در هفته‌های اخیر، بازار قیر مملو از شایعه‌هایی بود که مدام این بازار کم جان و سوت و کور را تحریک می‌کرد. اما سرانجام این شایعه‌ها و حرف‌های پشت پرده کم کم بروز کرد و سودای خروج قیر از بورس کالا، شنیده شد.همچنین برای درک بهتر این موضوع، توجه به این نکته ضروری است که تمامی تولید کنندگان موظف هستند محصولات تولیدی قیر خود را برای عرضه به مصرف کنندگان داخلی و یا خارجی، در بورس کالا به فروش برسانند. بر این اساس نفت جی و پاسارگاد نیز که به عنوان بزرگترین تولید کنندگان قیر در ایران بوده و به عبارتی می‌توان گفت برند قیر ایران در جهان هستند، بزرگترین عرضه کننده قیر در بورس کالا نیز، به شمار می‌آیند.
تصمیمی برای نگه داشتن واحدهای بزرگ قیر
اما از وقتی که دور جدید تحریم‌ها از آبان ماه آغاز شد، قیر نیز مانند بسیاری از کالاها، برای صادرات با مشکلات زیادی مواجه است و در واقع بخش زیادی از سهم بازار قیر ایران از دست رفت. به همین دلیل زمزمه خروج قیر از رینگ صادراتی بورس کالا شنیده می‌شود که به نظر می‌رسد این شنیده‌ها از دفتر وزیر کار و رفاه اجتماعی است که برای زنده نگه داشتن واحدهای بزرگ تولید کننده قیر و جلوگیری از تعدیل نیروی آنها، این درخواست را ارائه کرده و توسط عده زیادی از فعالان این بخش با موافقت همراه شده است.
چالش صادرات و فعالیت‌های زیرپله‌ای
البته این موضوع مخالفانی نیز دارد که می‌توان یحیی‌آل‌اسحاق رئیس اتاق بازرگانی ایران و عراق را مهم‌ترین مخالف این موضوع دانست. به عقیده آل اسحاق، قیر بازار پیچیده‌ای دارد و امکان سوءاستفاده در این بازار همواره در زمینه صادرات و فعالیت‌های زیرپله‌ای فراهم بوده است. همچنین در این بین اگر معاملات این محصول از تالار شیشه‌ای بورس کالا خارج شود، دچار خودتحریمی و باز کردن مسیر رانت در این بازار شده‌ایم.
آل اسحاق افزود: با توجه به اینکه بازار قیر از جمله بازارهاى قابل توسعه و قابل توجه در کشور تلقى مى‌شود، بنابراین باید براى این بازار، برنامه‌اى منسجم از نظر نظارت بر کیفیت، قیمت، صادرات و عدم رقابت منفى در بازار‌ها در نظر گرفته شود.
ساماندهی صادرات قیر با دو نهاد
رئیس پیشین اتاق بازرگانی، صنایع، معادن و کشاورزی تهران ادامه داد: بورس کالا در رابطه با ممانعت از رانت و فساد در بازار قیر نقش خوبى را ایفا کرده و می‌تواند به مراتب تاثیرات بیشتری در مسیر رقابت، کیفیت، نظارت قیر و ساماندهى مساله صادرات قیر داشته باشد. آل اسحاق اظهار کرد: در زمینه صادرات کالا علاوه بر اینکه بورس کالا مى تواند ایفاى نقش کند، سازمان توسعه تجارت هم باید توجه داشته باشد که هرگونه سوءاستفاده و رقابت منفى در بازار قیر به ضرر جمهورى اسلامى ایران است .
ابهام در ساز و كار فروش صادراتي
مسعود جبرئيلي، مديرعامل نفت پاسارگاد هم، در اين باره اظهار كرد: اگر در فضاي تخصصي به توليد كننده توجه كنیم، دغدغه‌هاي زيادي براي گفتن داريم، اما در اين فضاي غبار آلود، گاهي اوقات افرادي به اظهار نظر و ايجاد جهت فكري براي تصميم‌گيري براي موضوعات و دغدغه‌هاي توليد مي‌پردازند كه اطلاعي دقيق از نگراني‌هاي اين روزهاي توليد ندارند.
مديرعامل نفت پاسارگاد افزود: مابه عنوان يك توليد كننده بزرگ در اين صنعت هيچ مشكلي با سازمان بورس و بورس كالا نداريم. بورس با تمام ضعف و قوت‌هايي كه دارد به عنوان راهكاري براي كشف نقطه تعادلي عرضه و تقاضا در داخل كشور عمل می‌كند. اما سوالي كه داريم اين است باوضعيت تحريم‌هاي آمريكا از آبان به بعد و اين كه هيچ مشتري خارجي به بورس كالا نمي رود تا احراز هويت كند،همچنين هيچ مشتري خارجي در داخل كشور خريد شناسنامه دار انجام نمي دهد، ساز و كار فروش صادراتي ما بايد به چه صورت باشد؟
جبرئيلي گفت: در واقع بحث اصلي اين است كه در شرايط تحريم هستيم و در پنج ماهه اخير، صادرات ما پنجاه درصد افت كرده است. زيرا خريد شناسنامه دار از ايران انجام نمي شود. حال اگر عده اي مكررا با كلمات رانت و انحصار و با هدف تشويش جمله مي‌سازند، به معناي آن نيست ما می‌توانيم صادرات درستي داشته باشيم. ما حاضريم با هر فردي كه اظهار نظر‌هاي غير تخصصي مي‌كند در صورت صلاحيت قرارداد ببنديم وكل محصول را به صورت تضميني و با دريافت وجوه آن واگذار كنيم و آنها اين محصولات را با ساز و كار موجود صادركنند.اما وقتي شرايط بخوبي تحليل و مديريت نشود نمي‌توان انتظار تداوم توليد داشته باشيم.با اين روشي كه براي صادرات در بورس وجود دارد، من توليد كننده به جايي نمي رسم.
وي افزود: اگر افرادي از اتاق بازرگاني و اتاق مشترك ايران و عراق اظهار نظر می‌كنند، به معناي آن نيست كه حرف درستي می‌زنند. در دوران تحريم‌هاي فعلي كه هيچ خريدار خارجي از ايران خريد قير انجام نمي دهد، عرضه صادراتي در سيستمي بسته و در حال رصد چه مفهومي دارد؟
بايد تصميم‌هاي جدي اتخاذ شود
به گفته مديرعامل شركت نفت پا سارگاد برگشت ارز حاصل از صادرات موضوع مهم ديگري است كه بايد با نگاه دقيق كارشناسي بررسي شود. وي افزود: كارخانه‌هاي توليد كننده در حال از دست دادن صادرات و ظرفيت‌هاي توليدي هستند. بايد توجه داشته باشیم كه تا قبل از تحريم‌ها، كشورهاي زيادي مقاصد صادراتي قير ايران بودند اما در ماه‌هاي اخير آمارها اعلام می‌كنند كه بايد تصميم‌هاي جدي اتخاذ شود. جبرئيلي اظهار کرد كه از صاحب نظران انتظار داريم در اعلام نظر تمام جوانب موضوع را بررسي کنند. مضافا بر اينكه تحت هر شرايطي ضوابط بورس در صادرات حاكم بوده و فاكتور‌هاي منشاء وكيوم باتوم مجوز صادرات خواهد بود.
تغییر اظهارنامه،راهکاری قابل تامل
محمد اسفندیاری، مدیرکالایی کارگزاری بانک توسعه صادرات در توصیف وضعیت معاملات قیر در بورس کالا در ماه‌های اخیر گفت: بازار قیر در بورس کالا اکنون مشکلی که دارد، این است که در مقطعی تمام عرضه‌های بورس به صورت دلاری انجام می‌شد و عرضه به صورت دلاری ثبت می‌شد، تا این که حدود 2 ماه پش اعلام کردند از این به بعد قیمت اعلامی بورس به صورت ریالی خواهد بود.
وی افزود: هنگامی که این پیشامد رخ داد، فروشنده‌ها مجبور شدند اظهارنامه‌های گمرکی و ترخیص را عوض کنند. تا قبل از آن اظهار به نام فروشنده می‌خورد، اما از الان به بعد به نام خریدار می‌شود. وقتی اظهار به نام خریدار ثبت شود، در گمرک به مشکل زیادی می‌خوردند و عملا نمی‌توانستند ترخیص کالا از گمرک را انجام دهند.
به گفته اسفندیاری، از سوی دیگر وقتی اظهارنامه به اسم فروشنده می‌خورد، حالت برندی دارد که در آن سوی مرزها راحت تر می‌توانند فروش را انجام دهند. اما وقتی اظهارنامه به نام خریدار می‌خورد، خریدار خارجی نمی‌تواند مطمئن شود که قیر جی و یا پاسارگاد است. هرچند برخی از شرکت‌های خصوصی کوچک از طریق سندسازی می‌توانستند این موضوع را حل کنند که البته حجم بسیار کمی از بازار را شامل می‌شدند. این کارشناس بورس کالا خاطرنشان کرد: به همین دلیل معاملات قیر صادراتی طی ماه‌های اخیر در بورس کالا به طرز چشمگیری کاهش یافت و عملا خریداری برای شرکت‌های بزرگ مانند جی و پاسارگاد وجود نداشت.
ضرورت شفاف ساز بودن یا نبودن قیر در بورس
حسن بهرام‌نیا، عضو کمیسیون انرژی مجلس نیز در خصوص طرح صحبت‌هایی پیرامون تعلیق الزام عرضه قیر صادراتی در بورس کالاگفت: در تجربه گذشته نیز به بهانه تحریم اقدامات زیادی انجام شد که عمده آنها اثرات منفی بر اقتصاد گذاشت. امروز نیز وقتی پس از سال‌ها قیر و سایر محصولات پتروشیمی و فرآورده‌های نفتی در بورس کالا به عنوان اتاق شیشه ای، معامله می‌شوند، چه دلیلى براى خروج معاملات قیر از بورس کالا وجود دارد؟ به گفته این عضو کمیسیون انرژى مجلس، هر اقدامی که بر اثر تحریم می‌خواهد در بازار کالای کشور انجام شود، باید زیر سایه شفافیت رقم بخورد و حداقل دستاورد بورس کالا برای اقتصاد، نمایان کردن میزان فروش شرکت‌ها، قیمت کالاها و شرکت‌های خریدار برای نهادهای نظارتی بود که به هیچ عنوان نباید اقدامات شائبه‌دار به بهانه تحریم رقم بخورد.
بهرام‌نیا ادعای برخی تولیدکنندگان برای خروج قیر از بورس به بهانه کاهش صادرات را رد کرد و گفت: براساس آمارها، روند معاملات داخلی و صادراتی محصولات در بورس کالا در جریان است و تاکید می‌کنم که خروج هر محصولی از بورس کالا زمینه بروز فساد و تبعات منفی در بازار را ایجاد کند. عضو کمیسیون انرژى مجلس گفت: نمایندگان مجلس و کارشناسان همواره بر گسترده تر شدن فعالیت بازار سرمایه و به خصوص بورس کالا در کشور تاکید دارند به طوری‌که باید حجم عرضه کالاها در این بازارهای رسمی را تقویت کرد اما امروز عده ای سعی در پیش روی در مسیر معاملات پنهانی را دارند که این امر نتیجه ای جز ترویج فساد رانت در اقتصاد ندارد.
- شمیرا ابراهیمی - خبرنگار
- شماره ۲۸۹ هفته نامه اطلاعات بورس - صفحه ۶
نظر شما