مهشید خیزان، خبرنگار/ طبق آخرین آمارها، کشور مصر در تولید و کشت خرما، به عنوان کشور پیشرو در جهان شناخته شده و هرساله حدود یک میلیون و0 8۴ هزار و ۵۲۹ تن خرما تولید می‌کند. این میزان کمی بیش از ۱۷ درصد از تولید جهانی خرما و تنها ۳ درصد از صادرات جهان است. پس از مصر، ایران با تولید سالانه ۹۴۷ هزار و ۸۰۹ تن در جایگاه دوم قرار دارد. اما با وجود میزان بالای تولید، تقریبا ۷,۷ درصد کل صادرات جهان را تشکیل می‌دهد و صادرات خرمای ایران عمدتا به کشورهای آسیایی صورت می‌گیرد. به‌طوری که بزرگترین واردکنندگان هند (۱۶ درصد) و مالزی (۱۱ درصد) هستند و به دنبال آن روسیه با وارد کردن ۹.۹ درصد خرمای ایران در این فهرست جای دارد.
هدررفت 55 درصدی تولید خرما
ازطرفی به گفته حسین موسوی دبیر کل انجمن خرما، سالانه حدود 900 هزارتن خرما در کشور تولید می‌شود که میزان سرانه مصرف از این مقدار 550 هزار تن است و از این میزان 80 تا 90 هزار تن صادر و مابقی محصول به ضایعات تبدیل می‌شود. درواقع 10 درصد از مجموع تولید خرما در کشور صادر، 55 درصد در داخل مصرف و مابقی معدوم می‌شود. بنابراین هدررفت 55 درصدی تولید خرما در کشور موجب شده تا نخلداران رغبتی نسبت به تولید نداشته باشند؛ به همین سبب شاهد نارضایتی و درنهایت نابودی نخل‌ها در برخی از استان‌های کشور هستیم. با این حال، هم‌اکنون با مشکلاتی که در بخش کشاورزی کشور با آن روبه‌رو هستیم، به‌نظر می‌رسد اگر بورس کالا برای عرضه این محصول اقدام جدی صورت ندهد تا از حالت سنتی خارج شویم، فعالیت کشاورزی در این بخش به شدت کاهش و در پی آن شغل‌های بسیاری نیز از دست خواهد رفت .
روند معاملات خرما در بورس کالا
برای اولین‌بار در معاملات هفتگی تالار داخلی مهرماه 1387، عرضه خرما در بورس کالا آغاز شد. حجم اولیه این عرضه، 55 هزار تن و به صورت نقدی بود. در سال 88، عملا هیچ معامله‌ای روی خرما صورت نگرفت، همچنین در سال 89، عرضه بسیار کمی انجام شد. آنطور که از معاملات خرما در سال 90 مشاهده می‌شود، میزان معاملات بسیار کم بود که بیشتر آن هم در سه ماهه ابتدایی سال صورت گرفت. اگر چه به‌طور ناگهانی عرضه محصول خرما در سال 91 قطع شد اما در سال 92، عرضه محصولات در اواسط سال دوباره از سر گرفته شد، که دوباره پیش از پایان سال، این معاملات قطع شد. همچنین در سال 93، خرید و فروش خرما به‌طور جدی‌تری صورت گرفت. این روند تا حدی ادامه پیدا کرد که در سال 94 هم با افت و خیزهایی، معامله روی خرما انجام پذیرفت. البته این معاملات تا همین جا ادامه یافت و از اواخر سال 94 و به دلایل نامعلومی، عملا معامله خرما در بورس کالا قطع شد.
درخواست وزیر برای عرضه
این مسایل در حالی مطرح است که چندی پیش مدیرعامل شرکت بورس کالای ایران درباره خرما گفته بود: امسال ورود خرما به بورس کالا جدی است و با توجه به تنوع خرما، یک مکانیزم برای کشف قیمت را دنبال می‌کنیم تا آنگونه از خرما و پسته که بازارپسند هستند، با قیمت مناسب و محصولاتی که بازارپسند نیستند با مقداری تخفیف در حدود 10 درصد وارد بازار بورس شوند.
همچنین مسعود کرباسیان وزیر امور اقتصادی و دارایی نیز چند روز قبل، در خصوص یکی از دغدغه‌های طرح شده در رابطه با خرید تضمینی خرما، با بیان اینکه خرید تضمینی خرما از کشاورزان شرق استان کرمان تداوم خواهد یافت، افزود: موضوعی که در این ارتباط به ذهن می‌رسد این است که اگر خرما مثل سایر محصولات در بورس کالا عرضه شود، دیگر شاید اصلا نیازی به خرید تضمینی آن وجود نداشته باشد. بنابراین از مسئولان سازمان بورس و اوراق بهادار می‌خواهیم هرچه سریع‌تر مقدمات عرضه محصول خرما در بورس کالا را فراهم آورند.
تعیین نرخ صادراتی بهینه برای خرما نداریم
البته چندی پیش بود که حبیب‌الله نیکزادی پناه درباره وضعیت صادرات خرما گفت: عدم فروش خرمای مضافتی بم به قیمت واقعی بر اثر رقابت تجار ایرانی با یکدیگر برای صادرات این کالای بسیار مهم به روسیه موجب شده است که خرمای مضافتی بم در روسیه ارزان‌تراز بم به فروش برود.
این عضوکمیسیون کشاورزی، آب و منابع طبیعی مجلس شورای اسلامی، تصریح کرد: عدم ایجاد سازمانی که بتواند خرما را به طریق عمده و کلان مانند دیگر کالاهای کشاورزی در ریل صادرات قرار بدهد، مانع تعیین نرخ صادراتی بهینه برای خرماست. بنابراین تعدادی از تاجران خرده‌پا، خرما را با نرخ نازل به روسیه صادر کردند تا بتوانند با یکدیگر در صادرات خرما به روسیه رقابت کنند. وی افزود: برای حضور بهینه خرما در بازار بین‌المللی کشاورزی باید محصول با یک برند خاص و با بسته‌بندی شکیل در مسیر صادرات قرار بگیرد تا بتوان خرما را با نرخ صادراتی هم‌تراز با درجه کیفیتش به فروش رساند. در نتیجه ورود محصولات کشاورزی به بورس کالا نیازمند ایجاد ساز و کاری اصولی در زمینه بسته‌بندی، برندسازی و انبارداری تخصصی است تا بتوان با بنیه قوی وارد بازار بین‌المللی خرما شد.
رینگ صادراتی نمایشی و بی‌اثر خواهد بود
همچنین علی محمد صمیمی، یکی از اعضای هیات مدیره انجمن ملی خرمای ایران درخصوص عرضه خرما در بورس کالای ایران بیان کرد: تا زمانی که زیرساخت‌ها نسبت به طبیعت کالا فراهم نشود، عملا آغاز عرضه یک محصول در بورس کالا بی‌فایده خواهد بود. ازطرفی هنوز زیرساخت‌هایی که در رابطه با خرما وجود دارد، فراهم نشده و همانطور که پیشتر هم این محصول عرضه شده بود، با شکست مواجه می‌شود. صمیمی اضافه کرد: در ابتدا تعاریف کارگزار از این محصول باید مشخص باشد؛ لازم است در کارگزاری‌ها از کمک تولیدکنندگان خرما استفاده شود. نکته دیگر اینکه خرما در کشور بیشتر به صورت فله است و ما مشکل بسته‌بندی داریم. اغلب بسته‌بندی‌های شکیل برای صادرات است و برای مصرف داخل باید به فکر باشیم. بنابراین مشکلات زیادی برای عرضه خرما در بورس کالا داریم که اگر هموار نشود، عرضه فایده ای نخواهد داشت.
وی تاکید کرد: زمانی که خرما در بورس کالا عرضه شد، بیشتر به دلیل فشار از سوی دولت بود که آن هم تنها خرمای اتحادیه تعاون روستایی در بورس عرضه شد و فقط برای سندسازی خرید تضمینی صورت گرفت؛ در نتیجه ما عرضه شفافی در بورس کالا نداشتیم. به گفته این عضو هیات مدیره انجمن ملی خرمای ایران، عرضه خرما در رینگ صادراتی بورس کالا هم به دلیل شرایط بد اقتصادی، جوابگو نخواهد بود. ازطرفی خریداران و فروشندگان محصول خرما در کشور مشخص هستند و اگر قرار باشد برای صادرات از بورس کالا کمک بگیریم، قطعا با مشکلاتی روبه‌رو خواهیم شد. مگر اینکه دولت امکاناتی را در کشورهای متقاضی ایجاد کند تا بتوانیم صادرات را افزایش دهیم. در غیر این صورت رینگ صادراتی هم تنها نمایشی و بی‌اثر خواهد بود.
عرضه به صورت تضمینی منطقی است
محمدحسین بابالو یکی از فعالان بازار سرمایه اظهار کرد: عرضه مجدد خرما در بورس کالا با عرضه قبلی کمی متفاوت است؛ پیش از این عرضه‌ها ساده بود ولی این‌بار قرار است محصول به صورت تضمینی خریداری شود. ازطرفی ما در هیچ کشوری، عرضه خرما در بورس کالا را به صورت مدون نداریم و تا حدودی برای ما نیز تنها کسب تجربه است. در نتیجه ممکن است با مشکلات زیادی روبه‌رو شویم.
بابالو اضافه کرد: فروش محصول خرما در کشور تنها در فصول معینی انجام می‌شود و به این ترتیب نباید انتظار داشت، معاملات همیشه به صورت ثابت انجام شود. حال در عرضه جدیدی که قرار است انجام شود، دولت وعده داده تا محصول را به صورت تضمینی خریداری کند. پس اگر محصولی در بورس کالا فروخته شد که هیچ، اما بعد از عدم فروش نیز دولت آن را با قیمت معین خریداری می‌کند. پس در این راستا، کشاورزان ضرر نکرده و به طور یقین ترجیح می‌دهند به دلیل امتیازات بیشتر، محصولشان را در بورس کالا معامله کنند. به گفته این فعال بازار، محصول بعد از عرضه در بورس کالا وارد فاز رقابت می‌شود. از آنجایی که بیش از 100 نوع خرما در کشور داریم، به این ترتیب محصول خوب و بد از هم تفکیک شده و قیمت‌ها منطقی‌تر خواهد شد. البته در مناطقی مانند کرمان، برای به بار نشستن محصولشان نیاز به حمایت بیشتر دارند و در نتیجه برای فروش محصول، بهترین مکان بورس کالا است. همچنین حضور کارگزاری بورس کالا در این مناطق نیز تمام مشکلات را قطعا حل خواهد کرد. بابالو درخصوص عرضه خرما در رینگ صادراتی گفت: نوسان قیمت‌ها تنها در مکان‌هایی نظیر بورس کالا می‌تواند کنترل شود. بنابراین با وجودی که ما با مشکلات کمبود آب روبه‌رو هستیم، اگر دولت این بازار را تقویت کند، می‌توانیم عرضه‌هایی خوبی داشته باشیم.
بورس خرما به نتیجه نمی‌رسد
علی بخشنده دیگر فعال بازار سرمایه با تشریح مشکلات عرضه خرما در بورس کالا گفت: بازارهاي جديد در بورس كالا به دلايلي با عدم استقبال روبه‌رو مي‌شوند که از عمده آن‌ها می‌توان به وجود واسطه‌ها،رانت‌هاي قديمي در بازارهاي سنتي، عدم تمايل به افشاي معاملات، عدم آموزش اجزاي معامله اعم از كارگزار جهت بازاريابي كارا،فصلي بودن برخي معاملات كشاورزي و عدم وجود مشوق‌هاي لازم يا الزامات قانوني براي طرفين معامله جهت انجام معامله شفاف، اشاره کرد. بنابراین تا این مشکلات حل نشود، واسطه‌گری از بازار حذف نشده و همچنان بازار سنتی پابرجا خواهد بود. مدیر معاملات بورس کالای کارگزاری بیمه ایران اضافه کرد: در رابطه با عرضه خرما در رینگ صادراتی نیز به همین سادگی‌ها نمی‌توان نظر داد؛ درواقع تا مقدمات يك معامله فراهم نشود، هيچ معامله‌اي به جز معامله دستوری صورت نخواهد گرفت. البته به قدری بازارهای ما در دستان واسطه‌گران احاطه شده که خريدار و فروشنده تمايلي به شفاف‌سازي ندارند. پس این‌بار هم عرضه خرما نمایشی خواهد بود.
شماره ۲۳۶ هفته نامه بورس - صفحه۶
نظر شما