رونمایی از طرح جدید بن‌کالا برای یارانه‌بگیران

به گزارش صدای بورس،بن‌کالا در ادبیات سیاست‌گذاری اقتصادی به اعتبار غیرنقدی خرید کالاهای اساسی گفته می‌شود که به‌صورت کارت یا اعتبار الکترونیکی در اختیار خانوارهای مشمول قرار می‌گیرد. در این مدل، به‌جای پرداخت پول نقد، دولت امکان خرید مستقیم اقلام مشخصی مانند برنج، روغن، گوشت، مرغ، لبنیات و سایر کالاهای ضروری را از فروشگاه‌های تعیین‌شده فراهم می‌کند.

هدف اصلی از اجرای بن‌کالا، جلوگیری از هدررفت یارانه‌ها، کاهش آثار تورمی پرداخت نقدی و اطمینان از مصرف یارانه در مسیر تأمین نیازهای اساسی خانوار است. تجربه اجرای کالابرگ الکترونیکی در سال‌های گذشته نیز نشان داد که یارانه غیرنقدی می‌تواند نسبت به پرداخت پول نقد، اثر حمایتی مستقیم‌تری بر سبد معیشت خانوار داشته باشد.

دهک‌های ۱ تا ۵ چه کسانی هستند؟

دهک‌بندی درآمدی روشی برای تقسیم جامعه به ۱۰ گروه مساوی بر اساس سطح درآمد و هزینه خانوارهاست. دهک اول کم‌درآمدترین و دهک دهم پردرآمدترین بخش جامعه را شامل می‌شود. دهک‌های ۱ تا ۵ در مجموع ۵۰ درصد پایین درآمدی کشور را تشکیل می‌دهند و عمدتاً خانوارهایی هستند که بخش قابل‌توجهی از درآمد خود را صرف هزینه‌های ضروری مانند خوراک، مسکن و انرژی می‌کنند.

شاخص‌های دهک‌بندی معمولاً بر اساس اطلاعاتی مانند درآمد، تراکنش‌های بانکی، دارایی‌ها، خودرو، ملک، بیمه و الگوی مصرف خانوار تعیین می‌شود. بر همین اساس، دهک‌های ۱ تا ۵ بیشترین آسیب‌پذیری را در برابر افزایش قیمت کالاهای اساسی دارند و به همین دلیل در اولویت دریافت حمایت‌های معیشتی قرار می‌گیرند.

جزئیات اولیه طرح جدید بن‌کالا

بر اساس اظهارات مسئولان و نمایندگان مجلس، در طرح جدید بن‌کالا قرار است اعتبار مشخصی به‌صورت ماهانه یا دوره‌ای به سرپرستان خانوار دهک‌های ۱ تا ۵ اختصاص یابد. این اعتبار تنها برای خرید کالاهای اساسی قابل استفاده خواهد بود و امکان برداشت نقدی ندارد.

در تجربه‌های قبلی، میزان اعتبار کالابرگ برای دهک‌های پایین به‌ازای هر نفر بین ۵۰۰ تا ۶۰۰ هزار تومان در ماه بوده و برای دهک‌های میانی رقم کمتری در نظر گرفته شده است. هرچند هنوز رقم نهایی بن‌کالا در طرح جدید اعلام نشده، اما پیش‌بینی می‌شود سطح اعتبار متناسب با تورم کالاهای خوراکی و شرایط بودجه‌ای دولت تعیین شود.

چرا دولت به سمت بن‌کالا رفته است؟

افزایش تورم، محدودیت منابع بودجه و ناکارآمدی برخی یارانه‌های غیرمستقیم از جمله دلایل اصلی حرکت دولت به سمت بن‌کالا عنوان می‌شود. پرداخت ارز ترجیحی یا یارانه‌های پنهان در سال‌های گذشته، اگرچه با هدف کنترل قیمت‌ها انجام شد، اما در بسیاری از موارد به رانت، قاچاق و افزایش هزینه‌های دولت منجر شد.
در مقابل، بن کالا این امکان را فراهم می‌کند که یارانه مستقیماً به مصرف‌کننده نهایی برسد و دولت بتواند با هزینه کمتر، اثر حمایتی بیشتری ایجاد کند. از نگاه سیاست‌گذاران، این مدل می‌تواند هم به کنترل مصرف منابع کمک کند و هم امنیت غذایی دهک‌های پایین را تقویت کند.

چالش‌ها و ابهام‌های پیشرو

باوجود مزایای مطرح‌شده، اجرای موفق طرح بن‌کالا نیازمند دهک‌بندی دقیق، زیرساخت فنی قوی و شبکه توزیع گسترده است. در صورت خطا در شناسایی دهک‌ها یا محدودیت در دسترسی به فروشگاه‌های طرف قرارداد، ممکن است بخشی از خانوارهای مشمول از دریافت کامل حمایت محروم شوند. همچنین تعیین فهرست کالاها، سقف اعتبار و نحوه به‌روزرسانی آن متناسب با تورم، از جمله موضوعاتی است که نقش تعیین‌کننده‌ای در موفقیت یا شکست این طرح خواهد داشت.