عموم جامعه با هدف حفظ ارزش پول، افزایش ثروت و دستیابی به سطح رفاه بالاتر، همواره در پی‌یافتن گزینه‌های مناسب سرمایه‌گذاری هستند. سرمایه‌گذاری در بورس یکی از این گزینه‌هاست که علیرغم پتانسیل‌های بسیار، برای بسیاری مردم هنوز ناشناخته است. با توجه به اینکه در بازار سرمایه پول و سهام (دارایی‌های با نقد شوندگی بسیار بالا) معامله می‌شود و قاعدتا هر سرمایه‌گذاری با تلاش زیاد منابعی را برای سرمایه‌گذاری در بازار سرمایه مهیا کرده است، بنابراین عقل سلیم حکم می‌کند که سرمایه‌گذاران از طریق شركتهای رسمی و دارای مجوز فرآیند مدیریت دارایی‌ها را انجام دهند.
یکی از این شركت‌ها دارای مجوز از سوی سازمان بورس و اوراق بهادار سبدگردان‌ها هستند که عمری کمتر از 10 سال دارند. سبدگردانی فرآیندی است که طی آن فرد ماهر در امر سرمایه‌گذاری بر اساس خصوصیات، سطح ریسک‌پذیری و سرمایه هر سرمایه‌گذار، سبدی مناسب او تشکیل داده و به صورت مستمر بر آن نظارت و اعمال مدیریت می‌کند. البته سبدگردان‌ها با توجه به شرایط کشور و بازار سرمایه با دغدغه‌هایی مانند طولانی بودن فرآیند اخذ کدهای سبدگردانی تا قوانین سخت‌گیرانه برای مجوز فعالیت روبه‌رو است.
با توجه به این موضوع گفت‌وگویی با مهدی شبانی، مدیرعامل سبدگردان سهم آشنا انجام داده‌ایم تا با فعالیت و دغدغه‌های این شركتهای نوپا در بازار سرمایه بیشتر آشنا شویم.
بسیاری از مردم با فعالیت سبدگردان‌ها آشنا نبوده و آنها را با صندوق‌های سرمایه‌گذاری اشتباه می‌گیرند، مشکل کار چیست؟
در کشورهای توسعه یافته بیش از 50 درصد افراد دارایی‌های خود را در بازار سرمایه، سرمایه‌گذاری می کنند و برای سرمایه‌گذاری نیز به صورت غیر مستقیم عمل کرده و به سراغ سبدگردان‌ها و صندوق‌های سرمایه‌گذاری رفته و یا این خدمات را از بانک‌های خود دریافت می‌کنند. اما در ایران این عدد بسیار کمتر است که اگر کدهای فعال، سهام کارگری و ترجیحی در نظر گرفته شوند ممکن است حدود 15 درصد جمعیت کشور را شامل شود، البته این افراد ممکن است در یک مقطع زمانی سهامی به آنها تعلق گرفته و پس از آن دیگر سراغ معامله در بازار سرمایه نرفته باشند. متاسفانه سرمایه‌گذاری در بازار سرمایه ما و خدمات مرتبط با این موضوع در بین عموم مردم جامعه ما ناشناخته مانده است. در ایران هنوز این فرهنگ رخ نداده که عموم مردم منابع خود را وارد بازار سرمایه کنند. البته باید گفت عمر سبدگردان‌ها کمتر از 8 سال بوده و بیشتر سبدگردان‌ها در 3 سال اخیر مجوز فعالیت گرفته‌اند. بنابراین تا همه افراد فعال در بازار با فعالیت سبدگردان‌ها آشنا شوند ممکن است کمی زمانبر باشد.
درخصوص نحوه سرمایه‌گذاری در سبدگردان‌ها توضیح دهید؟
شرکت سبدگردان شرکتی است که سرمایه‌گذار به آن اجازه می‌دهد تا منابع او را با تشکیل سبدی از سهام در اوراق بهادار سرمایه‌گذاری کند. در حال حاضر سبدگردان‌ها 2 ابزار بیشتر ندارند. قرارداد سبدگردانی که با شخص سرمایه‌گذار منعقد می‌شود و شرکت سبدگردان به وکالت از او سرمایه‌گذاری می‌کند و در ازای آن کارمزد دریافت می‌کند. در حالت دوم صندوق‌های سرمایه‌گذاری درآمد ثابت بوده که عمدتا مشتریان آنها بانک‌ها هستند، اما صندوق‌های سرمایه‌گذاری در سهام ریسک‌های خاص خود را دارند. انواع دیگر صندوق‌های سرمایه‌گذاری که وجود دارد که عموما فعالیت بازارگردانی انجام می‌دهند و اصولا سهامدارانش سهامدار عمده شركت‌ها هستند. در واقع باید گفت در حال حاضر در دوران کودکی این صنعت هستیم ولی به مرور زمان این شركت‌ها می‌توانند در بازار شناخته شده و افراد بیشتری جذب این شركت‌ها شوند.
فرهنگ سازی برای استفاده از این خدمات را باید چگونه انجام دهیم؟
به شخصه اعتقاد به فرهنگ‌سازی با مفاهیم رایج آن ندارم چرا که اگر سازوکارهای اقتصاد درست تعریف شود فرهنگ نیز شکل می‌گیرد. فرهنگ‌سازی زمانی اتفاق می‌افتد که افراد طوری زندگی کنند که پس اندازی داشته باشند که آنگاه فکر می‌کنند که این پس‌انداز را کجا و چگونه سرمایه‌گذاری کنند و بهترین سرمایه‌گذاری نیز از طریق بازار سهام و یا بانک‌هاست که دوباره وارد چرخه اقتصادی شده و صرف تأمین مالی بنگاه‌ها شود. در حال حاضر پایه کار فراهم نیست و قشر خاصی مازاد سرمایه خود را در بازار سرمایه، سرمایه‌گذاری می‌کنند. بخشی از این امر نیز مربوط به وضعیت اقتصادی خانوارها به عنوان دارندگان اصلی منابع مالی است.
آیا نباید با اعتماد سازی فرهنگ درست را آموزش داد؟
یکی از موارد اعتماد‌سازی همان مجوز سازمان بورس و اوراق بهادار است و موضوع دیگر اینکه ضامن صندوق با درآمد ثابت بانک است. البته رزومه شركت‌ها نیز این اعتماد را فراهم کرده، اما وقتی که این صنعت جوان است قطعا زمان خواهد برد تا رزومه‌ای مناسب و قابل اعتماد ایجاد شود.
در برخی موارد به‌دلیل ناآگاهی افراد از خدماتی مانند سبدگردان‌ها و دیگر نهادها از تحلیل‌های اشخاص ناآگاه استفاده می‌کنند و این موجب ضررشان شده و در نهایت از این بازار فرار می‌کنند که موجب دفع منابع می‌شود، به نظر شما راهکار حل این مشکل چیست؟
نهاد مالی که بتواند این منابع راهدایت کند به اندازه کافی وجود ندارد، به طور مثال همه افراد می‌دانند برای بازکردن حساب بانکی باید به بانک مراجعه کنند و شعبات بانک‌ها نیز بسیار زیاد در سطح شهرها وجود دارد، اما اولین صندوق در کشور ما در سال 86 راه اندازی شد که 11 سال از عمر این صندوق‌ها می‌گذرد. در کشورهای توسعه یافته بانک‌ها خدمات صندوق‌ها را نیز ارائه می‌دهند اما در ایران اینگونه نیست، اگر فردی نقدینگی داشته اما دانش لازم را ندارد و بخواهد در بازار سرمایه سرمایه‌گذاری کند اولین جایی که مراجعه می‌کند کارگزاری است و زمانی که به مسئول پذیرش کارگزاری مراجعه می‌کند آن مسئول به جای اینکه به او بگوید چه سهمی بخرد، باید با راهنمایی درست فرد را با فعالیت سبدگردان‌ها و دیگر نهادهای مشابه آشنا کند تا چنین مشکلاتی به وجود نیاید، البته به شرطی که نهادهای مربوطه به اندازه کافی وجود داشته باشد، اما در حال حاضر تنها 13 شرکت سبدگردان مجوز فعالیت دارند.
با توجه به اندازه بازار سرمایه کشورمان آیا این تعداد سبدگردان باید بیشتر شود؟
اینطور بگویم که خیلی از مدیران عامل شركت‌ها هنوز سبدگردان‌ها را نمی‌شناسند و از فعالیت آنها اطلاعی ندارند، حتی شركتهای بزرگی هستند که قابلیت آمدن در بازار سرمایه را دارند اما هنوز این نهاد مالی را نمی‌شناسند. در مورد تعداد بهینه این شركت‌ها در بازار طبیعتا بهترین مکانیزم عرضه و تقاضاست. یعنی در صورتی که تعداد این شركت‌ها بیش از ظرفیت و کشش بازار باشد طبیعتا بخشی از آنها از بازار خارج می‌شوند که البته به نظر می‌رسد ما تا آن نقطه فاصله زیادی داریم.
به نظر شما راه حل این مشکل چیست؟
سازمان بورس و اوراق بهادار باید به عنوان نهاد حاکمیتی فرهنگ سازی‌های لازم را انجام دهد و بهتر است این موضوع از آموزش و پرورش به خصوص در سطح دبیرستان آغاز شود که اگر دانش‌آموزان پس‌اندازی دارند نحوه سرمایه‌گذاری و این که کجا سرمایه‌گذاری کنند را یاد بگیرند.
قانون جدیدی ابلاغ شده که طی این ابلاغیه سبدگردان‌ها نمی‌توانند بیش از حد خاصی دارایی بخرند. نظر شما در این خصوص چیست؟
سبدگردان‌ها ضریب کفایت سرمایه دارند و ملزم هستند تا این ضریب را محاسبه و به سازمان بورس اعلام کنند. اگر به میزان A ریال دارایی‌های تحت مجموعه خود دارند باید نیروی تخصصی نیز برای آن در نظر بگیرند و اگر دارایی مجموعه از یک میزان خاصی بیشتر شد نیز باید افزایش سرمایه دهند که البته در حال حاضر طبق قانون تا 10 میلیارد تومان پیش‌بینی شده است و برای دارایی بیشتر از این مقدار قانونی وجود ندارد.
در قانون نویسی نگاه بلند مدت وجود ندارد؟
بله وجود ندارد.
آیا سازمان بورس بر روی دارایی‌های تحت مدیریت سبدگردان‌ها اعلام نظر می‌کند؟
بر روی ترکیب سبدها محدودیت وجود دارد ولی بر پرتفوی خیر. البته سازمان بورس و اوراق بهادار سیستم‌های سبدگردان‌ها را نظارت می‌کند و اگر قوانین رعایت نشود اخطار می‌دهد.
آیا به نظر شما این نظارت درست انجام می‌شود؟
زمانی‌که سرمایه‌گذار فرم سنجش ریسک را پر می‌کند ولی سبدگردان پرتفوی آن را کمتر یا بیشتر از ریسکش درنظر بگیرد سازمان بورس اخطار می‌دهد و این به نظر من درست است که سبدگردان به سرمایه‌گذار نباید بیش از ریسک اعلام شده ریسک تحمیل کند.
چالش‌های سبد گردان‌ها چیست؟
یکی از مشکلاتی که در بازار سرمایه کشور داریم این است که همواره در حال تدوین مقررات هستیم و این مقررات‌ها زیاد و خسته کننده شده است و بعضا برخی از این قوانین با اصلاحیه‌های فراوان موجب سردرگمی می‌شوند. به نظر من باید نهادی تحت عنوان مدیریت دارایی تشکیل شود که مدیر دارایی باشیم نه مدیر پرتفوی، اما به‌دلیل اینکه مجوز سبدگردان‌ها از سازمان بورس و اوراق بهادار دریافت می‌شود سازمان اجازه نمی‌دهد در خارج از اوراق بهادار سرمایه‌گذاری کنیم و این محدودیت برای سبدگردان‌هاست. در کشورهای توسعه‌یافته سبدگردان‌ها انواع دارایی را می‌توانند مدیریت کنند و برای افراد پر ریسک پرتفویی از همه نوع دارایی حتی آثار هنری نیز خریداری می‌کنند. در حال حاضر ابزارهایی که سبدگردان‌ها بتوانند استفاده کنند کم است، به طور مثال صندوق زمین و ساختمان به آن مفهوم وجود ندارد. گزینه‌های سرمایه‌گذاری سبدگردان‌ها محدود بوده و اگر سبدگردان منصف باشم به سرمایه‌گذار خواهم گفت که همه سرمایه خود را به سبد تخصیص ندهد چرا که نمی‌توانیم تنوع دارایی مناسب برای سرمایه‌گذار انجام دهیم. یکی دیگر از مشکلات سبدگردان‌ها این است که مجوز این شركت‌ها یک‌ساله بوده و زمانی که مثلا در اواخر سال سرمایه‌گذاری بخواهد قرارداد با سبدگردان منعقدکند دچار مشکل می‌شویم و همین موضوع خود موجب بی اعتمادی سرمایه‌گذار به این شركت‌ها خواهد شد، چرا که در شرایط عدم اطمینان اقتصادی این قوانین دست و پاگیر مشکل را مضاعف می‌کنند.
حداقل سرمایه یک سرمایه‌گذار برای استفاده از خدمات سبدگردانی چقدر است؟
سیاست هر سبدگردان جهت حداقل دارایی برای تشکیل سبد متفاوت است.
آیا سبدگردان‌ها تضمین سوددارند؟
خیر، شركتهای سبدگردان تضمین سود ندارند. تنها جایی که سود مشخص به سرمایه‌گذار اعلام می‌شود صندوق‌های با درآمد ثابت است.
کارمزد سبدگردان‌ها چگونه محاسبه می‌شود؟
اگر منظور کارمزد از قراردادهای سبدگردانی است عموما شامل درصدی از کل ارزش سبد به علاوه یک کارمزد موفقیت در صورت عبور از میزان خاصی از بازدهی است.
نحوه دریافت کد سبدگردانی چگونه است؟
کد سبدگردانی برای سرمایه‌گذار بعد از ارسال مدارک از سوی شرکت سبدگردان به سمات صادر می‌شود و یکی از این مدارک ارسالی قرارداد منعقد شده بین سرمایه‌گذار وشرکت سبدگردان است.
چرا این فرآیند دریافت کد طولانی است؟
فرآیند دریافت کد سبدگردانی معمولا بیش از 5 روز زمان می‌برد، در صورتی که فرآیند اخذ کد سهامداری 2 روز بیشتر زمان نمی‌برد. اخذ کد برای سرمایه‌گذار خارجی نیز بسیار طولانی است این فرآیند از سوی شرکت سپرده‌گذاری مرکزی صورت می‌گیرد و من دلیل طولانی بودن آن را نمی‌دانم.
آیا این فرآیند طولانی اخذ کد سبدگردان موجب نخواهد شد تا در شرایطی که بازار رونق دارد و فردی تصمیم به سرمایه‌گذاری می‌گیرد تا زمانی که کد آن صادر شود روال بازار تغییر کند؟
بله دقیقا به همین صورت است، زمانی که سرمایه‌گذار آورده نقدی می‌آورد تا زمان اخذ کد نمی‌توان خرید و یا فروشی انجام داد و بدترین حالت زمانی است که سرمایه‌گذار پرتفوی خود را در اختیار سبدگردان قرار می‌دهد و براساس ارزش روز ارزش گذاری می‌شود اما تا زمان صدور کد سبدگردانی ممکن است این ارزش تغییر کند.
وجود سبدگردانی غیررسمی یکی دیگر از مشکلات اساسی سبدگردان‌ها است که این خدمات علاوه برضد فرهنگ سازی در حوزه حرفه‌ای بازارسرمایه، منجر به توسعه سبدگردانی غیررسمی می‌شود، نظر شما در این زمینه چیست و برای بهبود این مسئله چه راهکاری پیشنهاد می‌کنید؟
دریافت مجوز برای فعالیت سبدگردان‌ها بسیار سخت است، از ساختمان آن گرفته تا نیروی انسانی سازمان بورس محدودیت قائل شده و اظهار نظر می‌کند. در چنین فضایی افرادی هم هستند که بدون داشتن مجوز اقدام به مدیریت دارایی برای برخی افراد می‌کنند و در مواردی از سبدگردان‌ها منابع تحت مدیریت و درآمد بیشتری دارند، این افراد نه مجوز فعالیت دارند و نه دفتر در منطقه خوب بلکه به واسطه اعتبار و عملکردشان توانسته‌اند این چنین فعالیت کنند و برخی افراد به آنها اعتماد می‌کنند و قراردادی هم بین این افراد منعقد نمی‌شود. از سوی دیگر نهاد ناظر زمانی مجوز می‌دهد که افرادی دارای مدرک سبدگردان استخدام شوند و بیشتر افراد صرفا این مدارک را دارند ولی تجربه لازم را نداشته و این خود موجب ضرر به شرکت می‌شود و ممکن است افرادی باشند که مدرک سبدگردانی ندارند ولی توانایی لازم در این زمینه را دارند. یکسری قوانین حالت ظاهری داشته که باید رعایت شوند و همین موضوع به صنعت سبدگردانی آسیب می‌رساند.
آیا سازمان می‌تواند بر روی افرادی که غیر مجاز سبدگردانی انجام می‌دهند نظارت کند؟
سازمان بر روی شركت‌هایی که مجوز فعالیت دارند نظارت داشته و طبیعتا باید بتواند بر روی اشخاص نظارت داشته باشد ولی مکانیزم اجرایی برای این امر وجود ندارد.
یکی از اصلی‌ترین مشکلات، بحث نرم افزار سبدگردانی است، ولی این سرویس‌ها و نرم‌افزارها، به قوت و خوبی صندوق‌ها نیست. نظر شما در این زمینه چیست؟
شركت‌هایی که در حوزه بازار سرمایه نرم‌افزار ارائه می‌کنند اولویت اول آنها سبدگردان‌ها نبوده، چرا که خدمات دیگر با درآمدهای بیشتر در این حوزه وجود دارد و این نرم‌افزارها صرفا جهت راه اندازی اولیه درنظر گرفته شده است. سبدگردان‌ها در گرفتن گزارش‌های تکمیلی به خصوص بازدهی مشکل دارند زمانی که ورود و خروج پول اتفاق می‌افتد و بخواهیم بازدهی را محاسبه کنیم به مشکل برمی‌خوریم و بازدهی قابل اتکایی ارائه نمی‌شود و در بیشتر مواقع از نرم افزار اکسل محاسبه بازدهی واقعی را انجام می‌دهیم.
- راضیه عموزاد خلیلی- خبرنگار
- شماره ۲۹۱ هفته نامه اطلاعات بورس - صفحه ۹
نظر شما