلطانی‌نژاد، مدیرعامل بورس کالا در خصوص موضوع خروج معاملات آتی سکه و زمان ورود آن به بورس کالا گفته است :سال گذشته، بازار نقدی دچار التهابات لحظه ای بود که براین اساس، قیمت مرجعی که بتواند مبنای معاملات آتی قرار بگیرد وجود نداشت. قرار است، بازار آتی با شکل جدیدی مانند صندوق‌های سرمایه‌گذاری راه اندازی شود. وی تصریح کرد: اکنون زمان آن رسیده است تا بازار مشتقه را بر اساس دارایی‌های بورس کالا توسعه دهیم. راه اندازی بازارمشتقه بر روی واحدهای صندوق‌های سرمایه‌گذاری، این بازار را به سمت حرفه ای شدن پیش می‌برد.طرح چنین دیدگاهی، این پیش فرض را مطرح می‌سازد که مدیران تالار نقره ای همچنان آزمون و خطا را به عنوان یک استراتژی مد نظر قرار می‌دهند و بدون نگاه به رویکرد جهانی، توجهی به هزینه‌های فرصت سوزی ندارند.
آتي سكه با آتي صندوق تفاوتي ندارد
ميثم رادپور، كارشناس بازار سرمايه در خصوص طرح این دیدگاه گفت: قبل از اين كه بازار آتي سكه بسته شود، اين معاملات در واقع با پشتوانه گواهي‌هاي سپرده كالايي در اين بازار مورد معامله قرار می‌گرفت. در واقع هر معامله مشتقه‌اي كه در بورس كالا صورت می‌گيرد، با تكيه بر گواهي‌هاي كالايي است كه از قبل در اين بازار پذيرش شده اند. به طور مثال زعفران هم كه اكنون معاملات آتي آن وجود دارد، گواهي زعفران دارد. در واقع اين گواهي‌ها براي حل مشكل تحويل نقدي به بورس آمدند كه پس از آن ابزار مشتقه نيز روي آنها اعمال شد.
وي افزود: حال اين موضوع كه گفته می‌شود ابزار مشتقه (آتي)بر روي صندوق‌ها قرار بگيرد، موضوع پيچيده و دور از ذهني نيست. اكنون معاملات آتي بر شاخص هم داريم كه دارايي واقعي نيست، بلكه يك عدد است. از طرف ديگر، مساله اين است كه احتمالا وقتي كه مجبور شويم روي صندوق طلا، ابزاري اعمال كنيم، قبل از سررسيد بايد واحد‌هاي سرمايه‌گذاري خريداري شود و در زمان تحويل از كد فروشنده به كد خريدار می‌رود. در اين فرآيند، اتفاق خاصي نمي افتد و در واقع موضوع عجيب و غيرقابل انجامي نيست.
به گفته رادپور، در دنيا، ابزار آتي را بر هر دارايي مالي می‌بندند كه می‌تواند سهام، شاخص سهام، طلا و يا صندوق طلا باشد. در ماهيت اين موضوع، تفاوت بنياديني وجود ندارد زيرا در صندوق طلا نيز طبق قانون،حداقل 70 درصد از دارايي، گواهي سپرده طلاست. بنابراين كساني كه بخواهند آتي صندوق معامله كنند، تقريبا در حال معامله آتي سكه طلا هستند و تفاوت جدي وجود ندارد. رادپور خاطرنشان كرد: به بيان بهتر، اين شكل جديد، تفاوتي در اصل قضيه ايجاد نمي كند، زيرا دارايي كه قبلا طلا بود، اكنون به دارايي كه حداقل 70 درصد آن طلاست، تبديل می‌شود.
تفاوتي به نام رفتار بورسي
اين كارشناس بازار به تفاوت ظريفي كه ميان معامله طلا در بازار سرمايه و بازار فيزيكي رخ می‌دهد، اشاره کرد و گفت: صندوق و گواهي سكه می‌تواند تفاوتي داشته باشد كه اين صندوق‌ها، بورسي تر هستند. در واقع مديران صندوق‌ها، رفتاري شبيه به رفتار سرمايه‌گذاران بورسي دارند. اما به لحاظ نظري، تفاوت معنا داري ميان گواهي سپرده سكه و طلا وجود ندارد، بنابراين آتي آنها هم بايد رفتاري شبيه به هم داشته باشد. اما رفتار بازيگران اين بازارها با هم متفاوت است.
ايجاد بازار آتي در شرایط کنونی ، كاری اشتباه
بسته شدن بازار آتي سكه، براي اين بود كه گفته می‌شد بازار آتي به بازار نقدي خط می‌دهد. رادپور با بيان اين مطلب، تصریح كرد: اما پس از مدتي ديديم كه بازار نقدي خود به تمام بازارها سيگنال می‌دهد و آن بازار كوچك، مرجع سيگنال دهي نبود. بنابراين بستن بازار اشتباه بود. در واقع بهتر است بگوييم كه در اين كشور، باز كردن هر بازار آتي مشكل دارد اما بستن آن مشكل بزرگ‌تري است.
وي در توضيح مشكلاتي كه در زمان فعاليت بازار آتي سكه وجود داشت، گفت: همان زماني كه بازار باز بود، يك روز با معامله گر تماس می‌گرفتند و می‌گفتند موقعیت خريد خود را بردار. روز دیگر می‌گفتند كه سفارش خود را نصف كن. وقتي هم اعتراض می‌شد، مي‌گفتند: در قانون نوشته ايم كه اختيارات داريم. بنابراين در فضاي اقتصادي كه قانونگذار تا اين حد مي‌تواند به بازيگران امر و نهي‌كند، ايجاد بازار آتي اصولا كار اشتباهي است. راد پور اظهار داشت: اما آنقدر زير ميز زدند واین بازار غير قابل تعمق شدكه نيل به هيچ هدفي در آن امكان پذير نبود. بنابراين اكنون توصيه می‌شود كه اگر قرار است همان دخالت‌ها و ساز و كار قبلي برقرار باشد، بهتر است كه راه نيفتد، زيرا ناظر پتانسيل مديريت واقعي ندارد، بلكه تنها دخالت می‌كند.
به گفته اين كارشناس بازار سرمايه، حال آنكه اگر رشد حجم معاملات با نرخ قبلي حفظ مي‌شد، در يك بازه زماني 10 ساله بازار آتي طلاي ايران به جمع 10 كشور برتر اين حوزه می‌رسيد.
شرايط كنوني اقتصاد براي آتي مناسب نيست
وحيد شقاقي، كارشناس اقتصادي در خصوص احتمال بازگشت معاملات آتي طلا در بورس كالا با ساز و كار جديد مبتني بر آتي صندوق طلا، گفت: شرايط كنوني اقتصاد كشور، براي بازار‌هايي كه نوسانات بالايي دارد، مناسب نيست. در بازار آتي سكه و طلا، به دليل آن كه نوسانات خيلي بالاست، در سال گذشته مجبور شديم بازارهاي آتي را در بخش كالا هم تعطيل كنيم.
سود كلان خريداران از جيب فروشندگان
اين كارشنايس اقتصادي خاطرنشان كرد: نوسانات شديد اين بازارها، باعث می‌شد كه فروشندگان متضرر شوند و سود كلاني نصيب خريداران شود. به طور كلي در شرايطي كه نوسانات بالاست، مناسب نيست كه بازارهاي آتي فعاليت كنند. اكنون وضعيت كشور به نحوي است كه نوسانات بازار روزانه و با آينده غير قابل پيش بيني است. بنابراين در اين شرايط كه طلا و بازارهاي سوداگري درگير هستند، نبايد به سمت بازارهاي آتي برويم زيرا به هيجانات دامن می‌زند.
وی بیان داشت :دليل آن هم اين است كه به عنوان مثال ديده می‌شود كه در بازار آتي سكه 5.5 معامله می‌شود كه اين موضوع به التهابات تقاضا دامن می‌زند. بنابراين بايد بازگشايي بازار آتي را در شرايط آرامش بخش اقتصادي انجام دهیم. به گفته شقاقي، يكي از دلايلي كه در سال گذشته موجب شد برخي از بازارهاي آتي بسته شوند، اثرات مخرب بر بازارهاي فيزيكي بود. زيرا در شرايط بي ثبات و غيرقابل پيش بيني، بازارهاي آتي التهابات را افزایش می‌دهند.
- سمیرا ابراهیمی- خبرنگار
- شماره ۳۰۶ هفته نامه اطلاعات بورس - صفحه ۶
نظر شما