چالش رتبه بندی اعتباری در کشور های در حال توسعه 

بازارهای مالی در اقتصادهای نوظهور سال‌هاست با یک تناقض مهم روبه‌رو هستند: حتی زمانی که شاخص‌های بنیادی این کشورها بهبود یافته، هزینه تأمین مالی آنها همچنان بالاتر از اقتصادهای توسعه‌یافته باقی مانده است. یکی از عوامل اصلی این مشکل، اتکای بالا به شاخص‌های ذهنی و کیفی در مدل‌های رتبه‌بندی است. متغیرهایی مانند «ثبات سیاسی» یا «کیفیت نهادها» اغلب بر اساس داده‌های کلی یا برداشت‌های عمومی اندازه‌گیری می‌شوند و این می‌تواند تصویری اغراق‌شده از ریسک ایجاد کند. همچنین، رتبه‌بندی‌های نقطه‌ای در شرایط بحران به سرعت رتبه کشورها را کاهش می‌دهند و همین موضوع فشار مضاعفی بر هزینه استقراض آنها وارد می‌کند. در نتیجه، کشورهایی مثل ایران که در معرض نوسانات بیرونی و محدودیت‌های ساختاری هستند، بیش از همه تحت فشار قرار می‌گیرند.
در سال‌های اخیر، برخی کشورها اعتراض خود را به این روند افزایش داده و حتی ایجاد آژانس‌های منطقه‌ای رتبه‌بندی را در دستور کار قرار داده‌اند. در ایران نیز بحث عدالت اعتباری اهمیت ویژه‌ای یافته است. نمونه بارز آن فعالیت شرکت پایا به‌عنوان یک آژانس رتبه‌بندی بومی است که تمرکز خود را بر بازار داخلی گذاشته است. پایا تلاش کرده است تا درک عمیق‌تری از واقعیت‌های محلی در فرآیند ارزیابی ریسک وارد کند؛ از ساختار مالکیت شرکت‌ها و محدودیت‌های قانونی گرفته تا ویژگی‌های خاص محیط کسب‌وکار ایرانی. این رویکرد کمک می‌کند تا مبنای رتبه‌بندی‌ها علاوه بر معیارهای کلی جهانی، بر اساس واقعیت‌های بومی ایران نیز شکل بگیرد. در روش‌شناسی جدید، علاوه بر سنجه‌های مالی، به شاخص‌های کیفی مانند حاکمیت شرکتی و کیفیت مدیریت نیز توجه شده است. نکته مهم دیگر، نوع چارچوب رتبه‌بندی است:
در مدل‌های نقطه‌ای رتبه اعتباری بازتاب مستقیم شرایط فعلی است و در نتیجه نسبت به شوک‌های کوتاه‌مدت به‌سرعت تغییر می‌کند اما در مدل‌های چرخه‌ای تمرکز بر توان ساختاری و پایداری بلندمدت است، بنابراین رتبه‌ها ثبات بیشتری دارند و کمتر تحت‌تأثیر نوسانات مقطعی قرار می‌گیرند. به‌کارگیری رویکرد دوم در ایران می‌تواند مانع افت‌وخیزهای غیرمنصفانه در رتبه‌ها شود و به سرمایه‌گذاران تصویری واقع‌بینانه‌تر ارائه دهد. تجربه بومی ایران نشان می‌دهد که می‌توان با تکیه بر ظرفیت‌های داخلی و پایبندی به استانداردهای جهانی، به سمت رتبه‌بندی‌هایی منصفانه‌تر، شفاف‌تر و کارآمدتر حرکت کرد؛ مسیری که نتیجه آن افزایش اعتماد سرمایه‌گذاران و کاهش هزینه سرمایه خواهد بود.

• امیرحسین رهبری - کارشناس ارزیابی ریسک اعتباری شرکت پایا

• شماره ۶۰۴ هفته نامه اطلاعات بورس