به گزارش صدای بورس،بازار سرمایه ایران در حالی با بحثهایی پیرامون افزایش ساعات معاملات و حرکت به سمت دیجیتالی شدن اوراق بهادار روبهرو است که تجربه جهانی نشان میدهد حتی پیشرفتهترین بورسهای دنیا نیز هنوز به نقطهای نرسیدهاند که بتوانند معاملات را بهصورت ۲۴ ساعته اداره کنند. در نیویورک و نزدک تنها صحبت از افزایش زمان فعالیت به ۲۲ ساعت در پنج روز هفته مطرح شده و هنوز عملیاتی نشده است. رضا کیانی، مدیر تحقیق و توسعه بورس تهران، در گفتوگو با تأکید کرد که دلیل اصلی این احتیاط به سه حوزه مهم عملیات، نظارت و تسویه و پایاپای بازمیگردد. او توضیح داد که هر یک از این بخشها نیازمند زمان، نیروی انسانی و سامانههای پشتیبان هستند و بدون تقویت جدی زیرساختها و بازطراحی فرآیندها نمیتوان به فکر گسترش قابل توجه ساعت معاملات رفت. کیانی همچنین به تفاوت بنیادین بازار سهام با بازار رمزارزها اشاره کرده و گفت: نمیتوان تجربه ۲۴ ساعته بودن رمزارزها را به بورسها تعمیم داد، زیرا در آن بازار نه نهاد ناظر وجود دارد و نه تسویه و پایاپای به صورت خالص روزانه انجام میشود. او در عین حال موضوع توکنایز اوراق بهادار را تشریح کرد و یادآور شد که تغییر شکل فنی یک ورقه بهادار به معنای تغییر ماهیت آن نیست و اوراق به هر شکل و قالبی همچنان مشمول مقررات و الزامات بازار سرمایه محسوب میشوند.
* چرا هنوز هیچ بورس اوراق بهاداری به سمت ۲۴ ساعته شدن حرکت نکرده است؟
واقعیت این است که تا امروز هیچ بورس اوراق بهاداری در دنیا به سمت فعالیت ۲۴ ساعته حرکت نکرده و حتی بورسهای بزرگی مانند نیویورک و نزدک که پیشرفتهترین سامانههای معاملاتی جهان را در اختیار دارند، صرفاً در حال بررسی طرحهایی برای گسترش زمان معاملات تا ۲۲ ساعت در پنج روز هفته هستند و هنوز هم این طرحها عملیاتی نشده است. دلیل اصلی این موضوع به پیچیدگیهای معاملات در بورس بازمیگردد. بازار سهام با رمزارزها تفاوت بنیادین دارد، زیرا مجموعهای از فرآیندهای زنجیرهای در آن وجود دارد که هرکدام به زمان و ظرفیت مشخصی نیاز دارند. معاملات فقط به معنای خرید و فروش لحظهای نیست، بلکه شامل مرحله پیشگشایش، کشف قیمت، محاسبه شاخص، انتشار اطلاعات، بازگشایی و بسته شدن نمادها و در نهایت تعیین قیمت پایانی است. پس از این مراحل هم نوبت به تسویه و پایاپای میرسد که نیازمند پردازش دقیق و زمانبر است. از سوی دیگر، بخش نظارتی باید بهصورت مداوم بر بازار نظارت داشته باشد و هرگونه دستکاری قیمت یا تخلف احتمالی را رصد کند. بنابراین حتی در پیشرفتهترین بورسها نیز این موانع فنی، نظارتی و تسویهای اجازه ندادهاند که معاملات بهصورت شبانهروزی انجام شود. به همین دلیل میبینیم که هیچ بورسی در دنیا هنوز ۲۴ ساعته نشده است.
* چه موانعی در بخش عملیاتی مانع از طولانیتر شدن ساعات معاملات میشود؟
اگر به بخش عملیاتی بازار سرمایه دقت کنیم متوجه میشویم که افزایش ساعات معاملات صرفاً به معنی روشن نگه داشتن سامانه نیست، بلکه به معنای تداوم یک زنجیره عملیاتی طولانیتر است. در بازار، معاملات از مرحله پیشگشایش آغاز میشوند و طی آن سفارشها وارد میشود تا کشف قیمت اولیه انجام گیرد. سپس در طول ساعات رسمی، معاملات بهطور پیوسته جریان پیدا میکنند و قیمت پایانی در لحظه محاسبه میشود. در همین بازه زمانی ممکن است نمادهایی به دلیل افشای اطلاعات باز شوند یا به علت ابهام در شرایط شرکت بسته شوند. همه این مراحل نیازمند حضور فعال نیروهای انسانی و آمادگی سامانههای معاملاتی است. افزایش زمان معاملات به معنای تداوم تمامی فرآیندهای عملیاتی است که هم نیازمند سامانههای معاملاتی مناسب برای چنین شرایطی است و هم نیروی انسانی کارشناس که در تمام طول ساعات معاملات درگیر فرآیندهای عملیاتی باشند. این موضوع نه تنها هزینهبر است، بلکه از نظر هماهنگی داخلی هم پیچیدگیهای خاص خود را ایجاد میکند. بنابراین افزایش ساعات معاملات بدون آمادهسازی سامانههای فنی و تأمین نیروی انسانی لازم، عملاً امکانپذیر نخواهد بود.
* نقش حوزه نظارتی در این بحث چیست؟
نظارت در بازار سرمایه یک موضوع اساسی است که نمیتوان آن را نادیده گرفت. در طول ساعات معاملات، سازمان بورس و نهادهای نظارتی موظفاند از سلامت بازار حفاظت کنند، بهگونهای که از بروز دستکاریهای قیمتی یا ورود سفارشهای صوری جلوگیری شود. تیمهای نظارتی باید بهطور مداوم جریان معاملات را رصد کنند، هشدارهای لازم را بدهند و در صورت لزوم جلوی فعالیتهای مخرب را بگیرند. اگر ساعات معاملات افزایش یابد، بار کاری این تیمها به شکل قابل توجهی افزایش پیدا میکند، زیرا کنترل بر بازار نه تنها باید در زمان بیشتری انجام شود بلکه حجم دادههای تحت پایش نیز بالاتر میرود. این مسئله نیازمند افزایش نیرو، ایجاد زیرساختهای نرمافزاری پیشرفتهتر و طراحی فرآیندهای کنترلی جدید است. نظارت فقط محدود به معاملات نیست، بلکه باید اطمینان حاصل شود که اطلاعات افشاشده از سوی شرکتها بهدرستی در دسترس فعالان قرار میگیرد و تأثیر آن بر قیمتها منطقی است. افزایش ساعت معاملات بدون تقویت حوزه نظارتی میتواند ریسک بروز تخلفات را افزایش دهد و اعتماد سرمایهگذاران را متزلزل کند.
* فرآیند تسویه و پایاپای چه محدودیتی برای طولانی شدن معاملات ایجاد میکند؟
پس از پایان هر روز معاملاتی، فرآیند تسویه و پایاپای آغاز میشود که طی آن باید خالص خرید و فروش هر سرمایهگذار و کارگزار محاسبه شود و وجوه مربوطه بین آنها جابهجا گردد. این بخش از عملیات بازار یکی از پیچیدهترین و زمانبرترین مراحل است و نمیتوان آن را بهصورت لحظهای به انجام رساند. حتی اگر سامانهها ارتقا یابند، باز هم به بازه زمانی مشخصی نیاز است تا اطمینان حاصل شود که همه معاملات به درستی تسویه شدهاند. این عملیات علاوه بر انتقال وجوه، شامل بررسی دقیق ریسکهای اعتباری کارگزاران و سرمایهگذاران نیز میشود و هرگونه شتابزدگی در آن میتواند به بحرانهای بزرگ مالی منجر شود. حال اگر زمان معاملات بیش از حد افزایش یابد، حجم عملیات تسویه و پایاپای نیز بزرگتر میشود و فشار مضاعفی بر سیستم وارد میکند. نیروهای فعال در این بخش نیز باید زمان بیشتری صرف کنند و این موضوع به معنای افزایش هزینهها و ریسکهای اجرایی است. به همین دلیل، حتی در بازارهای پیشرفته هم برای طولانیتر کردن ساعات معاملات ابتدا باید اطمینان حاصل شود که سامانههای پایاپای قادر به پاسخگویی هستند. بدون چنین اطمینانی، افزایش ساعت کاری بورس میتواند به آشفتگی در فرآیند تسویه و در نهایت از بین رفتن اعتماد عمومی منجر شود.
* تفاوت بازار سهام با بازار رمزارزها از این نظر چیست؟
بازار رمزارزها بهطور ۲۴ ساعته و هفت روز هفته فعال است، اما باید توجه داشت که ساختار آنها کاملاً متفاوت با بازار سهام است. در این بازار، تسویه به صورت «per transaction» یعنی معامله به معامله انجام میشود و نیاز به فرآیند پایاپای روزانه وجود ندارد. علاوه بر آن، مقام ناظر مشخصی در این بازارها حضور ندارد و به همین دلیل فرآیند نظارتی مشابه بورسها اعمال نمیشود. نبود نظارت، موجب میشود که شایعات و اخبار تأثیرات بسیار شدید و غیرقابل پیشبینی بر قیمتها داشته باشند و نوسانات به مراتب بیشتر از بازار سهام باشد. در مقابل، بازار سرمایه تحت نظارت دقیق مقام ناظر فعالیت میکند، تمام اطلاعات باید بهطور رسمی افشا شود و هرگونه دستکاری قیمتی یا اقدام مخرب پیگرد قانونی دارد. همین تفاوت ساختاری سبب میشود که امکان ۲۴ ساعته شدن بازار سهام مشابه رمزارزها دست کم در شرایط کنونی وجود نداشته باشد، زیرا الزامات نظارتی و فرآیندهای رسمی تسویه در بورسها بسیار پیچیدهتر است. بنابراین اگرچه از بیرون ممکن است مقایسه دو بازار وسوسهانگیز باشد، اما در عمل با دو سازوکار کاملاً متفاوت مواجه هستیم که
قابل قیاس نیستند.
* درباره توکنایز اوراق بهادار چه دیدگاهی دارید؟
توکنایز کردن اوراق بهادار از منظر ماهیتی تغییر خاصی در آن ایجاد نمیکند. اگر سهام به صورت توکن عرضه شود یا اوراق بدهی به شکل دیجیتالی منتشر گردد، ویژگیهای اصلی آن همچنان ثابت باقی میماند. به عبارت دیگر، سهام چه به صورت کاغذی وجود داشته باشد، چه در قالب کد در سپردهگذاری و چه به شکل توکن روی بلاکچین عرضه شود، همچنان سهام است و مشمول همان مقررات و نظارتها خواهد بود. برخی فعالان حوزه داراییهای دیجیتال تصور میکنند که انتشار یک سپیدنامه white paper کافی است و نیازی به اخذ مجوزهای قانونی وجود ندارد، در حالی که چنین برداشتی نادرست است. تجربه جهانی نیز نشان میدهد که تاکنون حجم بالایی از سهام یا صندوقهای سرمایهگذاری به توکن تبدیل نشده است، بلکه روند اصلی برعکس بوده و بازارهای بورس تلاش کردهاند معاملات داراییهای دیجیتال مانند رمزارزها را به درون خود جذب کنند. نمونه بارز آن، صندوقهای رمزارزی است که در بورسهای بزرگی مانند سوئیس معامله میشوند. بنابراین، اگر قرار است توکنایز اوراق بهادار در ایران یا هر کشور دیگری معنا پیدا کند، باید ابتدا سامانههای معاملاتی دیجیتال از نظر مقام ناظر تأیید شوند و سپس امکان معامله این اوراق در بستری قابل اعتماد فراهم شود. بدون این چارچوب قانونی و فنی، توکنایز کردن صرفا یک تغییر ظاهری خواهد بود و مزیت عملیاتی واقعی به همراه نخواهد داشت.
-
علی آلبویه - خبـرنــگار
-
شماره ۶۰۸ هفته نامه اطلاعات بورس