اقدس قلی زاده، خبرنگار/ سامانه معاملات، برای چندین و چندمین بار قطع شد. از دسترس خارج شدن دوباره سامانه معاملات اواخر فروردین‌ماه جاری باز این سوال را به دنبال داشت که سرانجام چه زمانی، قطعی از سر سامانه و البته معامله گرانی که دچار ضررو زیان می شوند دست برخواهد داشت؟ راه اندازی موج گسترده به روز رسانی سامانه معاملات در اواخر سال گذشته که به شوهای خبری تبدیل شدبه کجا کشید؟ آن اظهارنظرهای رنگارنگ امید بخش با الفاظ تخصصی و فنی در چه زمانی رنگ واقعیت به خود خواهد گرفت؟
سیاهه در دست اقدام سازمان برای سامانه
مطهره مروج، مدیر فناوری اطلاعات سازمان بورس که به تازگی بر این صندلی مدیریتی تکیه زده برخلاف مدیر پیشین که تحت هیچ شرایطی حاضر به اطلاع‌رسانی درخصوص آخرین اقدامات صورت گرفته و برنامه‌های پیش روی سامانه نبود به تشریح این مهم پرداخت. وی در باره پروژه‌های سال گذشته این مدیریت که بسیار هم در رسانه‌های تحت اختیارشان بزرگ نمایی شد، گفت: به طور کلی شرکت مدیریت فناوری در سال گذشته سه پروژه مهم را در دستور کار داشت. یک، جداسازی هسته معاملات بورس تهران و فرابورس که انجام شد. موضوع دوم به‌روزرسانی سامانه معاملات بود که در این زمینه آخرین نسخه موجود این سامانه از شرکت اتوس- یورونکس خریداری و نصب شد که در حال بهره‌برداری است. البته در این روند، شناسایی پیمانکار برای سامانههای جدید در حوزه معاملات نقد و مشتقه، پسامعاملات و مدیریت ریسک سومین برنامه کلیدی و مداومی است که در این بخش، دیگر به روزرسانی سامانههای موجود مطرح نیست بلکه هدف تهیه سامانههای کاملا جدید و منطبق با نیازهای کنونی و آینده بازار سرمایه از شرکت‌هایی واجد شرایط لازم است.
وی درخصوص نتایج حاصله از فراخوان شرکت مدیریت فناوری که آذر 96 منتشر شد اظهار داشت: فراخوان شرکت مدیریت فناوری به منظور نیل به هدف سوم بودتا شرکت‌های داخلی که معتقدند توان اجرای هر یک از سامانههای معاملات، پسامعاملات و مدیریت ریسک را دارند، آمادگی خود را اعلام کنند. همچنین برای حضور شرکت‌های خارجی در این طرح نیز، در حال رایزنی هستیم و طبیعتا هر یک از شرکت‌ها که شرایط بهتری داشتند، طرف قرارداد نهایی خواهند بود. به گفته مروج تا کنون 12 شرکت داخلی متقاضی همکاری بوده اندکه تا 31 فروردین موظف بودند اطلاعات نهایی خود را ارسال کنند.
بعد از به روز رسانی هسته معاملات توسط شرکت اتوس این انتظار ایجاد شد که بازار شاهد هنگ و یا قطعی معاملات نباشد. مدیر تازه نفس فناوری اطلاعات سازمان بورس در شفاف سازی رویداد رخ داده اظهار داشت: 28 آذر 96، هسته معاملات بورس از نسخه بدون پشتیبانی 2004 به آخرین نسخه ارائه شده توسط شرکت اتوس- یورونکس نسخه 2011 ارتقاء پیدا کرد. البته باید توجه داشت که این نسخه با شخصی‌سازی‌های فراوان ویژه بازارسرمایه تحویل شده است. از این رو می‌توان گفت این سامانه متمایز از نسخه 2011 این شرکت و نسخه ویرایش‌شده سال 2017 است. از جمله مزایای سامانه جدید در مسیر انتقال دانش از شرکت اتوس- یورونکس، تعامل تیم فنی شرکت مدیریت فناوری و تیم پیاده‌ساز برای شناخت و بهره برداری از کلیه امکانات سامانه است. در این خصوص، ارائه درخواست‌های پیاده سازی جدید توسط پیمانکار با توجه به تغییر نیازمندی‌ها در بازار فراهم شده و طرفین تسلط خوبی در توسعه و نگهداری سامانه دارند.توضیحات مروج که یاد آور تعبیر سامانه وصله پینه از سوی کارشناس نامی بازار است به این اظهار امیدواری ختم شد که؛ برنامه سازمان بورس در حوزه فناوری اطلاعات، بهره‌مندی از ظرفیت‌های داخلی و خارجی است. اگر طرف خارجی به عنوان همکار شناسایی شود، انتقال دانش به مجموعه‌های داخلی از اولویت‌های جدی است.
ضربه اصلی از هسته معاملات
پس از کسب آخرین اطلاعات رفع و رجوع سامانه که بیشتر بر پایه امیدواری بنا شده تا قطعیت در بررسی دگرباره، این سوال از مرتضی خزانه‌داری یکی از نقش‌های کلیدی به روز رسانی سامانه معاملات در سال‌های دور، پرسیده شد؛ این اختلالات ریشه درکجا دارد؟
کارشناس بازار سرمایه چنین اظهار داشت: برای ریشه‌یابی اختلال‌های سامانه توجه به چند نکته ضروری است؛ وقوع اشکال‌های فنی موردی در سامانههای نرم‌افزاری گریزناپذیر است. به‌ویژه آن که رابطه فنی مناسبی نیز با فروشندگان و عرضه کنندگان نرم‌افزارهای زیرساخت وجود ندارد. در دنیای نرم‌افزارها همیشه احتمال بروز چنین رخدادهایی است، چنانکه بارها شاهد از کارافتادگی سامانه‌ها و نرم‌افزارهای دستگاه‌های دولتی و حتی خصوصی بوده‌ایم، نرم‌افزارهایی که در مقایسه با نرم‌افزارهای بورس کوچکتر و ساده‌تر هستند. البته سامانه معاملات بورس با وجود مشکل‌های ساختاری، در مجموع بازدهی و کارکرد مناسبی داشته اما به هر حال دارای اشکال‌های مهمی هم هست.بخشی از دلایل بروز ایرادهای گاه و بی‌گاه در سامانه معاملات، به رویه‌های معاملاتی در بورس تهران باز می‌گردد که عرضه‌های اولیه، شکل‌گیری صف بر اثر محدودیت نوسان قیمت‌ها و تعریف ابزارهای معاملاتی غیر استاندارد از آن جمله‌اند.
وی تاکید داشت: دسته دیگری از دلایل که از آن می توان به عنوان مهمترین علت یاد کرد به ارتباط نامناسب هسته معاملات با سامانه تسویه وجوه و پایاپای اوراق در شرکت سپرده‌گذاری مرکزی مربوط می‌شود. پس از گذشت حدود 10 سال از استقرار و راه‌اندازی سامانه معاملات، شرکت سپرده‌گذاری مرکزی هنوز دارای سامانه مناسب برای ارتباط مطلوب با هسته معاملات نیست و کماکان از همان سامانه 25 سال پیش و روش موقتی برای بده و بستان داده‌ها و اطلاعات با هسته معاملات جدید استفاده می‌کند.
این کارشناس بازارسرمایه اظهار داشت:یک دسته دیگر از ایرادها شاید به این مربوط باشد که واحدهای IT در شرکت‌های بورس، فرابورس، بورس انرژی، سپرده‌گذاری مرکزی، سازمان بورس و مدیریت فناوری همگی به صورت جدا از هم کار می‌کنند و دیدگاه جامعی برای هم‌سوسازی فعالیت‌های آنها وجود ندارد.
خزانه داری توجه به این نکته را ضروری دانست که ؛تمامی موارد ذکر شده، برای مدیران کنونی مجموعه بورس شناخته شده است و هر یک از زیرمجموعه‌ها در تلاشند تا به سهم خود مشکل‌ها را بیابند و حل کنند. اما این فعالیت‌ها به سختی می‌تواند در غیاب یک نگاه کل‌نگر در سازمان بورس و اوراق بهادار، ثمربخشی داشته باشد.
صاحب نظر بازار سرمایه پس از موشکافی مشکلات به ارائه راهکارهای جهت حل هرچه سریعتر اختلالات سامانه معاملات پرداخته و گفت: افزون بر نیاز به تهیه یک سامانه جدید برای هسته معاملات، راهکار برای حل این مشکل‌ها و ایرادها ساده، روشن و مشخص است به این ترتیب که سازمان بورس طرح جامع فناوری اطلاعات و ارتباطات را تدوین و البته مهمتر از آن، تکلیف بخش‌های متنوع و خودمختار IT در زیرمجموعه‌های خود را روشن کند!همچنین در این روند باید وضعیت سامانه‌ها و فناوری اطلاعات را برای کارگزاران و سایر ذینفعان تشریح و از همفکری آنان در چارچوب تشکل‌های صنفی استفاده شود. البته بسیار مهمتر، لازم است از خدمات یک مشاور خبره بین‌المللی برای تدوین طرح جامع استفاده شود. دعوت از شرکت‌های نرم‌افزاری برای ساخت نرم‌افزار سامانه معاملات، بدون داشتن رهنگاشت مناسب، بی‌حاصل خواهد بود.
وی تاکید کرد: سازمان بورس کارهای در دست اقدام برای به‌روزسازی زیرساخت‌های شرکت سپرده‌گذاری و نیز خرید سامانه جدید معاملات را اعلام و به ویژه از پنهان کاری و ذینفعان را در برابر کار انجام شده قرار دادن، جلوگیری کند تا امکان نقد فنی و بی‌طرفانه به‌وجود آید.
راهکارهای پایان دهنده به اختلالات سامانه
«سامانه معاملاتی مورد استفاده در بورس به درستی پاسخگوی نیازهای روز این بازار نیست.» محمد مهدی بحرالعلوم مدیر عامل کارگزاری بانک مسکن که دستی بر آتش دارد با این انتقاد، سرعت پایین و فقدان پاسخگویی با کیفیت در روزهای پرحجم بازار، نا توانایی در ایجاد و استفاده از ابزارهای نوین مالی و استراتژی‌های معاملاتی،یکی بودن نهاد اجرایی، پشتیبانی و نظارت در این سامانه، نداشتن محیط و قالبی مناسب برای اجرای سریعتر و راحت‌تر معاملات و دسترسی برخی از کارگزاری‌های فعال بازار با سرعت و پهنای باند بیشتر نسبت به سایرین (به دلیل داشتن شرکت نرم افزاری) را از جمله مشکلات قابل توجه این سامانه برشمرد. وی پیشنهاد کرد؛ برای هرچه بهتر شدن روند معاملات در سامانه، افزایش سرعت سامانه معاملاتی،توسعه سامانه با هدف برقراری دسترسی تحت وب، ایجاد زیرساخت لازم برای نظارت و پشتیبانی سامانه به صورت مجزا و راه اندازی سیستم معاملات به روزتر، با کاربری آسان و با قابلیت امکان اجرای استراتژی‌های معاملاتی مدنظر قرار گیرد.
زیان‌مادی و معنوی سهامداران از قطع معاملات
«تلاش برای خصوصی سازی از طریق بورس درحالی است که هنوز یک سامانه درست نداریم». فرشید شیروانی کارشناس بازار سرمایه درتحلیل خود نکته کلیدی خصوصی سازی را که امروز مسئولان بازار در سخنرانی‌های خود بسیار به آن می‌پردازند محور صحبت‌های خود قرار داده و این مهم را با چنین امکاناتی که یکی از آنها سامانه معاملاتی است شدنی ندانست. وی اظهار داشت: اگر قرار باشد بازار گسترش پیدا کند و حجم معاملات افزایش یابد نباید شاهد چنین مشکلی در بدنه بازار بود. قطعی و یا هنگ سیستم در ایستگاه‌های معاملاتی باعث این می شود که متقاضیان خرید و فروش سهم در زمان مدنظر خود موفق به انجام معامله نشوند که علاوه بر وارد آمدن زیان به ساختارکلی سهامداران ناکام را هم دچار ضرر مالی و البته بدبینی می‌کند.
شیروانی تاکید داشت: این اشکال مساله ساده ای نیست که بتوان به راحتی از آن گذشت اگر قرار به توسعه بازار و افزایش حجم معاملات است چاره ای جز سرمایه‌گذاری بیشتر در زیر ساخت‌ها برای رفع معضل موجود نیست. این کارشناس بازارسرمایه در انتقاد به اینکه عده‌ای می‌گویند در حجم پایین مشکلی وجود ندارد، گفت: ملاک نباید تعداد و حجم معاملات، کمترین و یا بیشترین میزان ضررمالی باشد، نکته اساسی فرصت‌های از دست رفته‌ای است که علاوه بر ایجاد بد بینی و بدگمانی سهامداران را دچار ضررو زیان مالی می‌کند. «معضل سامانه را باید وسیع دید همه اجزای بازار سرمایه مثل زنجیر به‌هم متصل هستند اگر سرمایه‌گذاری نیازاست درهرحال باید انجام شود. برای فعالان ازمعامله گرگرفته تا کارگزار مهم نیست سیستم داخلی است یا خارجی، تحریم می‌گذارد یا نه، مهم این است که سامانه سروسامان گیرد.»
مرگ معاملات در رقم 400 میلیاردی
علی‌رضا تاج‌بر، مدیرعامل کارگزاری بانک ملت نیز در ارزیابی خود چنین گفت: سامانه همانطور که قبلا هم نشان داده درحجم‌های نرمال امکان هنگ و ریسک دارد معمولا با رسیدن حجم معاملات به بیش از 400 میلیارد تومان دچار مشکلاتی می‌شود به هرحال شنیده‌ها حکایت از آن دارد که سازمان بورس به دنبال ارتقای سیستم است اما گویا به دلیل تحریم‌ها نتوانسته آنچنان که باید موفق شود.
وی در پاسخ به اینکه چه باید کرد؟ گفت: فقط می‌توان ابراز امیدواری کرد که سازمان کاری کند. می‌گویند مشکل نرم‌افزاری و سخت افزاری به خاطر تحریم‌هاست. در هرحال هرچه هست باید جلوی این اتفاقات را که در دنیا نادر است، گرفت.
شماره ۲۴۹ هفته نامه بورس - صفحه۵
نظر شما