سازمان چگونه کیفیت گزارش‌ها را ارتقا می‌دهد؟/ از کمیته‌های نوآوری تا فناوری‌های نوین

به گزارش صدای بورس، پنل «حاکمیت شرکتی و گزارشگری مالی اثربخش در همایش سالانه بازار سرمایه» که در سالن همایش‌های صدا و سیما برگزار شد

روح‌الله رجبی، عضو جامع حسابداران رسمی، در پنل «حاکمیت شرکتی و گزارشگری مالی اثربخش» بر ضرورت تقویت فرایندها و کمیته‌های هیئت مدیره تاکید کرد.

وی گفت: هیئت مدیره باید توانایی واکنش سریع و مناسب به تحولات جهانی و منطقه‌ای، به‌ویژه در خاورمیانه، را داشته باشد. برای تحقق این هدف، طراحی کمیته‌هایی مشورتی در زمینه تدوین استراتژی، ارزیابی عملکرد، مدیریت ریسک و آموزش ضروری است.

رجبی افزود: فرایندهای هیئت مدیره باید به‌گونه‌ای باشد که اداره جلسات و تصمیم‌گیری‌ها با کارایی بالا انجام شود، اما متاسفانه در این زمینه ساده‌انگاری مشاهده می‌شود و اهمیت ساختار کمیته‌ها و فرایندهای مرتبط به‌طور کامل مورد توجه قرار نگرفته است.

عضو جامع حسابداران رسمی در ادامه به نقش حیاتی کمیته‌ها در تصمیم‌گیری‌های کلان سازمان اشاره کرد: انتخاب مدیرعامل، تعیین اعضای کمیته حسابرسی و سایر تصمیمات کلان باید با حمایت و مشورت کمیته‌ها انجام شود. این کمیته‌ها وظیفه دارند کفایت فرایندها، اثربخشی ترکیب اعضای هیئت مدیره و کیفیت ارزیابی‌ها را تضمین کنند.

رجبی همچنین بر اهمیت جریان اطلاعات در هیئت مدیره تاکید کرد: اعضا باید همواره از وضعیت شرکت مطلع باشند، بدون آنکه مداخله مستقیم داشته باشند. این اطلاعات شامل منابع داخلی و خارجی، رسمی و غیررسمی و داده‌های مالی و غیرمالی می‌شود. دسترسی به اطلاعات متنوع و سیگنال‌های بازار، امکان تصمیم‌گیری آگاهانه و سریع را فراهم می‌کند.

وی در جمع‌بندی، سه ستون اصلی عملکرد هیئت مدیره را شامل ساختار کمیته‌ها، فرایندهای مدیریتی و ترکیب اعضا دانست و گفت: برای اثربخشی کامل این ستون‌ها نیاز به یک چارچوب هماهنگ‌کننده وجود دارد که شامل رهبری، توانمندی افراد و زیرساخت‌های اطلاعاتی است. فرهنگ سازمانی شفاف و مشارکتی نیز اجازه می‌دهد اعضا بدون محدودیت نقطه‌نظرات خود را مطرح کنند و از تصمیمات تک‌بعدی جلوگیری شود.

عضو جامع حسابداران رسمی تاکید کرد: رهبری مؤثر، توانمندی افراد، زیرساخت‌های اطلاعاتی و فرهنگ مشارکتی، اجزای اصلی چارچوبی هستند که اجازه می‌دهند سه ستون اصلی هیئت مدیره به‌طور مؤثر و یکپارچه عمل کنند.

جعفری: تعارض منافع در شرکت‌های بورسی باید با شفافیت و نظارت کنترل شود

ولی‌الله جعفری، مدیر نظارت بر ناشران سازمان بورس، نیز در پنل «حاکمیت شرکتی و گزارشگری مالی اثربخش» بر اهمیت کنترل تعارض منافع در شرکت‌ها تاکید کرد و گفت: تعارض منافع زمانی رخ می‌دهد که مدیران و تصمیم‌گیرندگان تحت تأثیر منافع شخصی یا منافع ثانویه قرار می‌گیرند و آن را بر منافع بنگاه ترجیح می‌دهند. این موضوع می‌تواند منافع سهامداران و عملکرد کل شرکت را تحت تاثیر قرار دهد.

وی با اشاره به ساختار مالکیتی بازار سرمایه ایران توضیح داد: احتمال بروز تعارض منافع در بورس تهران به دلیل سهم بالای سهامداران مدیریتی افزایش می‌یابد. طبق آخرین محاسبات، سهام شناور آزاد در شرکت‌های بورسی حدود ۲۸ درصد است و در شرایط مختلف بازار بین ۲۶ تا ۳۰ درصد نوسان دارد. همچنین مجامع عمومی با مشارکت حدود ۷۵ درصد برگزار می‌شوند، بنابراین کرسی‌های هیئت مدیره عمدتاً در اختیار سهامداران مدیریتی است.

مدیر نظارت بر ناشران سازمان بورس درباره ترکیب سهامداران گفت: بخشی از سهام در اختیار بخش خصوصی است، وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی حدود ۱۵ درصد، آموزش و پرورش و بهداشت اصفهان سهام مشخصی دارند و برخی سازمان‌ها مانند ستاد اجرایی فرمان حضرت امام و بنیاد مستضعفان نیز سهمی دارند. این ساختار مالکیتی، احتمال بروز تعارض منافع را افزایش می‌دهد.

جعفری افزود: مهم‌ترین مصادیق تعارض منافع در معاملات با اشخاص وابسته مشاهده می‌شود که از نظر مالی، شفافیت اطلاعاتی و رعایت حقوق سهامداران اهمیت زیادی دارد. قانون تجارت (ماده ۱۲۹) و استاندارد حسابرسی ۵۵۰ مدیریت و گزارش‌دهی این معاملات را الزام کرده‌اند. همچنین دستورالعمل‌های سازمان بورس چارچوبی برای کنترل تعارض منافع و حفظ حقوق سهامداران تعیین کرده‌اند.

وی به برخی نمونه‌های عملی نیز اشاره کردو افزود: گاهی زمین یا ساختمان با گزارش کارشناسی به قیمتی فروخته می‌شود و چند ماه بعد با همان گزارش یا حتی یک کارشناس مشترک، به قیمتی بسیار متفاوت معامله می‌شود. این نمونه‌ها اهمیت نقش کمیته حسابرسی در بررسی منصفانه معاملات و جلوگیری از دخالت مدیران را نشان می‌دهد.

مدیر نظارت بر ناشران سازمان بورس تاکید کرد: شفافیت و افشای فوری اطلاعات به سهامداران، امکان تصمیم‌گیری مستقل و کنترل تعارض منافع را فراهم می‌کند و سازمان بورس نیز این فرآیند را به عنوان الزامی برای تصمیم‌گیری بهتر پیگیری می‌کند.

ظهرابی: ۴۱ درصد گزارش‌های مالی شرکت‌های بورسی مشروط است

امیرحسین ظهرابی، حسابرس، نیز در پنل «حاکمیت شرکتی و گزارشگری مالی اثربخش» با اشاره به اهمیت گزارش‌های مالی در بازار سرمایه گفت: گزارش‌های مالی یکی از ابزارهای اصلی ارزیابی عملکرد مالی و مدیریتی شرکت‌ها هستند و کیفیت آن‌ها نقش مستقیمی در اعتماد سرمایه‌گذاران دارد.

وی یکی از چالش‌های جدی بازار سرمایه ایران را نسبت بالای گزارش‌های مشروط عنوان کرد و افزود: در حال حاضر حدود ۴۱ درصد گزارش‌های مالی شرکت‌های بورسی مشروط است؛ رقمی که در مقایسه با استانداردهای جهانی بالاست و شفافیت را کاهش می‌دهد.

ظهرابی توضیح داد: گزارش‌های مقبول نشان‌دهنده رعایت استانداردهای حسابداری و شفافیت کامل اطلاعات هستند، اما گزارش‌های مشروط ناشی از انحراف از استانداردها یا محدودیت در دامنه رسیدگی حسابرس‌اند و تأیید کامل صورت‌های مالی را زیر سؤال می‌برند.

به گفته این حسابرس، تعارض قوانین در صنایع بیمه و بانک، ضعف حاکمیت شرکتی، نبود کمیته حسابرسی مؤثر، و ناکارآمدی کنترل‌های داخلی از مهم‌ترین عوامل افزایش گزارش‌های مشروط هستند. بسیاری از کنترل‌ها مستند نیستند و گزارش‌ها نیز با تأخیر ارائه می‌شوند.

ظهرابی کمبود نیروی متخصص در حسابداری و عدم کاربست صحیح استانداردهای حسابداری را نیز از دیگر چالش‌های اجرایی دانست و گفت: دانشگاه‌ها آموزش پایه را ارائه می‌دهند اما مهارت عملی در موسسات حسابرسی شکل می‌گیرد که همین موضوع در کیفیت اجرا شکاف ایجاد می‌کند.

این حسابرس با اشاره به اقدامات اخیر سازمان بورس برای کاهش گزارش‌های مشروط افزود: پیش‌نویس اصلاح دستورالعمل جدید، چند بند کلیدی دارد که اثرگذاری زیادی خواهد داشت. مهم‌ترین آن، الزام هیئت‌مدیره به افشای دلایل بندهای مشروط و ارائه برنامه رفع آن‌هاست.

ظهرابی ادامه داد: هیئت‌مدیره باید سیستم مالی مناسبی ایجاد کند تا گزارشگری مالی دقیق و مطابق استانداردها انجام شود. همچنین لازم است اسناد و مدارک کافی برای رسیدگی حسابرس فراهم شود تا محدودیت‌های دامنه رسیدگی کاهش یابد.

وی درباره الزام جدید توضیح دادو گفت: راهکارهای رفع بندهای مشروط باید حداقل پنج روز قبل از مجمع افشا شود تا سهامداران امکان تصمیم‌گیری آگاهانه داشته باشند و مسئولیت هیئت‌مدیره در رفع مشکلات سال مالی مشخص باشد.

ظهرابی تأکید کرد: تقویت حاکمیت شرکتی و نقش کمیته حسابرسی، کلید اصلی بهبود گزارشگری مالی و افزایش شفافیت در شرکت‌هاست.

حاجی‌عظیمی: استقلال کمیته‌های حسابرسی ضرورت دارد

در ادامه پنل «حاکمیت شرکتی و گزارشگری مالی اثربخش»، فرزاد حاجی‌عظیمی، حسابرس، با اشاره به پیچیدگی ساختار شرکت‌های گروهی گفت: در شرکت‌های گروه، به دلیل ساختار راهبری چندوجهی و متنوع، دستیابی به گزارشگری مالی قابل اتکا با چالش‌های بیشتری همراه است.

وی تأکید کرد: هدف اصلی ما اطمینان‌بخشی در گزارشگری مالی و مدیریت ریسک‌های مرتبط است؛ هدفی که در ظاهر ساده به نظر می‌رسد اما در محیط پیچیده امروز، نیازمند هویت‌سازی دقیق، برنامه‌ریزی مستمر و ساختارهای حرفه‌ای است.

حاجی‌عظیمی درباره اقدامات انجام‌شده توضیح داد: در گام نخست، ارتباط بین کمیته‌های حسابرسی در سطوح مختلف از هلدینگ‌های بالادستی تا شرکت‌های عملیاتی مشخص شد. این ارتباط در قالب نظام‌نامه حسابرسی گروه تعریف شد که روابط کمیته‌ها، واحدهای حسابرسی داخلی و هیئت‌مدیره‌ها را روشن می‌کند و حضور موسسات حسابرسی را به‌عنوان ناظر کیفیت گزارشگری مالی تثبیت می‌کند.

وی افزود: برای واحدهای حسابرسی داخلی، برنامه استراتژیک تدوین شد تا نظارت مستمر و گزارشگری مالی مطابق با استانداردها تضمین شود. هدف این است که هیئت‌مدیره‌ها در تمام سطوح مطمئن باشند صورت‌های مالی تصویری درست از وضعیت شرکت و جریان نقدی ارائه می‌دهد.

به گفته این حسابرس، دستیابی به چنین سطحی از اطمینان نیازمند نیروی متخصص، آشنایی با مقررات و استقلال کامل کمیته‌های حسابرسی است؛ استقلالی که از بروز تضاد منافع جلوگیری می‌کند و اتکاپذیری گزارش‌ها را افزایش می‌دهد.

وی ادامه داد: واحدهای حسابرسی داخلی موظف‌اند جریان گزارشگری مالی را به‌طور مستمر ارزیابی کنند. در شرایطی که محیط کسب‌وکار پیچیده و حجم داده‌ها بالاست، حضور دائمی این واحدها در فرآیندها و نظارت بر کنترل‌های داخلی اهمیت ویژه دارد.

حاجی‌عظیمی درباره نقش موسسات حسابرسی نیز گفت: مسئولیت آن‌ها از طریق کمیته حسابرسی مدیریت می‌شود و شامل قرارداد، ارزیابی کیفیت و جلسات مستمر با مدیران است. همکاری منظم بین حسابرسی داخلی و مستقل باعث شده محدودیت‌ها کاهش یابد و گزارش‌ها سریع‌تر و دقیق‌تر تهیه شود.

وی با اشاره به نقش حیاتی هیئت‌مدیره اظهار کرد: حمایت هیئت‌مدیره از کمیته‌ها نقش کلیدی در کاهش ریسک و تقویت اعتماد به گزارش‌های مالی دارد.

این حسابرس استفاده از فناوری را الزام دنیای امروز دانست و گفت: پیچیدگی فعالیت‌ها و محیط دیجیتال، استفاده از ابزارهای نوین حسابرسی، اتوماسیون و آموزش مستمر کارکنان را ضروری کرده است. فناوری اطلاعات تضمین می‌کند گزارشگری مالی دقیق، به‌موقع و قابل اتکا باشد.

وی تاکید کرد: پیاده‌سازی ساختارهای کارآمد حسابرسی در هلدینگ‌ها نیازمند صبر، استمرار و توجه به تفاوت‌های سازمانی است. ما با طراحی مدل‌های منعطف، ساختارها را متناسب با سطح بلوغ هر شرکت اجرا کردیم تا فرآیند استقرار تدریجی، موثر و همراه با کاهش ریسک باشد.

محرمیان: هوش مصنوعی و بلاک‌چین ضرورت‌های جدید نظارت مالی

مهران محرمیان، معاون سابق فناوری‌های نوین بانک مرکزی، نیز در پنل «حاکمیت شرکتی و گزارشگری مالی اثربخش» با تاکید بر اهمیت حاکمیت داده‌محور گفت: دیتا سنتریک گاورمنت یعنی حاکمیتی که بر پایه داده شکل گرفته است و بدون داده، اساساً نمی‌توان از حاکمیت سخن گفت.

وی با اشاره به پیچیدگی روابط هیئت‌مدیره و ذی‌نفعان در کشور افزود: بیش از ۷۰ رابطه شناخته‌شده در این حوزه وجود دارد که بدون ابزارهای فناورانه قابل مدیریت نیست. هدایت و کنترل شرکت‌ها در چارچوب حاکمیت شرکتی، نیازمند اتکا به فناوری است.

معاون سابق فناوری‌های نوین بانک مرکزی تأکید کرد که تغییرات تدریجی پاسخگوی نیاز امروز نیست و گفت: در حالی‌که متخلفان از فناوری‌های نوین استفاده می‌کنند، شرکت‌هایی که مجهز نباشند عقب می‌مانند. داده‌ها باید متمرکز، یکپارچه، امن و هوشمند مدیریت شوند.

محرمیان هشدار داد: داشتن دیتا کافی نیست. اگر داده‌ها یکپارچه و پاکسازی نشده باشند، به داده‌های ناقص و کثیف تبدیل می‌شوند که زمینه تخلف و خطاهای جدی را فراهم می‌کنند. پاکسازی و تمرکز دیتا ممکن است چند سال طول بکشد، اما بدون آن مشکلات ادامه خواهد یافت.

معاون سابق بانک مرکزی گفت: یکپارچگی داده‌ها در کوتاه‌مدت حتی ممکن است گزارش‌های مشروط را افزایش دهد، اما در بلندمدت باعث ارتقای کیفیت گزارشگری مالی می‌شود.

وی در تشریح چالش‌های داده‌ای افزود: فضای بیگ‌دیتا و وجود سامانه‌های متعدد، یکپارچه‌سازی دیتا را دشوار کرده است. از سوی دیگر، ارزیابی ریسک معمولاً سالانه یا ماهانه انجام می‌شود، در حالی‌که فضای ریسک جهانی نیازمند پایش لحظه‌ای است. تمرکز دیتا امکان تخمین دقیق ریسک را فراهم می‌کند و صرف گفتن اینکه ریسک بالاست کافی نیست.

محرمیان با اشاره به نقش فناوری در ارتقای حسابرسی بیان کرد: در عصر ابر داده، ابزارهای سنتی برای تحلیل کافی نیستند. هوش مصنوعی به‌ویژه هوش مصنوعی مولد تحول بزرگی ایجاد کرده و امکان پیش‌بینی، تشخیص تخلف و بهبود دقت حسابرسی را فراهم کرده است.

وی افزود: همزمان، افرادی که تخلف می‌کنند نیز از فناوری‌های هوشمند استفاده می‌کنند، بنابراین کشف تخلف بدون ابزارهای نوین امکان‌پذیر نیست.

محرمیان در حوزه امنیت، بر اهمیت بلاک‌چین تأکید کرد و گفت: در تراکنش‌ها، یکپارچگی داده‌ها از امنیت ظاهری مهم‌تر است. شفافیت لحظه‌ای باید برقرار باشد تا کوچک‌ترین تغییر یا تخلف قابل شناسایی باشد.

معاون سابق بانک مرکزی با اشاره به اهمیت سرعت گزارشگری مالی اظهار کرد: تاخیر در گزارشگری مالی اثربخشی آن را کاهش می‌دهد. فناوری‌های نوین امکان ارائه گزارش‌های لحظه‌ای، دقیق و قابل اتکا را فراهم کرده و نقش مهمی در کاهش تقلب، افزایش شفافیت و تقویت اعتماد دارند.