اقدس قلی زاده، خبرنگار/ انجام برخی پروژه‌ها در کشور مانند چرخیدن اسب عصاری است همان که از آن به دوندگی بدون پیشرفت تعبیرمی شود، دراین میان بازارسرمایه هم از قاعده فوق مستثنی نبوده و بارها و بارها به کاستی‌ها و مشکلات موجود در این بازار مالی پرداخته شده،فعالان نظر داده اند، منتقدان سخن‌ها گفته اند و در مقابل مسئولان مربوطه بیشتر پاسخ‌های با رنگ و لعاب وعده و وعید داشته اند.
گذشته سامانه پس از معاملات
فرآیندهای پیش و پس از معاملات که از زمان تولد بورس همراه همیشگی آن بوده تا سال 74 به شکل دستی ثبت می‌شد تا اینکه در این سال با خرید نرم افزاری ازکشورکانادا دوران ثبت کاغذی به سر آمده و انجام کلیه فرآیند‌ها به سیستم سپرده شد، اینجا بود که شکل تازه‌ای از معاملات پای در بازارسرمایه گذاشت. دی ماه 84 براساس قانون جدید بازار اوراق بهادار شرکت سپرده‌گذاری مرکزی اوراق بهادار و تسویه وجوه با نام اختصاری «سمات»، جهت انجام امور پس از معاملات بازارهای بورس یا خارج از بورس تشکیل وبه دنبال آن 4 عاملیت اصلی پس از معاملات شامل ثبت و نگهداری اطلاعات رسمی سهامداران،تسویه معاملات،تهاتر سهام و خزانه و بانک اطلاعاتی ناشران از سازمان کارگزاران وقت منفک و به دل سپرده‌گذاری مرکزی رفت.
سال‌های سامانه
در سال 85 سامانه معاملات پس ازبه روزرسانی از سیستم اصلی منفک و 5 سال بعد نیز سامانه پس از معاملات و تسویه جدا و پیاده سازی شد.به گفته یکی از مدیران ارشد سمات حال بخش باقی مانده سامانه رجیستری است که افزایش سرمایه،صدور کد،ایجاد نماد،توقیف و توثیق در بستر آن انجام می‌شود.هرچند در این عمر 22 ساله با طراحی زیر سامانه‌های متعدد سامانه تغییراتی را پشت سرگذاشته اما با توجه به رشد معاملات و همچنین هدف‌گذاری‌هایی چون گسترش دامنه مراودات بورسی به خارج از مرزهای تالار شیشه‌ای کاستی‌های دارد، کاستی‌های که فعالان به خصوص کارگزاران را کلافه کرده است.
بدون تیتر از وعده‌های مدیران عامل
- ۲۷ دی ۱۳۹۳؛ حامد سلطانی نژاد: راه‌اندازی رسمی سامانه جدید پس از معاملات در سال 94.
- 21 شهریور94؛ تاکید حسن امیری عضو هیأت مدیره سازمان بورس در مراسم معارفه محمدرضا محسنی: «راه‌اندازی سامانه جدید پس از معاملات و انتقال عملیات پایاپای بورس کالا دو اولویت مهم و اساسی سمات خواهد بود که هر چه سریعتر در تعامل با ارکان مختلف بازار سرمایه بایدعملیاتی شود.»
- 16 اسفند95؛ محمدرضا محسنی: عملیاتی شدن سامانه پس از معاملات (IRPT).
- 2 اسفند 96؛ حسین فهیمی: برنامه‌ریزی بازطراحی سامانه پس از معاملات و رونمایی از آن در آینده نزدیک.
جزیره سامانه
حسین خزلی کارشناس بازار سرمایه در ارزیابی سامانه پس از معاملات گفت: شرکت سپرده‌گذاری ضمن نگهداری سامانه قبلی زیر سامانه‌های متعددی را در سال‌های گذشته بنابر نیازبازار نوشته، که ابزارهای معاملاتی جدید مثل آتی سهام وآتی سکه، ابزار اوراق با درآمد ثابت و تبعی از آن جمله‌اند.
البته تعدد سامانه‌ها که بعضا کارایی لازم را هم ندارند در فقدان یک سامانه جامع روی داده است. همچنین درطول سال‌های گذشته ظاهرا نرم افزاری‌های به منظورجامع شدن سامانه نوشته شده که مورد تایید کارشناسان قرار نگرفته است درحال حاضر هم برای چندمین بار گویا، هدف خرید سامانه است.
وی یکی از دلایل اجرای نشدن پروژه سامانه پس از معاملات را تحریم برشمرده وافزود: مجموعه نرم افزارهای نوشته شده داخلی پاسخگوی نیاز بازار نیست و از مرحله آزمایش به سلامت عبور نکرده اند برای همین چاره‌ای جز خرید خارجی نیست که آن هم به دربسته تحریم خورده است.همچنین باید در نظر داشت که تمامی عملیات پس از معاملات برای کلیه بازارها و فعالان بازار از طریق سامانه انجام می‌شود و بدون آن بورس کارایی ندارد برای همین تاکید می‌کنم باید و باید به تناسب نیازهای بازار سرمایه مدام بهینه سازی و به روز رسانی شود.
خزلی وضعیت فعلی سامانه را به خیابانی تشبیه کرد که با وجود رشد سفرهای شهری به بزرگراه تبدیل نشده است؛ «هسته اصلی سامانه پس از معاملات همان نرم افزارقدیمی است که برای رفع و رجوع زیر سامانه‌های کوچکی نوشته و کنار هم گذاشته شده اند به هرحال جاده قدیمی در بورس کار می‌کند اما اگر روزی بورس بخواهد تأمین کننده مالی کل کشور باشد لازم است مجموعه سامانه‌های پست ترید و سامانه معاملاتی به روز و جدید شوند .خصوصا درصورتی که روزی آرزو‌های ما برای بین المللی شدن بورس محقق شده و به بورس‌های دیگر پیوستیم حتما باید بر اساس استانداردهای عملیاتی دنیا تبادل داشته باشیم تا با مشکلی که با نک‌ها بعد از برجام مواجه شدند روبه‌رو نشویم.»
کدام سامانه کدام معاملات
محمد حسن شمسی، مديرعامل کارگزاری دانا نیز در اشاره به فهرستی از مشکلات موجود در سامانه پس از معاملات گفت: در دنیای که پیشرفت‌های بسیاری برای سهولت هرچه بیشتر و البته مفید تر مراودات اقتصادی حاصل شده متاسفانه بخش‌های از بازار سرمایه هنوز در پله اول قرار دارد که بدترین آن سامانه پس از معاملات است. هنوز برای گرفتن کد مشکل وجود دارد،امکان گزارش‌گیری نیست که بتوان از آنها استفاده کرد؛ بحث «هیبرید» که قرار بود راه‌اندازی شود نشده، دیگر آنکه دستور خرید اعتباری با سیستم قدیمی به مشکلاتی بر می‌خورد. وی با تاکید بر اینکه سپرده‌گذاری بازوی اجرایی سازمان بورس است و اگر بازوی اجرایی این باشد که دیگرهیچ، در کنایه به شرایط موجود گفت: درحال حاضرآنقدر مشکلات اقتصادی بر بورس تاثیر گذاشته که سامانه چندان به چشم نمی‌آید.
بلوکه کردن سود در سپرده‌گذاری
شاهین چراغی، رئیس هیأت مدیره کارگزاری مهر آفرین درمقدمه برشماری نواقص پست ترید اشاره داشت که؛ بعد ازجریانات سال 86 (جدا شدن سامانه پس از معاملات از معاملات) درگیر پست ترید شدیم هرچند دراین سامانه گزینه‌های مختلف گذاشته شد اما واقعیت این است که تا الان خدمات مدنظر به طور ملموس به کارگزاران ارائه نشده است.
فعال بازار سرمایه در ارزیابی خود از عملکرد سامانه پس از معاملات 3 نکته اصلی را مدنظر قرار داده و گفت: مساله اول «هیبریدی» نشدن سیستم است تا زمانی که حل نشود مشکل جابه جایی سهم را خواهیم داشت. در صورت تحقق این مهم سهامدار ملزم می‌شود سهم خریداری شده از کارگزار را فقط پیش همان کارگزار بفروشد هرچند محدودیت ایجاد شده ممکن است خوشایند نباشد اما ریسک تسهیلات اعتباری که کارگزار به خریدار داده کاهش یافته و دعاوی حقوقی بین کارگزاران هم کمتر می‌شود. البته در تمام دنیا این طور است که سهام سهامدار را تحت کنترل دارند. وی در گام بعدی عدم دسترسی به اطلاعات را نقص دیگر پست ترید عنوان کرده و افزود: سیستمی را در اختیار کارگزاران قرار نمی‌دهند تا یک سری اطلاعات مورد نیاز به دست آید، دسترسی به اطلاعات باید برای کارگزار فراهم باشد.
«البته هرچند مرتب خدمات جدیدی اضافه می‌کنند اما یکی از معضلات اساسی همچنان بحث توزیع سود سهام هست»؛ چراغی در گام دیگر با بیان اینکه کوتاهی سپرده‌گذاری در توزیع سود موجب از بین رفتن حق و حقوق تعداد زیادی از سهامداران می‌شوداظهار داشت: یکی از اشکلات اساسی این است که سپرده‌گذاری می‌خواهد سود سهام را از شرکت‌ها بگیرد و نزد خود نگاه دارد برای همین بیشتر ناشران که بخش خصوصی اند نمی‌خواهند سود سهام به حساب سمات برود.
این اختلاف را به راحتی می‌توان از طریق حساب‌های فی مابین حل کردبه این ترتیب که هر مشتری یک حساب واحد درسپرده‌گذاری داشته باشد تا سود سهام مختلف اتوماتیک به آن واریز شود.
وی افزود: درحال حاضر هر سهامداری چندین شماره حساب دارد که دردسر سازاست .سپرده‌گذاری به عنوان واسط باید به محض دریافت سود مصوب آن را به حساب مشتری انتقال دهد که به این ترتیب هم مشکل تعدد شماره حساب حل می‌شود و هم دیگر پول در حساب سپرده‌گذاری نمی‌ماند. همچنین این امکان هم فراهم نیست تا سهامدار بداند ازچه شرکتی چه مقدار سود طلب دارد اگر خودش پیگیر بود که هیچ،اگر نه در بیشتر موارد تا سال‌ها پول در حساب شرکت می‌ماند.بسیارپیش آمده ناشران به بهانه دسترسی نداشتن به سهامدار نسبت به تسویه حساب اقدام نکرده اند. البته سپرده‌گذاری باید سیستمی را در اختیار کارگزاران قرار دهد و من کارگزار هم با تدوین برنامه‌ای به مشتری‌های خود اعلام کنم که چقدرسود طلب دارندعلی رغم ضرورت بسیار هنوز این معضلات لاینحل باقی مانده است.
چراغی چرایی به طول انجامیدن فرآیند به‌روز رسانی وتکمیل پست ترید را سوال فعالان بازار اعلام کرده و گفت: مشخص نیست که تحریم دخیل بوده یا دلایل دیگردر هرحال باید هرچه سریعتر اقدامی اساسی انجام شود.
خیلی دور خیلی نزدیک
حسین فهیمی مدیرعامل سمات که پاسخگوی هفته نامه بورس درخصوص آخرین تاریخ به روز رسانی و خرید پست ترید نشد پیش از این در آخرین اظهار نظرخود چنین گفته بود که؛ عمده فعالیت‌های سامانه‌های پس از معاملاتی، مبتنی بر مجموعه‌ای ازمقررات بومی است و کشورهایی که از خارج سیستم خریداری کرده اند نیز مجموعه‌ای از ماژول‌ها را خودشان نوشته اند.
مدیرعامل شرکت سپرده‌گذاری مرکزی، از برنامه ریزی این شرکت برای بازطراحی سامانه پس از معاملات و رونمایی از آن در آینده نزدیک خبر داده و افزوده بود: برنامه ریزی می‌کنیم که یک پلان راه‌اندازی دیگری را ارائه دهیم. ممکن است بخش‌هایی را تا پایان سال به تدریج وارد فرآیند عملیاتی کنیم و سایر بخش‌ها را هم نگه داریم تا بیشتر روی آن کار کنیم.می خواهیم از تکنولوژی روز در جهت ارتقای استانداردها استفاده کنیم .این سامانه به صورت «هیبریدی» کامل عمل کرده و ذینفعان مختلف اعم از کارگزاری‌ها، ناشران، بورس‌ها و غیره میتوانند سرویس‌های مورد نیاز خود را با اتصال به پلت فرم تحت وب این سامانه در اختیار گیرند.
حال آینده نزدیک کی خواهد بود خود نکته‌ای است...
شماره ۲۵۱ هفته نامه بورس - صفحه۵
نظر شما