قعال­ شدن مکانیزم ماشه قطعی شد؟

به گزارش صدای بورس؛ روز پنج‌شنبه امانوئل مکرون، رئیس جمهور فرانسه در گفت و گویی با شبکه ۱۲ تلویزیون اسرائیل، در پاسخ به این سوال که «آیا فکر می‌کنید بازگشت قطعنامه‌ها قطعی است؟» پاسخ داد: «بله! اینگونه فکر می‌کنم. چرا که آخرین خبرهایی که از طرف ایرانی‌ها داریم نشان می‌دهد که آنها جدی نیستند.»

ایوت کوپر، وزیر خارجه جدید انگلیس هم در پیامی پس از تماس تلفنی با وزیر امور خارجه جمهوری اسلامی ایران نوشت: «ایران گام‌هایی برای جلوگیری از بازگشت تحریم‌ها برنداشته است و ما به اقدامات ملموس نیاز داریم.»

به نظر می‌رسد که در یک هفته باقیمانده تا پایان مهلت تمدید قطعنامه ۲۲۳۱ و جلوگیری از اجرای اسنپ‌بک، تحول عمده‌ای در راه نباشد و عملا ایران و سه کشور اروپایی در مسیر توافقی برای تمدید مکانیسم به بن‌بست رسیده‌اند.

از یک سو مقام‌های اروپایی اعلام کرده‌اند که پیشنهاد ایران را در گفت‌وگو با وزرای خارجه سه کشور اروپایی «کافی و رضایت‌بخش» نمی‌دانند و از سوی دیگر وزیر امور خارجه جمهوری اسلامی ایران در پیامی در شبکه اجتماعی ایکس تاکید می‌کند: «از جانب جمهوری اسلامی ایران، ... طرحی معقول و قابل‌اجرا را به همتایان اروپایی ارائه دادم تا از وقوع بحرانی غیرضروری و قابل اجتناب در روزهای آینده جلوگیری شود.»

لحن سید عباس عراقچی نشان می‌دهد که دیگر امیدی به مذاکرات با اروپایی‌ها وجود ندارد و آنها در تصمیم خود برای تحت فشار قرار دادن بیشتر ایران مصمم شده‌اند.

این موضع عراقچی نشان می‌دهد که فارغ از پیشنهادها و ابتکارهایی که ایران ارائه می‌دهد، کشورهای اروپایی مصمم به بازگرداندن تحریم‌های پیشین شورای امنیت سازمان ملل متحد هستند و حاضر نیستند در مقابل ابتکارهایی برای حل و فصل مساله از طریق مذاکره کوتاه بیایند.

در این میان ادعای مکرون مبنی بر اینکه «پیشنهاد عراقچی معقول بود، اما مقام‌های نظام ایران با آن مخالفت کرده‌اند» با واکنش تند عراقچی مواجه شد.

عراقچی در واکنش به ادعای مکرون نوشت: «با این حال، به‌جای آن که به محتوای این طرح پرداخته شود، ایران اکنون با مجموعه‌ای از بهانه‌ها و طفره‌روی‌های آشکار مواجه است؛ از جمله ادعای مضحکی مبنی بر اینکه وزارت امور خارجه نماینده تمام ساختار سیاسی کشور نیست. خوشحالم رئیس‌جمهور مکرون اذعان کرده است که طرح پیشنهادی که ارائه داده‌ام معقول است. اما او و جامعه جهانی باید بدانند که من از حمایت کامل تمامی ارکان جمهوری اسلامی ایران، از جمله شورای عالی امنیت ملی کشور، برخوردارم.»

سرنوشت اسنپ‌بک چه می‌شود؟

سه کشور اروپایی در نامه‌ای که ۶ شهریور ماه به رئیس شورای امنیت ارسال کردند، خواستار فعال‌سازی مکانیسم اسنپ‌بک یا ماشه بر اساس برجام و قطعنامه ۲۲۳۱ شورای امنیت سازمان ملل متحد شدند.

بر اساس این ساز و کار اگر در طول ۳۰ روز (تا ۵ مهر مصادف با ۲۷ سپتامبر) قطعنامه‌ای برای تعیین تکلیف ۶ قطعنامه تعلیق شده شورای امنیت علیه ایران طی سال‌های ۱۳۸۶ تا ۱۳۹۰ به تصویب شورای نرسد، این قطعنامه‌ها مجددا برقرار خواهند شد.

با اظهار نظر اخیر رئیس جمهور فرانسه مبنی بر قطعی شدن بازگشت قطعنامه‌ها، به نظر می‌رسد که مذاکرات ایران و اروپا برای استمرار تعلیق قطعنامه‌ها به نتیجه نرسیده‌است.

با این اوصاف باید منتظر که اگر در سفر رئیس جمهور و وزیر امور خارجه به نیویورک اتفاق خارق‌العاده‌ای رخ ندهد، روز ۵ مهر، تمام قطعنامه‌های تحریمی پیشین شورای امنیت تحت فصل هفتم منشور ملل متحد علیه ایران، پس از ۱۰ سال مجددا اجرایی شوند.

قطعنامه‌ای برای تمدید

امروز قرار است که کره جنوبی، به عنوان رئیس دوره‌ای شورای امنیت سازمان ملل متحد قطعنامه‌ای را برای تمدید تعلیق قطعنامه‌ها و استمرار اعتبار قطعنامه ۲۲۳۱ در اختیار اعضای شورا قرار دهد. با توجه به موضع سه کشور اروپایی از میان آنها انگلیس و فرانسه عضو دائم شورای هستند و مواضعی که مارکو روبیو، وزیر خارجه آمریکا در خصوص تشویق بازگشت قطعنامه‌های اتخاذ کرده‌است، به نظر می‌رسد که این قطعنامه هیچ شانسی برای موفقیت نداشته‌باشد و حتی در صورت رای اکثریت (۹ رای از میان ۱۵ رای اعضای شورای امنیت) از سوی انگلیس، فرانسه و آمریکا وتو شود.

سید عباس عراقچی از اعضای شورای امنیت خواسته‌است تا به این قطعنامه رای مثبت دهند و در پیام خود می‌نویسد: «اکنون زمان آن فرا رسیده که شورای امنیت سازمان ملل وارد عمل شود و دیپلماسی را جایگزین تقابل سازد. خطر در بالاترین حد خود قرار دارد.»

کوروش احمدی، دیپلمات بازنشسته در یادداشتی در توضیح وضعیت قطعنامه امروز می‌نویسد: «آنچه که در مورد پیش‌نویس قطعنامه فردا مهم است این است که آیا ۹ رای مثبت لازم برای تصویب شدن را خواهد آورد یا خیر. اگر ۹ رای مثبت را بیاورد به این معنی خواهد بود که اکثریت اعضای شورای امنیت موافق ادامه ملغی بودن ۶ قطعنامه ضد ایرانی هستند. در این صورت، رای منفیِ حداقل یک عضو دائمی که به معنی وتو است، برای شکست قطعنامه لازم خواهد بود. اگر پیش‌نویس ۹ رای مثبت را بیاورد یک پیروزی اخلاقی و حیثیتی برای ایران خواهد بود و به این معنی خواهد بود که جامعه بین‌المللی مخالف بازگشت قطعنامه‌های شورای امنیت علیه ایران است و تنها با حربه وتو از تصویب قطعنامه جلوگیری شده است. اما اگر ۹ رای را نیاورد ۳ عضو دائمی نیاز به وتو نخواهند داشت و بدون وتو پیش‌نویس تصویب نخواهد شد.»

این دیپلمات پیشین ادامه می‌دهد: «با نگاهی به لیست اعضای کنونی شورای امنیت (الجزایر، چین، دانمارک، فرانسه، یونان، گویان، پاکستان، پاناما، کره جنوبی، فدراسیون روسیه، سیرالئون، اسلوونی، سومالی، بریتانیا و آمریکا) مشکل می‌توان احتمال داد که ۹ کشور از بین آنها به پیش‌نویس رای مثبت بدهند.»

با توجه به جمیع جهات به نظر می‌رسد که به احتمال زیاد، پیش‌نویس قطعنامه پیشنهادی کره جنوبی به عنوان رئیس دوره‌ای شورای امنیت با شکست مواجه شود و در یک هفته باقی‌مانده تا مهلت اجرای مکانیسم ماشه، زمان به سرعت برای رسیدن به یک راه حل دیپلماتیک عبور کند.

آمادگی برای اسنپ‌بک

شواهد نشان می‌دهد که در تهران مقام‌ها در حال آماده‌سازی شرایط برای بازگشت قطعنامه‌ها هستند و مقام‌های بلندپایه امنیتی و سیاست خارجی، جلساتی را برای آماده‌سازی ذهن تجار و بازرگانان ایرانی برای مواجهه با شرایط جدید پس از بازگشت قطعنامه‌های تحریمی شورای امنیت سازمان ملل برنامه‌ریزی کرده‌اند.

در طول هفته‌های گذشته نیز مقام‌های ایرانی از جمله وزیر امور خارجه و سخنگوی وزارت امور خارجه، به صورت مکرر تاکید کرده‌اند که بازگشت قطعنامه‌های پیشین اثرهای اقتصادی جدی بر جا نخواهد گذاشت و تحریم‌های سختگیرانه‌تری نسبت به آنچه در حال حاضر وجود دارد، ایجاد نخواهد کرد.

با این حال بازگشت ایران به فصل هفتم منشور ملل متحد و ادعای اینکه ایران تهدیدی برای صلح و امنیت جهانی است، هم از لحاظ حیثیتی و پرستیژ و هم از لحاظ افکار عمومی باعث ایجاد مشکل خواهد شد و نگرانی‌ها از تشدید تنش‌ها از جمله احتمال وقوع اقدام‌های جدید نظامی را تشدید خواهد کرد.

روزگاری از تعلیق قطعنامه‌های ۶گانه شورای امنیت سازمان ملل متحد به عنوان بزرگ‌ترین دستاورد برجام یاد می‌شد که توانسته‌است ایران را از تحت فصل هفتم منشور ملل متحد، حتی بدون یک روز اجرای قطعنامه‌ها خارج کند.

امروز امید ایران به تعداد کشورهایی است که به قطعنامه تمدید رای مثبت می‌دهند و در عین حال تهران بیش از پیش به حمایت روسیه و چین دل بسته است که اقدام اروپایی‌ها را غیرمشروع توصیف کردند و رسما اعلام کردند که بازگشت قطعنامه‌ها را نمی‌پذیرند.

با توجه به موضع روسیه و چین، پس از ۵ مهر یک اختلاف نظر حقوقی عمیق در شورای امنیت سازمان ملل متحد شکل می‌گیرد که در قالب آن طرف‌های غربی معتقد هستند ۶ قطعنامه پیشین علیه ایران اجرایی شده‌است، در حالیکه روسیه و چین و تعدادی انگشت‌شماری کشورهای دیگر معتقدند که این اقدام غیرمشروع و فاقد اعتبار است.

پنجره کوچک دیپلماسی

مقام‌های ایرانی معتقدند که اروپایی‌ها با استفاده از اهرم اسنپ‌بک خواهان گرفتن حداکثر امتیازهای ممکن از ایران هستند و قصدی برای کوتاه آمدن در مقابل راهکارهایی که منافع ایران را هم تامین کند ندارد.

با این حال هنر دیپلمات‌ها این است که حتی در شرایط سختی که طرف مقابل احساس اقتدار و دست بالا در مذاکرات دارد، بتواند به راهکاری مرضی الطرفین برسد.

مسعود پزشکیان و سید عباس عراقچی، هفته آینده را در نیویورک در میان رهبران و دیپلمات‌های ارشد جهانی می‌گذارنند، شاید این فرصت یک هفته‌ای، فرصتی باشد تا بتوان با ابتکارها و راهکارهای خلاقانه جلوی بازگشت قطعنامه‌های پیشین شورای امنیت را تا پیش از ۵ مهر گرفت.

عراقچی در این مورد اظهار خوش‌بینی کرده‌است و نوشته‌است: «راهی برای حرکت به جلو وجود دارد، اما ایران نمی‌تواند تنها بازیگری باشد که مسئولیت اقدام را بر دوش می‌کشد.»

اگر دیپلمات‌های ایران تمام تلاش خود را انجام دهند و در این مسیر موفق نشوند، دست کم برای اینکه توپ شکست مذاکرات در زمین ایران باقی نماند، جمهوری اسلامی ایران باید شفاف اعلام کند که چه پیشنهادهایی را در اختیار اروپایی‌ها قرار داده‌است و آنها چرا این پیشنهادها را نپذیرفته‌اند.