ریسک اعتباری کارگزاران همچنان پابرجا

با رشد بازار سهام در ماه های اخیر موضوع اخذ اعتبار از کارگزاری توسط مشتریان داغ تر شده و فعالان بازار سهام را به انتخاب کارگزاری جهت اخذ اعتبار بیشتر رهنمون می کند. این در حالی است که کارگزاران نیز با ابزار اعتبار به دنبال جلب مشتریان بیشتر بوده و در این مواقع ممکن است ریسک های این موضوع را نادیده بگیرند. ریسک اعتباردهی در سیستم کارگزاری شباهت بسیاری به ریسک وام دهی در سیستم بانکی دارد، با این حال سازمان بورس با همکاری کانون کارگزاران در طی سال‌های اخیر همیشه به دنبال به روز رسانی قوانین و ایجاد ابزارهای مناسب جهت کاهش ریسک صنعت کارگزاری و در عین حال حفظ جذابیت بازار سهام بوده اند.

در این راستا، سال گذشته خبر ایجاد سیستم هیبریدی معاملات و کاهش ریسک اعتباردهی مد نظر قرار گرفت که به دلایلی اجرایی شدن این سیستم به طور موقت تعلیق شد. همچنین اخیرا ابلاغیه جدیدی به کارگزاران ارسال شد که در آن تغییراتی در نحوه اعتباردهی لحاظ شد، از جمله اینکه سقف اعتباردهی کارگزاران به نسبت حقوق صاحبان سهام آنها افزایش داشته است.

با توجه به موارد مذکور، بررسی ریسک های باقیمانده در موضوع اعتباردهی برای کارگزاران و تغییرات ایجاد شده در قوانین ،دستورالعمل ها و همچنین خصوصیات سیستم هیبریدی معاملات، مد نظر قرار گرفت.

گردش معاملاتی ، مهم ترین ملاک برای اعتباردهی

فردین آقابزرگی، مدیرعامل کارگزاری بانک دی در خصوص ریسک اعتباردهی به مشتریان کارگزاری ها گفت: در دستورالعمل جدید سازمان بورس و اوراق بهادار عنوان شده که سقف کل اعتبار تخصیصی از طرف کارگزاری نباید از 10 برابر حقوق صاحبان سهام آن کارگزاری بیشتر شود.

آقا بزرگی بیان داشت: هر چه میزان اعتبار کارگزاری بین مشتریان بیشتری توزیع و در این زمینه انصاف هم رعایت شود، به طور یقین ریسک کارگزار کاهش یافته و وصول مطالبات نیز راحت تر انجام خواهد شد. البته باید گفت اکثر همکاران کارگزاری این معیارها را ملاک عمل قرار می دهند.

این مدیرعامل کارگزاری افزود: نکته ای که باید اضافه کرد این است که هرگونه فعل و انفعال بیش از حد اعتباری هر مشتری نباید مجاز شناخته شود، به طور مثال مشتری که حد اعتباری آن پایین است نباید 500 میلیون تومان اعتبار گرفته، با قول به اینکه در زمان t+2 (دو روز بعد) حتما واریز می  کنم. بنابراین به هیچ وجه نباید این اشتباه در کارگزاری‌ها صورت گیرد چرا که این عمل خود مقدمه اکثر اختلاف‌هایی است که بوجود می آید. از لحاظ سازمان بورس و اوراق بهادار اساس این موضوع رویه غیرمعمول و غیرمجاز شناخته شده و همکاران کارگزاری نیز باید رعایت کنند.

آقابزرگی در خصوص اولویت اعتباردهی به مشتریان حقیقی یا حقوقی گفت: در یک حجم محدود، هرچقدر تنوع و تعداد قراردادهای اعتباری در کارگزاری بیشتر باشد مسلما به نفع کارگزاری خواهد بود، بنابراین مهم ترین ملاک برای اعتباردهی به مشتریان حقیقی یا حقوقی گردش معاملاتی است. البته ممکن است برخی از مشتریان حقوقی درخواست هایی مانند تخفیفات بیش از حد قانونی مطالبه کنند و یا تسهیلاتی بیشتر از عرف درخواست داشته باشند ولی در هر صورت در شرایط برابر اشخاص حقیقی نسبت به حقوقی ها در اخذ اعتبار ارجحیت دارند. وی در خصوص راه اندازی سیستم هیبریدی افزود: در این باره از گذشته بحث هایی وجود داشت که به موضوعات کارگزار ناظر، میزان وثایق و دارایی که تحت مدیریت یک کارگزاری قرار می گیرد مرتبط بوده است.

گامی موثر در توسعه معاملات آنلاین

وحید حسن پور مدیرعامل کارگزاری صباجهاد در خصوص سنجش ریسک مشتریان برای دریافت اعتبار گفت: کنترل ریسک شرکت های کارگزاری برای پرداخت اعتبار به مشتریان با تغییرات اخیر در دستورالعمل اعتباری کارگزاران اهمیت بیشتری یافته است. وی گفت: الزامی که اخیرا از تاریخ 14 شهریور سال جاری اجرایی شده است این بود که فقط بر روی کدهای آنلاین اعتبار داده شود، همچنین تضامینی که پیش از این کارگزاران از مشتری دریافت می کرده اند نیز کمتر شده است و عملا این تضمین از طریق سهامی که در حساب مشتری وجود داشته و یا به صورت اعتباری خرید شده است، با کنترل ریسک بهتری انجام می شود.

حسن پور گفت: کارگزاری علاوه بر دریافت چک، سهام پرتفوی مشتری را نیز به عنوان وثیقه در نظر گرفته و همچنین یک تضمین فروش سهام در پرتفوی مشتری اعتبار گیرنده نیز دریافت می شود که این خود موجب کاهش ریسک کارگزاری می شود. این مدیر عامل کارگزاری افزود: پیش از این مشتری سهمی را در کارگزاری الف خریداری و در کارگزاری دیگر با تغییر ناظر به فروش می رساند و این ریسک همواره برای کارگزاری ها وجود داشته است، ولی در حال حاضر با دستورالعمل جدید اعتباری و سیستم هیبریدی که توسط شرکت سپرده گذاری مرکزی (اگر راه‌‌اندازی شود) عملا ریسک کارگزاران به صفر می رسد.وی با اشاره به اینکه ریسک اعتباری کارگزاران با این دستورالعمل جدید سازمان بورس به نسبت ماه های گذشته کمتر شده بیان داشت: یکی از تغییراتی که در دستورالعمل جدید آمده است این است که مشتری اگر به کارگزاری بدهکار باشد، سهامی که در آن کارگزاری خریداری کرده را نمی‌تواند تغییر ناظر دهد، در واقع دارایی که مشتری به عنوان وثیقه خود در قبال دریافت اعتبار آورده است امکان جابه جایی ندارد.

این مدیرعامل کارگزاری افزود: کارگزاران جهت اعتباردهی به مشتریان خود از بانک ها تأمین مالی می کنند، به همین نسبت اهرم مالی بالا رفته و ریسک شرکت های کارگزاری بالا می رود، بنابراین کارگزاران باید از محل دریافت اعتبار تا تخصیص آن به مشتریان تناسب سودآوری ایجاد کنند.

وی خاطرنشان کرد: در حال حاضر به دلیل تغییرات بازار و شدت گرفتن اعتبار دهی به مشتریان، ریسک کارگزاران افزایش یافته است، زیرا اگر بازار با افت شدید همراه شود برای کارگزاری‌هایی که اعتبار بیشتری به مشتریان خود داده اند ریسک نیز به مراتب بالاتر خواهد رفت. حسن پور تاکید کرد: دستورالعمل جدید موجب شد تا ریسک کارگزاران نسبت به سنوات قبل کمتر شده و به سمت توسعه بیشتر در معاملات آنلاین برویم.

 ضرورت اعتبار سنجی برای همه مشتریان

میثم طیرانی مدیر اعتبارات کارگزاری مبین سرمایه در خصوص نحوه اعتباردهی به مشتریان گفت: کارگزاری طبق رویه و دستورالعمل مشخص به مشتریان اعتبار می دهد، به‌طوری‌که در بازار پایه بدلیل نوسانات شدیدی که وجود دارد برای مشتریان بسیار سختگیرانه عمل می کنیم، زیرا سهام بازار پایه ارزش تضمین نداشته و ممکن است مشتریان

call margin شوند. وی افزود: کارگزاری اعتبار سنجی مشتریان با دقت بالایی انجام می دهد و پرتفوی مشتریانی را که درخواست اعتبار دارند را به دقت بررسی می  کند تا متوجه شود که مشتری چقدر می  تواند ارزش تضمیمن بدهد، همچنین تجربه مشتری در بازارسرمایه در سنجش اعتبار وی برای کارگزاری مهم است.

طیرانی با بیان اینکه کارگزاری به همه مشتریانی که درخواست اعتبار می خواهند اعتبار نمی دهد، گفت: برای کارگزاری تجربه مشتری، معامله گری در بورس و گردش مالی آن مهم است، چرا که در برخی موارد پیش آمده است که مشتری توانایی معامله  گری در بورس را نداشته و اصطلاحات اولیه بازار را نمی داند و صرفا بخاطر پولی کلانی که در دست داشته و پرتفویی تشکیل داده است شاید بتواند ظرف مدت کوتاه سود کمی بدست آورد ولی در طولانی مدت احتمال زیان وی بالا رفته، لذا ریسک اعتباردهی به این افراد زیاد است.

 این مدیراعتبارات گفت: علاوه بر دستورالعمل سازمان بورس و اوراق بهادار، در کارگزاری نیز ضوابطی وجود دارد که مشتریان براساس آن اعتبار سنجی می شوند.وی افزود: برخی مشتریان اعتباردهی کارگزاری را همانند وام دهی بانک ها می دانند که فکر می کنند کارگزاری پولی در اختیار آنها قرار می دهد تا مشتری با آن پول بتواند معامله کند، شاید عملا این طور باشد ولی واقعیت این است که اعتبار همان بدهی برای مشتری است.وی با بیان اینکه برای همه مشتریان اعتبار سنجی انجام می دهند گفت: البته باید در نظر گرفت که ممکن است در برخی موارد نحوه اعتبارسنجی مشتریان حقوقی با حقیقی کمی متفاوت باشد زیرا نمی توان همه مشتریان حقیقی و حقوقی را به یک نحو اعتبار سنجی کرد.

مدیراعتبارات کارگزاری مبین سرمایه درباره سیستم هیبریدی معاملات گفت: شرکت سپرده‌گذاری مرکزی در یک برهه زمانی یک ماهه سیستم هیبریدی را راه اندازی کرد ولی با نقص های زیادی روبرو بود در حالی که اگر سیستم هیبریدی درست راه اندازی شود ریسک صنعت کارگزاری را کاهش می دهد. وی درباره خصوصیات این سیستم گفت: در این سیستم اگر مشتری از هر کارگزاری سهامی خریداری کند دیگر نیاز به فریر و دیفریز کردن سهام نیست و در همان سیستم ذخیره مي‌شود. البته با ابلاغیه اخیر سازمان بورس، مشتری تا زمانی که بدهکاربوده و تسویه نکرده امکان تغییر ناظر وجود ندارد و این خود یک گام به سوی توسعه در معاملات است. طیرانی افزود: البته بهتر بود در موقع نوشتن قوانین دستورالعمل اعتباری از افرادی که عملا در این کار هستند و مشکلات را از نزدیک می بینند مشورت گرفته شود تا درآینده سودجویان نتوانند در بحث عرضه های اولیه و فریز شدن سهام سودجویی کنند، چراکه همین موضوع می تواند ریسک کارگزاران را افزایش دهد.

این کارشناس بازارسرمایه درمورد خصوصیات بیشتر سیستم هیبریدی گفت: اگر مشتری در چند کارگزاری فعالیت داشته باشد و سهمی را در کارگزاری الف بخرد همان سهم با همان تعداد در کارگزاری الف باقی می  ماند و اگر همان سهم را در کارگزاری ب خریداری کند نیز به همان تعداد که در کارگزاری ب خریداری کرده است باقی خواهد ماند، که این قانون ریسک کارگزاران را درباره مشتریانی که در چند کارگزاری معامله انجام می دهند کاهش می دهد. وی گفت: در ابلاغیه جدید هر مشتری فقط می تواند از یک کارگزاری اعتبار دریافت کند که این موضوع ریسک صنعت کارگزاری را کاهش می دهد، بنابراین اگر سیستم هیبریدی راه  اندازی شود بسیاری از نقص ها بر طرف می شود.

طیرانی با اشاره به اینکه ممکن است در دستورالعمل اعتباری مجددا تغییراتی صورت پذیرد،با درخواست جهت راه اندازی زودتر سیستم هیبریدی گفت: در ابلاغیه جدید برای موضوع تغییر ناظر یکسری مشکلات کوچکی وجود دارد، اگر قوانین بدنبال این است که به کارگزاری ها کمک کند باید ریزبینانه و با دقت بیشتری وضع شود چرا که ممکن است همین نقص ها موجب سوء استفاده سودجویان شود. طیرانی بیان داشت: در پایان سال مالی کارگزاری‌ها و یا در انتهای شهریور هر سال، بازار سرمایه با نزول روبرو می شود که دلیل آن تسویه اعتباری مشتریان با کارگزاران است، بنابراین اعتباردهی کارگزاران می تواند نقش مهمی در بازار سرمایه داشته باشد، لذا باید قوانینی داشته باشیم که کارگزاران بتوانند با ریسک کمتری به مشتریان اعتبار دهند.

• شماره ۲۷۱ هفته نامه بورس - صفحه۳