نشان بورس در دل «لوور»

جبرئیل نوکنده، مردی که هنگام سخن گفتن درباره اشیاء موزه «به آنها جان می‌داد». 14 اسفند خبری مبنی بر انتقال گنجینه‌هایی از مجموعه ملی فرانسه بر خروجی خبرگزاری‌ها قرار گرفت؛ تا اینجای خبر موضوع فرهنگی و تبادل اشیایی با قدمت چندین هزار ساله بود که علاقه‌مندان باستان شناسی و سیر تاریخ را به سوی خود جلب می‌کرد، موضوع اما با اعلام وجود درفش مدور بر دوش دو گاو نر مزین به حلقه چهارنفره که نشان بورس اوراق بهادار تهران ازآن نشات گرفته شده پای اهالی بازار سرمایه را نیز به موزه لوور در ایران کشاند. در ادامه گفت و‌گو با رئیس موزه ملی ایران را می‌خوانید.

 موزه لوور در تهران؛ ایده چنین برنامه‌ای چگونه شکل گرفت؟

در جلسه ای که سال 94 در تهران و با رئیس کل موزه لوور داشتیم مذاکراتی درباره کارهای مشترک انجام شد. برگزاری نمایشگاه لوور در ایران یکی از همکاری‌های مشترک بین ما و آنهاست. پیشنهاد دادیم که ابتدا لوور خودش را در ایران معرفی کند و در ادامه سلسله همکاری‌هایی داشته باشیم. در نهایت و ضمن حضور دکتر روحانی در پاریس همکاری‌های موزه لوور و سازمان میراث فرهنگی به صورت تفاهمنامه امضا شد. از طرفی لوور در آن زمان به صورت مستقل کارهای مطالعاتی و پژوهشگاهی را در خصوص دوره قاجار آغاز و نمایشگاهی را در لوور برگزار کرده بود که پیشنهاد دادیم با ارسال اشیاء مرتبط در این زمینه به آنها کمک خواهیم کرد که مورد استقبال قرار گرفت.

 برای برگزاری و تبادل اشیاء چه روندی باید طی شود؟

معمولا برای برگزاری نمایشگاه‌ها، اولین چیزی که موزه‌ها از هم می‌خواهند جدا از تفاهم عنوان و سناریو، بحث امنیت، مکان نمایش، ویترین مناسب و.. است. بر این اساس هیات ارزیاب لوور وضعیت موزه ملی را بررسی کردند و با تایید وجود استانداردهای لازم در ایران و موزه ملی ایران به مرحله انتخاب آثار رسیدیم. برای انتخاب آثار بازدید میدانی انجام داده و 70 اثر در ابتدا انتخاب شدند که در نهایت 56 اثر مهمان 3 ماهه موزه ملی شدند.

 چطور شد که این «درفش» که نماد لوگوی بورس اوراق بهادار تهران است را انتخاب کردید؟

در زمان انجام کار و با انتشار خبری مبنی بر برگزاری این نمایشگاه در ایران، آقای حسینی مقدم، معاون ناشران و اعضای بورس تهران با من تماس گرفتند و گفتند امسال پنجاهمین سال تاسیس بورس تهران است و به مناسبت گذشت نیم قرن از آغاز به کار بورس خواستند که این درفش هم جزو آثار در این نمایشگاه برای بازدید عموم آورده شود. این پیشنهاد در حالی مطرح شد که از ابتدای صحبت با مسئولان لوور قرار بود آثار ایرانی به ایران نیاید چرا که می خواستیم مردم فرصت بیشتری پیدا کنند تا جغرافیای جهان را بشناسند. در نهایت دکتر حسینی‌مقدم عکسی از اثر را به ما دادند که آن را برای همکاران لوور فرستادیم و درخواست کردیم تا این اثر که در سال 1893 به صورت قاچاق از ایران خارج شده و قدمت 3 هزار و 200 ساله دارد و متعلق به منطقه لرستان است هم همراه دیگر آثار به ایران فرستاده شود. همچنین از آنها تقاضای یک شی مفرغی که حاصل کاوش‌های علمی بوده و به صورت قانونی وارد لوور شده بود را هم کردیم که به همین خاطر یک تبر کتیبه دار از منطقه چغازنبیل که تقریبا همزمان با این اثر است انتخاب شد.

 این «درفش» که به عنوان لوگوی بورس استفاده شده است به چه معناست؟

متاسفانه این اثر از بستر باستان شناختی به دست نیامده و به همین دلیل اطلاعات ما از آن زیاد نیست ولی اگر از نظر تکنیکی و هنری به آن نگاه کنیم مشخص است که مفاهیم دارد. این درفش دو بخش مفرغی دارد که در اصل روی یک دسته چوبی سوار می‌شده است. قسمت پائینی یک گیره سوراخ دار مستقل است که روی آن تصویر سه انسان ایستاده نقش بسته که دستانشان را به یکدیگر داده و حلقه ای درست کردند. قسمت بالایی بخش اصلی بیرق است. یک حلقه کاملا مدور روی گرده دو گاو نر قرار دارد که پشت به پشت ایستاده‌اند. در وسط حلقه چهار انسان که با پاهای در هم گره خورده در حالت دویدن هستند، حلقه ای ساخته‌اند که در آن تا ابد می‌دوند. این چهار نفر با بازوان بر افراشته دست به دست هم داده و با هم کوزه‌هایی را نگاه ‌داشته اند که آب از آنها سرازیر است و حلقه ای در اطراف آنها درست کرده که روی آن مرغابی‌های کوچکی قرار دارند و در بالای آن حیوانی نسشته است . از دیرباز این شی به دوران حکمرانی هخامنشیان یا دوره یونانی – پارتی نسبت داده می‌شد ولی امروزه قدمت آن را سده‌های اولیه هزار دوم پیش از میلاد تخمین می‌زنند و آن را وابسته به گروه اشیاء مفرغی لرستان می‌دانند. تزئینات مدور با چهار شخصیت که با آن احاطه شده ‌اند احتمالا تمثیلی از پیدایش کیهان بوده و توضیح دقیق‌ آن دشوار است. یک درفش دیگر مشابه این اثر در موزه سلطنتی «انتاریو» در شهر تورنتو کانادا نگهداری می‌شود که ظاهرا این دو شی با هم به کار برده می‌شدند اما کاربرد دقیقشان مشخص نیست. نقش برجسته‌ای متاخرتر دوران آشور نو نشان می‌دهد که این اشیاء کاربرد مذهبی یا نظامی داشته و هم در پرستشگاه گذاشته می‌شده است وهم برای تزئین ارابه‌های جنگی از آنها استفاده می‌شده. این درفش که در سال 1893 میلادی به تملک موزه لوور در آمد یکی از نخستین اشیاء لرستان است که وارد یک مجموعه عمومی شد. در سال 1967 میلادی از این شی برای تهیه لوگوی رسمی بورس تهران استفاده شد.

 انتخاب آثار از بین این تعداد زیاد چگونه بود؟

موزه لوور از 8 موزه تشکیل شده است. ما تصمیم داشتیم که تاریخ لوور را در موزه ملی ارائه کنیم. ابتدا از هر موزه سه اثر انتخاب شد که تعداد آثار به 24 رسید. در ادامه و در بازدید میدانی و با بررسی سناریوهای موجود دیگر اثرها را هم انتخاب کردیم.

 و نکته جذاب اینکه آثار از سالن‌های اصلی انتخاب شده است؟

دقیقا؛ تمامی آثار از سالن‌های موزه انتخاب شده است، نه از مخازن. تلاش این بوده که تنوع آثار داشته باشد؛ در این بین دو نکته وجود دارد؛ یک اینکه 8 موزه به صورت غیر‌مستقیم دراینجا معرفی شده است و دوم بازه زمانی این موزه‌هاست اینکه لوور از زمانی که شاهان فرانسوی علاقمند بودند که در کاخ‌ها عتیقه جمع کنند تا روزی که مردم آن کشور رویای جهانی شدن داشتند و... در آن وجود دارد. ضمن آنکه موزه لوور، موزه زنده‌ای است یعنی آثارهنرمندان زنده و معاصر را هم دارد. از طرفی با انتخاب درفش مفرغی که نماد بورس تهران است نیم نگاهی به جذب فعالان اقتصادی برای بازدید از موزه داشته‌ایم.

 و با همین نگاه، رکورد بازدیدکنندگان هم شکسته شد.

 ما از 14 اسفند تا 13 فروردین بیش از 104 هزار بازدیدکننده داشتیم که هنوز هم مورد استقبال است و تا کنون بیش از 123 هزار نفر از لوور بازدید کرده‌اند.

 برنامه‌ای برای ادامه این روند وجود دارد؟

با همتایانمان در موزه لوور مذاکراتی داشتیم که بتوانیم نمایشگاه دیگری را بیاوریم. از طرفی همکاری متقابل بر روی موضوعات پژوهشی هم نهایی شده است تا جایی که هم اکنون هر دو هفته یک بار سلسله نشست‌های تخصصی در خصوص نمایشگاه داریم که همکاران ما از نمایشگاه‌های لوور به تهران می آیند و سخنرانی ارائه خواهند کرد.

 همزمان تفاهمی با عنوان «امپراطوری گل سرخ» در فرانسه انجام شده است؟

نمایشگاهی که آنها برگزار کرده‌اند شاهکار قرن نوزدهم ایران است که بیش از 450 شی از بیش از 65 موزه دنیا آنجا آمده است و بیش از 13 کشور در این نمایشگاه حضور دارند. نمایشگاه در 12 گالری بزرگ در فضایی بیش از یکهزار مترمربع برگزار شد و اولین بار است که هنر قاجار بعد از ثبت کاخ گلستان در فهرست میراث جهانی معرفی می‌شود. همانطور که می‌دانید در دوره پهلوی به خاطر یکسری سیاست‌ها نمی‌خواستند هنر قاجار برجسته و دیده شود ولی در ثبت جهانی کاخ گلستان نشان داده شد چه ظرفیتی داشته است و همچنین اگر کسی از این نمایشگاه بازدید کند متوجه می شود که دوره قاجار ادامه دوره صفوی است و نقاشی و هنر و کاشی کاری در تلفیق با دنیای مدرن را قاجار داشته است.

 نکته‌ای که وجود دارد اینکه احتمالا شرایط خاصی در خصوص نگهداری اشیای موزه باید لحاظ شود.

همین طور است؛ هر شی نور و ویترین خاص خود را می خواهد یعنی هر شی رفتار متفاوت به یک شی دیگری دارد. هرکدام از این اشیا یا نقاشی‌ها در موزه پرونده معرفی دارند و هر کدام از این آثار بر اساس جغرافیای محیطی اثر دستورالعملی برای نگهداری دارد که باید اجرا شود.این شرایط درباره56 اثر مهمان موزه ملی هم رعایت شده و حتی طرز نمایش آنها مورد تایید کارشناسان فرانسوی هم قرار گرفته است. به این نکته توجه کنید که در برگزاری این موزه جدا از اینکه ما آثاری از فرهنگ‌های دیگر را آورده‌ایم، توان موزه ملی کشور در موزه‌داری به رخ کشیده شده است. برگزاری این نمایشگاه پیام‌های زیادی دارد از جمله اینکه ما در منطقه‌ای در غرب آسیا هستیم که خبرهایی از ترور و جنگ همیشه در آن شنیده می‌شود اما در همین شرایط ایران به دلیل ثبات و امنیت موجود میزبان آثار برگزیده‌ای از موزه لوور است. سطح نمایشگاه به قدری مهم است که وزیر امور خارجه کشور فرانسه برای افتتاح به تهران می آید،‌ به ‌زعم من اینها بازتاب‌های توان موزه‌هاست یعنی موزه‌ها‌ می‌توانند باعث گفت‌وگو بین فرهنگ‌ها و ملت‌ها شوند.

 هرچند موزه ملی از نظر امنیت پارامترهایی دارد اما آیا برای برگزاری این نمایشگاه تمهیدات امنیتی مضاعفی دیده شده است؟

درحد اضافه کردن چند دوربین مداربسته این کار انجام شده است. به جز آن موزه ملی در ایران در پوشش‌های دوربینی مقام اول را دارد و کاملا همه فضاها تحت کنترل دوربین‌های الکترونیکی است. ما مرکز پایش‌هایی داریم که افرادی که وارد خیابان سی‌تیر می‌شوند و اطراف موزه باشند قابل رویت هستند. قبل از لوورهم ما نمایشگاه کره و ارمنستان را داشتیم و درهمان سالن‌هایی برگزار شد که کارشناسان لوور آمده و دیده بودند.

 آثار تحت بیمه هم قرار گرفته‌اند؟

همه آثار تحت بیمه کشور فرانسه هستند چون در ایران بیمه آثار نداریم. این نکته را هم مدنظر بگیرید که هر موزه‌ای که به کشوری داده می‌شود مصنویت قضایی دارد یعنی در صورت بروز هرگونه اختلافی مرجع تشخیص قانون، کشوری است که اشیا را تحویل داده است.

 در صحبت‌هایتان به قاچاق بودن درفش مفرغی اشاره کردید، اشیایی که به صورت قاچاق از ایران خارج می شوند امکان برگشت دارند؟

خیر. مقطعی که این اشیا از ایران خارج شده است غیرقانونی نبود. به این نکته توجه کنید؛‌ شما شی دارید که حاصل کاوش‌ها هستند در این ‌خصوص تفاهمی است که بین دو کشور امضا شده است و به صورت قانونی خارج شده است به همین خاطر مالکیت مادی این اثر در لوور با فرانسه است؛ ما مالک معنوی این اثر هستیم. البته قوانینی وجود دارد که اگر امروز یک شی از موزه ملی یا هر موزه ای خارج شود و به صورت امانت به جایی برود هیچ موزه‌ای نمی‌تواند در سالن خود اشیاء را نگه دارد چون این شی در پایگاه داده‌های اسناد فرهنگی ثبت شده است.

 منظورتان از خستگی آثار چیست؟

آثار در ابتدای ورود 24 تا 48 ساعت در مخازن می مانند و بسته آنها باز نمی شود تا اثر خودش را با محیط جدید تطبیق دهد. ضمن آنکه در طول مدت برگزاری تن صدا، رفت و آمد و... بر روی اثر تاثیر می‌گذارد که به اصطلاح اثر خسته می‌شود.

• شماره ۲۴۳ هفته نامه بورس - صفحه۱۴