در بررسی این موضوع به سراغ یکی از برجسته‌ترین بازرگانان ایرانی، معروف‌ترین صادرکننده خشکبار ایران و رئیس اتاق بازرگانی و صنایع ایران و چین رفتیم. اسدا... عسگر اولادی معتقد است: «قیمت‌گذاری برای هر کشور به شکل توافق بین صادرکننده و باغدار انجام میشود با این نکته که صادرکننده وضعیت قیمت جهانی را به باغدار اعلام می‌کند و آنها با تفاهم به دست آمده قیمت نهایی را برای خرید محصول تعیین می‌کنند. با این وجود یکی از مراجع تاثیرگذار در روند قیمت‌گذاری پسته مربوط به تصمیمات گرفته شده در کنفرانس سالانه جهانی خشکبار است که کشور ما نیز هر سال در آن شرکت می‌کند.»
- ورود محصولات کشاورزی به بورس کالا را چطور ارزیابی می‌کنید؟
در این رابطه نوع محصول کشاورزی و تنوع آن حائز اهمیت است. باید گفت ورود کالاهای کامل و با تنوع کمتر به بورس کالا اقدام ساده‌ای است. به طور مثال گندم دارای دو نوع عمده گندم خوراک انسان و خوراک دام است که هر کدام دارای خصوصیات منحصر به فرد خود هستند اما برخی کالاهای کشاورزی مانند کشمش که تنوع و ویژگی‌های متفاوتی دارند برای ورود به بورس کالا دچار مشکلات می‌شوند. کشمش محصولی است که در حدود هشت استان شامل خراسان شمالی، قزوین، ارومیه، ملایر، شیراز و ... کشت و تولید میشود که با توجه به این موضوع محصولاتی با کیفیت، ویژگی و طعم‌های مختلفی به دست می‌آید که البته این محصولات در انبارهای مختلف و در شرایط نه چندان مناسبی جمع‌آوری و در مرحله بعدی به کارگاه‌های شست و شو و بسته‌بندی منتقل و آماده صادرات شده و انبار می‌شوند. در این مرحله است که صادرکنندگان اقدام به خرید محصول کرده و آن را صادر می‌کنند. بنابراین با توجه به روند این مراحل و تنوع محصول کشمش باید گفت که ورود آن به بورس کالا به دلیل شرایط سخت برای استانداردسازی امکانپذیر نیست. (در این میان باید به گرفتن استاندارد به شکل غیر قانونی توسط برخی تولیدکنندگان هم اشاره کنیم.) با توجه به این موضوع کالاهایی با تنوع و گوناگونی بالا تا زیرساخت‌های مناسبی مانند انبارهای استاندارد و ... برایشان ایجاد نشود، شرایط خوبی در عرضه بورس کالا نخواهند داشت.
- این موضوع در خصوص محصول جدید الورود پسته به بورس کالا هم صادق است؟
پسته حدود 25 نوع اصلی دارد که هر کدام از این انواع اصلی خود دارای 5 نوع و انس‌های بین‌المللی متفاوت هستند؛ بد نیست بدانید که انس استاندارد برای پسته درشت 18 به 20 است به این معنی که تعداد هر 18 تا 20 پسته در این نوع محصول به میزان یک انس است؛ به همین میزان انس‌های متفاوتی از پسته وجود دارد که هرچه تعداد آنها در یک انس بالاتر می‌رود نشان‌دهنده ریزتر بودن محصول است و هر کدام از این این انواع مختلف دارای متقاضیان و مشتریان خاص خود هستند. از طرفی هر کدام از انواع پسته در 5 استان مختلف پراکنده و تولید می‌شوند. استان کرمان زمانی به عنوان بزرگترین استان تولیدکننده پسته بود که به دلیل خشکسالی‌های اخیر اکنون تنها 40 درصد از پسته کشور را تولید می‌کند در صورتی که پیشتر سهم بزرگتری از تولید پسته کشور را داشت. 60 درصد باقیمانده از تولید پسته هم در استان‌های یزد، خراسان جنوبی، سمنان، قزوین و مرکزی تولید میشود. در چنین شرایطی برای ورود پسته به بورس کالا نیازمند ایجاد انبارهای مجهز و متعددی در شهرهای محل تولید هستیم.
- در معاملات اخیر انجام شده در بورس کالا به دلیل تنوعی که به آن اشاره کردید، پسته فندقی مورد معامله قرار گرفت.
بله؛ عرضه پسته فندقی به شکل تنها قابل عمل هست اما باید توجه داشت که این نوع پسته تنها 30 درصد از کل محصول پسته کشور را شامل میشود و باید در نظر داشت که باز پسته فندقی خود چند نوع با استانداردهای متفاوت به لحاظ اندازه، سایز و وزن دارد. این موضوع فقط در مورد کالای پسته نیست و در خصوص بسیاری دیگر از محصولات کشاورزی هم ورود و عرضه در بورس کالا به همان دلایلی که در بالا اشاره شد وجود ندارد.
- با این وجود ارزیابی شما از ورود پسته به بورس کالا چیست؟
من با اصل ورود پسته به بورس کالا مخالفتی ندارم اما ابتدا باید زیرساخت‌های لازم دراین راستا فراهم شود تا به نتیجه مطلوبی در این زمینه برسیم زیرا بورس کالا موجب افزایش قیمت پسته میشود. در بازار سنتی تولیدکنندگان از پرداخت ارزش افزوده به میزان 9 درصد معاف هستند زیرا واسطه‌ها از کشاورز پسته را خریده و صادر می‌کنند اما با ورود پسته به بورس کالا صادرکنندگان باید از تاجران پسته آن را خریداری کنند زیرا کشاورز توانایی مالی برای ورود به بورس را نداشته و نیازمند دریافت پول خود هنگام عرضه محصول از زمین کشاورزی برای پرداخت هزینه‌هایش است.
باید گفت 9 درصد مورد اشاره‌ای که در فرآیند ورود به بورس کالا به هزینه‌ها و قیمت نهایی پسته اضافه میشود که این موضوع سبب دور شدن بازار ما از بازارهای جهانی میشود. کل سود پسته بین 3 تا 4 درصد است و افزایش 9 درصد ارزش افزوده موجب افزایش قیمت زیادی در این راستا میشود. بر این اساس باید گفت زیرساخت لازم برای معاملات پسته به خصوص در شهرهای محل تولید فراهم نیست و سازمان بورس باید در این زمینه و برای فراهم کردن آن سرمایه‌گذاری کند. در مجموع بورس کشاورزی زیرساخت‌های لازم را نیاز دارد تا قابل عمل باشد در حالی که فعالیت و معاملات در بورس فلزات و کالاهای صنعتی به راحتی امکانپذیر است.
- میزان تولید پسته در کشور چه حجمی است؟
مجموع تولید پسته حدود 200 هزار تن است؛ حال اگر این 200 هزار تن را به حدود شش منطقه تولیدکننده تبدیل کنیم، می‌توان گفت که هر منطقه معادل 30 تا 40 هزار تن محصول تولید می‌کند. از این میزان 20 درصد سهم مصرف داخلی است که مابقی آن باید انبار شود که بورس کالا امکان انبار این حجم را ندارد.
- رقبای ما در بازار پسته کدامند؟
آمریکا، ترکیه، استرالیا و چین رقبای جهانی بازار پسته هستند که باید اشاره کنم آمریکا به عنوان بزرگترین بازار پسته دنیا، این محصول را در بورس کالای خود عرضه نمی‌کند. با این حال نکته قابل توجه آنکه در رقابت موجود حتی در بعد داخلی محصول با کیفیت‌تر با قیمت پایینتر گوی سبقت را خواهد ربود و در مواقعی باید برای نگه داشتن خریدار از منافع خود گذشت. بورس کالا در خصوص انبار، دارا بودن استانداردهای لازم و کارشناسان مربوطه در حال حاضر زیرساخت‌های لازم را برای ورود پسته و انجام معاملات ندارد. پسته ما به دلیل نداشتن استانداردهای لازم قابل رقابت با بازارهای خارجی مانند آمریکا و پسته نیست.
- به استانداردسازی اشاره کردید. استانداردهای موجود چه تاثیری بر قیمت‌ها دارد؟
یکی دیگر از موارد قابل توجه اینکه بنا بر استانداردهای موجود، گواهی‌های استاندارد پسته بر اساس 5 درصد پسته «دهان بست» به طور مجاز بین‌المللی تعیین میشود اما اگر شما بتوانید این درصد را کاهش دهید سبب افزایش قیمت پسته میشود و به تناسب اگر این میزان به طور مثال به 7 درصد افزایش پیدا کند، قیمت پسته دهان بست کاهش پیدا می‌کند. بر این اساس باید گفت سازمان استاندارد تا 7 درصد را برای فروش گواهی می‌دهد ولی این میزان مورد نیاز خارجی‌ها نیست زیرا آنها به دنبال قیمت پایین تری هستند. بورس کالا به دلیل نداشتن کارشناسان مناسب در این زمینه چنین تفاوت‌هایی را در نمی‌یابد البته این مساله شامل استاندارد اجباری نیست اما خواست خریدار است. به طور مثال ژاپن درخواستی برای پسته «دهان چفت» ندارد.
- چه مشکلاتی در حوزه انبارها وجود دارد؟
یکی از بزرگترین مسایل و اشکالات مربوط به انبارها مربوط به میزان رطوبت موجود در آنهاست به طوری که در شرایط رطوبتی، پسته دچار آفت شده و لطمه می‌بیند. آفت مشهور آفلو‌توکسین یکی از این آفت‌هاست که تنها در شرایط آزمایشگاهی هم قابل تشخیص است. چند سال پیش حجم زیادی از محصولات پسته کشور درگیر این آفت بود که هنوز هم با آن دست به گریبانیم. با توجه به این موضوع باید گفت تشخیص وجود این آفت در توان بورس کالا و کارشناسانش نیست.
- قیمت پسته چگونه تعیین میشود؟
قیمت‌گذاری برای هر کشور به شکل توافق بین صادرکننده و باغدار انجام میشود، با این نکته که صادرکننده وضعیت قیمت جهانی را به باغدار اعلام می‌کند و آنها با تفاهم به دست آمده قیمت نهایی را برای خرید محصول تعیین می‌کنند. با این وجود یکی از مراجع تاثیرگذار در روند قیمت‌گذاری پسته مربوط به تصمیمات گرفته شده در کنفرانس سالانه جهانی خشکبار است که کشور ما نیز در آن شرکت می‌کند. شرکت‌های بزرگ پسته خیز دنیا مانند آمریکا، ترکیه و افغانستان نیز در این کنفرانس حضور دارند و سعی می‌کنند تا قیمت تمام شده را با باقی کشورها هماهنگ کرده و در یک قیمت به تفاهم برسند. این کشورها همیشه به سبب رقابتی که پیگیر آن هستند تلاش در فروش سریعتر با قیمت متعادل‌تر دارند.
- به جز در نظر گرفتن قیمت‌های جهانی، چه مسایل دیگری بر این روند تاثیرگذارند؟
همیشه قیمت‌های ایرانی در ابتدای شهریور اعلام میشود که این قیمت با توجه به مخارج و هزینه‌ای ایجاد شده برای باغدار سنجیده میشود؛ از این میزان حداکثر 5 درصد و حداقل یک درصد آن به صورت نقد برای صادرکننده در نظر گرفته میشود البته باید در نظر داشت که برخی از تولیدکنندگان علاقمندند تا خود به صادرات محصولشان بپردازند که اغلب در این معاملات ضرر می‌کنند زیرا باغدار قیمت خود را در نظر می‌گیرد و قیمت‌های جهانی، نرخ ارز و دیگر عوامل مانند مقررات مالیاتی را در قیمت نهایی اعلام شده خود لحاظ نمی‌کند.
- حضور پسته در بورس کالا به متعادل شدن قیمت آن یاری می‌رساند؟
هیچ کسی نمی‌تواند قیمت را دیکته کند زیرا بازار آن را تعیین می‌کند و بورس‌کالا نمی‌تواند به تثبیت قیمت کمکی کند بلکه شرایط قیمتی را سخت‌تر هم می‌کند. شورای نگهبان اجازه اجبار عرضه پسته در بورس کالا را نمی‌دهد و در شرایطی هم که اجبار شود باید گفت این محصول دولتی شده است. بورس کالا زمانی می‌تواند نرخ اجباری تعیین کند که صادرات اجباری شود.
- بورس کالا معتقد است که با ورود پسته به این بازار دست واسطه‌ها از این بازار کوتاه میشود و قیمت‌ها واقعی‌تر میشود..
در بازار پسته واسطه‌ای وجود ندارد و معاملات بین صادرکننده و باغدار انجام میشود. حتی در خصوص تأمین مالی باغداران هم عنوان تاجر استفاده میشود زیرا تاجر با کمک به باغدار یا صادرکننده و خرید محصولش او را در فروش محصول در آینده و تأمین مالی کنونی اش یاری می‌رساند که این به معنی واسطه‌گری نیست. درواقع تاجر پسته با خرید نقدی و دریافت سود سالانه به تأمین مالی و رساندن محصول از خریدار به فروشنده یاری می‌رساند.
- گردش مالی بازار پسته اکنون چگونه است؟
گردش بازار صادراتی و رسمی پسته یک میلیارد و ششصد میلیون دلار و به حجم 200 هزار تن است که از این حجم حدود 10 درصد و به اندازه 400 میلیارد دلار آن به مصرف داخلی رسیده و یک میلیارد و 200 دلار آن صادر میشود. در این میان معاملات غیر نقد که همانطور که گفته شد تاجران در آن نقش دارند هم در حدود 20 درصد حجم و به ارزش حدودی دو میلیارد دلار به این رقم افزوده میشود. این روال چند ساله گردش مالی بازار پسته است که البته امسال روند بهتری نسبت به سال قبل داشته است به طوری که سال گذشته 180هزار و امسال 210 هزار تن تولید محصول پسته داشته‌ایم، این موضوع نشان‌دهنده افزایش حدود 15 درصدی این محصول است.
- به تازگی معاون وزیر جهاد کشاورزی خبر از راه‌اندازی رینگ اختصاصی صادراتی در بورس کالا داده است. راه‌اندازی این رینگ را چطور ارزیابی می‌کنید؟
این کار شدنی نیست. به نظر من اگر در صدد انجام اقدامی برای کشاورزان هستند بهتر است در رفع نیازهای اساسی کشاورزان مانند تأمین آب و سم مورد نیازشان به آنها کمک کنند. یکی از مشکلات اساسی باغداران پسته مربوط به کمبود آب است. این موضوع سبب شده تا تعداد زیادی از باغداران زمین‌های خود را بفروشند و برای تأمین مخارج خود در بانک‌ها سپرده‌گذاری کنند در حالی که با تأمین آب مورد نیاز باغداران آنها به میزان بیشتری از بانک می‌توانند سود کسب کنند.
- اخذ مالیات در بازار آزاد پسته چگونه است؟
طبق قانون، مالیات برای کشاورزی معاف است، یعنی از کشاورز فروشنده، مالیاتی دریافت نمی‌شود. همچنین در خصوص صادرات هم کشاورزان از پرداخت آن معاف هستند البته در صادرات معافیت مالیاتی مشروط است به این معنی که باید ابتدا مالیات را پرداخت کنند تا بعد از چند ماه این مالیات از آنها معاف شده و پس فرستاده شود اما مشکلی که وجود دارد اینکه گاهی این هزینه پرداخت شده پس فرستاده نمی‌شود. در این شرایط پیشنهاد من این است که از ابتدا کلا مالیات گرفته نشود یا اینکه به جای پول، سفته دریافت شود تا تنخواه صادرکنندگان به خصوص صادرکنندگان شهرستانی از بین نرود و آسیب نبیند.
- این روند با ورود به بورس کالا تغییر می‌کند؟
بله؛ در خصوص معافیت مالیاتی کشاورزان باید بگویم که به محض ورود محصول به بورس کالا، همانطور که در بالا اشاره شد، 9 درصد مالیات هم بر فروشنده تحمیل میشود. از طرفی هم به دلیل وارد نشدن کشاورزان در بورس کالا و حضور تاجران در این بازار رقم مالیات به قیمت نهایی محصول اضافه میشود. بنابراین بورس به میزان 9 درصد هزینه‌ها را افزایش می‌دهد.
نظر شما