در سال‌های اخیر، بازار سرمایه در مسیر رشد و توسعه ابزارهای معاملاتی گام برداشته و هدف تصمیم گیران و سیاست‌گذاران این حوزه مبنی بر آن بود که با توسعه کمی حجم معاملات، توسعه کیفی ابزارهای معاملاتی را نیز داشته باشند. هرچند افزایش ابزارها در حال رساندن بازار سرمایه ایران به بورس‌های مطرح جهانی است اما هنوز حجم کوچکی از اقتصاد کشور را شامل مي‌شود و نشان از آن دارد که در هدفگذاری توسعه حجم معاملات، چندان موفق عمل نشده است.
امکان راه اندازی معاملات آتی
به عنوان نمونه یکی از ابزارهایی که در سال‌های اخیر به آن توجه ویژه شده و رشد نسبی نیز داشته ، معاملات طلا در بورس کالای ایران است. معاملات طلا با گواهی سپرده سکه و همچنین آتی سکه کار خود را آغاز کرد و سپس صندوق‌های سرمایه‌گذاری در طلا نیز پا به عرضه وجود گذاشتند که البته در تابستان سال 97، بازار آتی سکه بنا به دلایلی مبنی بر اثرگذاری منفی در بازار نقدی تعطیل شد. حال صحبت ازامکان راه اندازی معاملات آتی بر واحدهای سرمایه‌گذاری صندوق‌های طلا مطرح شده است. لازم به ذکر است صندوق‌هاي سرمايه‌گذاري كالايي، صندوق‌هايي هستند كه بخشي از منابع مالي خود را صرف خريد يك نوع كالاي مشخص و ساير انواع اوراق بهادار مي‌كنند و طبق طرح جديد قرار است امكاني فراهم شود تا سرمايه‌گذاران بتوانند واحدهاي اين نوع صندوق‌ها را در قالب اوراق آتي نيز معامله كنند.
فراهم شدن سرمايه‌گذاري غيرمستقيم
حامد سلطانی نژاد، مدیرعامل بورس كالاي ايران در تشريح جزئيات انتشار اوراق آتي مبتني بر واحدهاي صندوق‌هاي سرمايه‌گذاري كالايي گفته بر اساس طرحي كه در دست اقدام داريم، مقرر شده امكان عرضه و انتشار اوراق آتي مبتني بر واحدهاي صندوق‌هاي سرمايه‌گذاري كالايي را فراهم كنيم. البته با اين اقدام، بازار صندوق‌هاي سرمايه‌گذاري كالايي به نوعي دوطرفه مي‌شود كه جذابيت آن براي سرمايه‌گذاران افزايش مي‌يابد.
به گفته مدیرعامل بورس كالاي ايران، اين بازار شرايط سرمايه‌گذاري غيرمستقيم در بازار كالاها را فراهم مي‌كند و موجب مي‌شود نقدينگي به سمت دارايي‌هاي مالي هدايت شود. از طرف ديگر سرمايه‌گذاران در واحدهاي صندوق‌هاي كالايي مي‌توانند از طريق خريد اوراق آتي اين واحدها، ريسك خود را كاهش دهند.
کارکرد ذاتی صندوق‌های طلا شبیه به آتی سکه
هم اکنون صندوق‌های سرمایه‌گذاری در طلا باید حداقل 70 درصد از دارایی خود را برای خرید گواهی سپرده سکه طلا اختصاص دهند. اما آنطور که رصد دارایی این صندوق‌ها بیان مي‌کند، اکنون بین 92 تا 97 درصد از دارایی این صندوق‌ها به گواهی‌های سپرده سکه طلا اختصاص یافته است. به بیان ساده تر، نوسان قيمتي براي صندوق‌هاي كالايي طلا، موازی و نزدیک بانوسان نرخ در بازار سكه است. اين در حالي است كه تعريف آتي صندوق‌هاي كالايي چيزي است شبيه به تعريف قراردادهاي آتي بر همان دارايي پايه صندوق‌هاي كالايي البته با اندكي انحراف، يعني تعريف قرارداد آتي هر كدام از صندوق‌هاي طلا چيزي است شبيه به تعريف قرارداد آتي بر پايه سكه طلاست.
بنابراین مي‌توان ادعا کرد که بازدهی این صندوق‌ها با اختلاف اندکی، بازدهی سکه طلا را نشان مي‌دهد و طبعا آتی واحدهای سرمایه‌گذاری این صندوق‌ها نیز کارکرد ذاتی شبیه به آتی سکه خواهد داشت. در واقع بورس کالا با ایجاد این امکان معاملاتی، عملا بازار آتی سکه‌ای که بسته شده بود را دور مي‌زند.
راه اندازی مجدد بازار آتی سکه در ابهام
علیرضا ناصرپور، مدیر توسعه بازار مشتقه بورس کالای ایران در خصوص احتمال باز شدن بازار آتی سکه گفت: با توجه به شرایط اقتصادی موجود کشور و نوساناتی که در حوزه ارز و طلا وجود دارد، فعلا برنامه‌ای برای راه اندازی دوباره بازار آتی سکه وجود ندارد. مدیر توسعه بازار مشتقه بورس کالای ایران همچنین درخصوص راه‌اندازی بازار آتی صندوق طلا افزود: آتی صندوق طلا، بر واحدهای سرمایه‌گذاری صندوق‌های کالایی قرار است صورت بگیرد، زیرا دارایی صندوق‌ها نسبت‌ها به دارایی‌های خام، قابلیت نقدشوندگی بیشتری دارند و تجربه‌ای دارد که در دنیا موفقیت آمیز بوده است. بنابراین، این تجربه در بورس کالای ایران نیز در حال راه بررسی است و احتمالا در ابتدای سال 98، راه اندازی این صندوق‌ها را نیز در دستور کار خواهیم داشت. این صندوق‌ها برای راه اندازی باید مجوز از هیأت پذیرش سازمان بورس دریافت کند که البته هنوز مجوز اعطا نشده است.
ضرورت ایجاد آتی صندوق طلا
احمد امینی خواه، مدیر سرمایه‌گذاری‌‌های جایگزین تأمین سرمایه لوتوس پارسیان در خصوص نیاز بازار به راه اندازی ابزار معاملاتی آتی صندوق طلا گفت: بعد از این که سازمان بورس حساسیت‌های آتی سکه را مشخص کرد، ترجیح داد که بازار آتی سکه را تعطیل کند. موضوع بعدی که پیش آمد، این بود که بتوانند آتی صندوق‌ها را راه اندازی کنند که اثر مستقیمی بر بازار نقدی سکه نداشته باشد. همچنین افرادی که بخواهند در بازار آتی از ابزار اهرم بهره ببرند، مي‌توانند از این امکان استفاده کنند. از سوی دیگر برای افرادی که مي‌خواهند در مقابل قیمت سکه پوشش ریسک انجام دهند، ابزار مناسب و انتفاع‌سازی به شمار خواهد رفت.
امینی خواه افزود: در بسیاری از موارد اتفاق مي‌افتد که بازار به سرعت و شارپی در حال صعود است و سرمایه‌گذاران نمی خواهند از بازار خارج شوند. این دسته از سرمایه‌گذاران، با استفاده از این ابزار مي‌توانند سود خود را پوشش دهند و به فروش دارایی خود به صورت آتی بپردازند. از سوی دیگر افرادی در بازار فعال هستند که اشتهای ریسک بالایی دارند. این افراد به جای خرید واحدهای سرمایه‌گذاری صندوق طلا، مي‌توانند آتی صندوق طلا با اهرم 3 و4 را بخرند که به عنوان ابزار مناسبی برای نوسانگیران از بازار شمرده مي‌شود. در واقع این ابزار، کارکردی شبیه بازار آتی سکه دارد، اما آتی گواهی‌های سپرده طلای موجود در صندوق‌ها به انضمام آتی سایر منابع صندوق است که در یک سررسید معین، خریدار و فروشنده متعهد مي‌شوند در نرخ معامله شده، واحد سرمایه‌گذاری را به همدیگر انتقال دهند.
انعکاس بازدهی سکه در صندوق‌های طلا
امینی خواه نیز با تایید اینکه دارایی‌های یک صندوق، دارایی منسجم و استانداردی نیست که قابل تحلیل و پیش‌بینی باشد،گفت: البته این ریسک وارد است که کالایی که معامله مي‌شود، کالای استاندارد نیست و به دلیل این که ممکن است مدیریت پرتفوی بخواهد تغییری در مدیریت صندوق بدهد، در ارزشگذاری و برآورد پیش‌بینی معامله گران را دچار مشکل مي‌کند. اما طبق عرف، اکثر این صندوق‌ها، صندوق‌های پیرو هستند و مدیریت چندان فعالی ندارند. اغلب آنها بازدهی سکه را پیگیری مي‌کنند. طبق این عرف، این صندوق‌ها همان بازدهی سکه را منعکس مي‌کنند اما طبق قانون ممکن است مدیری بخواهد میزان نقدینگی و سکه‌های صندوق را جابجا کند و طبق این، بازدهی که معامله گر برای خود تصور مي‌کرد را ایجاد نکند. این مسئله، موردی است که سرمایه‌گذاران به مرور با توجه به سابقه صندوق‌ها به دست مي‌آورند.
راه گریز از ریسک
وی افزود: اما باید توجه داشت که آتی صندوق، موضوع معمولی در دنیاست. اکنون صندوق‌هایی وجود دارند که شاخص اونس جهانی یا شاخص‌های مطرح بورسی مانند S&P 500 را پیگیری مي‌کنند. این صندوق‌ها ابزار آتی و اختیار معامله دارند که روی این صندوق‌ها، قرار داد مشتقه را ایجاد کنند. حال برای کنترل ریسک ناشی از سلیقه مدیران صندوق، 2 راهکار مهم وجود دارد که بتوان ریسک ناشی از دارایی استاندارد نبودن صندوق‌ها در معاملات آتی را پوشش داد. راهکار اول این است که صندوق را به صورت الزامی موظف کنند که تغییرات چندانی در دارایی خود ایجاد نکنند و یا این که دستورالعملی مکلف شود که صندوق‌های طلا، تنها بازدهی سکه را منعکس کنند. اما الزام این اجبار، چندان مناسب نیست و دست و پای مدیر صندوق را مي‌بندد. راهکار دوم این است که شفافیت اطلاعات را برای سرمایه‌گذاران زیاد کنند که مسیر حرکت منابع صندوق به صورت لحظه‌ای گزارش داده شود تا بتوانند پیش‌بینی انجام دهند.
احتمال شکست
مسعود فاضلی نیا، مدیر صندوق سکه طلای کیان هم در خصوص ابزار معاملاتی اتی صندوق طلا گفت: به نظر نمی‌رسد که بورس کالا بتواند این کار را اجرایی کند. حتی اگر اجرا هم بشود، به نظر نمی رسد که آینده خوبی در انتظار آن باشد. دلیلش هم این است که دارایی‌های یک صندوق، دارایی منسجم و استانداردی نیست که قابل تحلیل و پیش‌بینی باشد. بلکه مجموعه‌ای از دارایی‌هاست که ارزشگذاری آن در هر روز معاملاتی و برای هر صندوق معاملاتی، منحصر به فرد است. بنابراین قابلیت پیش‌بینی ندارد و نمی توان روی آن حساب باز کرد.
به گفته وی هنوز دستورالعملی از سوی بورس کالای ایران به صندوق‌های سرمایه‌گذاری طلا ابلاغ نشده و این موضوع برای مدیران سرمایه‌گذاری این صندوق‌ها هنوز گنگ و پر از ابهام است.
- سمیرا ابراهیمی-خبرنگار
- شماره ۲۹۸ هفته نامه اطلاعات بورس - صفحه ۶
نظر شما