رونق یا رفع یک محدودیت فصلی؟

داده‌های منتشرشده از عملکرد شرکت‌ها در شهریور نشان می‌دهد که حجم تولید در بخش قابل‌توجهی از صنایع نسبت به مرداد افزایش یافته است. در نگاه نخست، این بهبود می‌تواند به معنای بازگشت رونق نسبی در بخش واقعی اقتصاد تلقی شود، اما بررسی‌ها نشان می‌دهد که مجموعه‌ای از عوامل فصلی، محیطی و مدیریتی در این رشد نقش داشته‌اند و الزاما نباید آن را با تغییر در وضعیت صنایع اشتباه گرفت. هرچه به سمت پایان تابستان نزدیک شدیم، قطعی‌های برق کمتر شد و شبکه انرژی کشور از فشار مصرف خانگی رها شد. این موضوع در صنایع انرژی‌بر مانند فولاد، سیمان و پتروشیمی اثر محسوسی گذاشت. پیش از شهریورماه، قطعی‌های برق تا سه روز در هفته برای برخی کارخانه‌ها ادامه داشت و هزینه‌های توقف تولید، تعمیرات غیرضروری و کاهش بهره‌وری را بالا برده بود. کاهش خاموشی‌ها به شرکت‌ها اجازه داد با ظرفیت بالاتری فعالیت کنند و بخشی از عقب‌ماندگی ماه‌های قبل را جبران کنند. با این حال، باید توجه داشت که افزایش تولید در شهریور بیشتر حاصل «رفع محدودیت موقت» بوده تا نشانه‌ای از رشد ساختاری، در کنار این عامل، کاهش نااطمینانی‌های سیاسی نیز نقش داشت. جنگ ۱۲ روزه و تنش‌های ناشی از آن در تیرماه برای مدتی فضای تجارت خارجی را تحت‌تأثیر قرار داده بود. با پایان درگیری و فروکش کردن تنش‌های سیاسی تا شهریور، بخشی از صادرات از سر گرفته شد و شرکت‌ها توانستند برنامه‌های فروش خود را بازتنظیم کنند. این ثبات نسبی اما هنوز شکننده است؛ زیرا بازارهای صادراتی ایران به شدت به تحولات منطقه و تصمیمات سیاست خارجی وابسته‌اند و هر نوسانی می‌تواند مسیر فعلی را تغییر دهد.
از منظر مالی، افزایش تولید الزاما به رشد سودآوری منجر نمی‌شود. بسیاری از صنایع همچنان با فشار هزینه‌ای روبه‌رو هستند؛ از رشد قیمت مواد اولیه و دستمزد گرفته تا نرخ بالای تسهیلات بانکی. ضمن آنکه بخشی از تولید افزایش‌یافته به‌دلیل رکود تقاضا در بازار داخلی انبار شده است. بنابراین در تحلیل سود شرکت‌ها باید توجه داشت که رشد تولید در شهریور، الزاماً به معنای فروش بیشتر یا حاشیه سود بالاتر نیست. حاشیه سود تنها در صنایعی که هم از ظرفیت انرژی بهره‌مند شده‌اند و هم دسترسی به بازار صادراتی دارند (مانند پتروشیمی‌ها و فلزات پایه)، احتمالاً اندکی بهبود یافته است. نکته دیگر، مسئله پایداری این روند است. ورود به ماه‌های سرد سال، خطر جیره‌بندی گاز برای صنایع را دوباره زنده می‌کند. در سال‌های اخیر بارها دیده‌ایم که تولید زمستانی بسیاری از کارخانه‌ها به دلیل کمبود گاز افت کرده است. در نتیجه، اگر سیاست مشخصی برای تأمین پایدار انرژی تدوین نشود، افزایش تولید شهریور ممکن است تنها وقفه‌ای در مسیر نوسانی تولید باشد. به عبارت دیگر، رشد اخیر را باید بیشتر به‌عنوان «اصلاح موقت در ظرفیت تولید» تفسیر کرد تا «آغاز یک روند صعودی پایدار». اما در بازار سرمایه، واکنش بورس به داده‌های شهریور چندان قدرتمند نبود. اگرچه در هفته‌های اخیر برخی نمادهای صنعتی رشد محدودی را تجربه کردند، اما کلیت بازار هنوز با بی‌اعتمادی و کمبود نقدینگی دست به گریبان است. فعالان بازار سهام به‌خوبی می‌دانند که افزایش تولید تا زمانی که به سود واقعی منجر نشود، تأثیر پایداری بر ارزش سهام نخواهد داشت. از سوی دیگر، رشد هزینه‌های مالی، فشار نرخ بهره بالا و سیاست‌های نامشخص ارزی، مانع از آن است که گزارش‌های مثبت تولیدی بتوانند موج تازه‌ای از امید ایجاد کنند. با این حال، اگر روند ثبات در انرژی و صادرات تا پایان پاییز حفظ شود، احتمال بازگشت بخشی از اعتماد به بازار وجود دارد و برخی صنایع می‌توانند از محل افزایش فروش صادراتی، تعدیل مثبتی را تجربه کنند.
در مجموع، افزایش تولید شهریور را باید با نگاه تحلیلی و نه احساسی ارزیابی کرد. این رشد بیشتر حاصل کاهش محدودیت‌ها و تعدیل شرایط مقطعی است تا نشانه‌ای از دگرگونی ساختاری در بخش صنعت. با این وجود، همین بهبود موقت می‌تواند پیام مثبتی برای سیاست‌گذار باشد، اگر ثبات در انرژی و سیاست خارجی حفظ شود، صنایع کشور ظرفیت بازگشت سریع به تولید را دارند. اما در غیاب اصلاحات پایدار در زیرساخت‌های انرژی، مالی و ارزی، خطر بازگشت به نوسان همچنان جدی است نوسانی که می‌تواند دستاورد شهریور را تنها به یک «نفس تازه پیش از زمستان» تبدیل کند.

• مرتضی دارایی - مدیر تامین مالی سازمان صنایع کوچک و شهرک های صنعتی ایران

• شماره ۶۱۰ هفته نامه اطلاعات بورس