به گزارش صدای بورس، در دهه اخیر، بازارهای مالی جهان با شتابی بیسابقه به سمت دیجیتال شدن و نوآوریهای فناورانه حرکت کردهاند. این تحول نه تنها شکل و ساختار معاملات را دگرگون کرده، بلکه نحوه تعامل سرمایهگذاران با بازار، سرعت تصمیمگیری و سطح شفافیت مالی را به طرز چشمگیری تغییر داده است.
یکی از مهمترین روندهای جهانی، حرکت به سمت معاملات ۲۴ ساعته و استفاده از فناوری بلاکچین برای توکنسازی داراییهاست. گزارشهای منتشرشده از بورسهای توسعهیافته مانند نزدک و تجربیات پلتفرمهایی مانند رابینهود و اینتراکتیو بروکرز نشان میدهند که این تحول، فارغ از شرایط اقتصادی و سیاسی، به یک استاندارد جهانی تبدیل شده است و بازارهای نوظهور نیز دیر یا زود ناگزیر به پیروی از آن خواهند بود.
برای بورس ایران، ورود به این عصر نوین یک انتخاب ساده نیست؛ بلکه ضرورتی اجتنابناپذیر برای افزایش رقابتپذیری، جذب سرمایهگذاریهای بینالمللی و ارتقای کارایی بازار محسوب میشود. با این حال، تحقق معاملات ۲۴ ساعته و توکنسازی داراییها نیازمند بررسی دقیق مزایا، چالشها، زیرساختها و چارچوبهای قانونی است. این گزارش با بهرهگیری از دادهها و تجربیات جهانی، مسیر عملی و مرحلهای برای پیادهسازی این نوآوریها در بازار سرمایه ایران را تحلیل میکند و ضمن انتقاد از محدودیتها و ضعفهای فعلی، راهکارهای کاربردی برای آمادگی بازار ارائه میدهد.
درسهای بازارهای توسعهیافته برای بورس تهران
تحولات اخیر بازارهای مالی جهان نشان میدهد که محدودیت ساعات معاملاتی دیگر مانعی برای پاسخگویی به تحولات اقتصادی و مالی جهانی محسوب نمیشود. در بورسهای توسعهیافته، معاملات شبانه و فراتر از ساعات اداری، اکنون بخش مهمی از ساختار بازار را تشکیل میدهند و سرمایهگذاران میتوانند در هر ساعت از شبانهروز واکنش سریع به اخبار و تغییرات جهانی نشان دهند. این روند در کنار رشد چشمگیر پلتفرمهای دیجیتال و افزایش سواد مالی سرمایهگذاران خردهفروش، باعث شده تا نقدینگی و حجم معاملات خارج از ساعات رسمی، سهم قابل توجهی از کل بازار را به خود اختصاص دهد. اما وضعیت در بازارهای نوظهور، از جمله بورس ایران، متفاوت است. نقدینگی محدود، نبود صانعین بازار حرفهای، ضعف زیرساختهای فناورانه و محدودیتهای نهادی، امکان پیادهسازی معاملات ۲۴ ساعته را به شدت کاهش میدهد و حتی در صورت اجرای آزمایشی، ریسکهای قابل توجهی ایجاد خواهد کرد. بررسی تجربیات بورس نزدک و پلتفرمهای معاملات دیجیتال نشان میدهد که موفقیت در معاملات شبانه مستلزم آمادگی فنی، قانونی و نهادی است؛ آمادگی که بدون سرمایهگذاری در زیرساختها، آموزش نیروی انسانی و توسعه چارچوبهای نظارتی پیشرفته امکانپذیر نیست. در این چارچوب، بررسی تجربه بازارهای کریپتو و ارزهای دیجیتال نیز حائز اهمیت است؛ چرا که این بازارها پیش از این تمام ساعات شبانهروز فعال بودهاند و با چالشهای مشابه، از جمله نوسانات شدید، خطرات دستکاری و فشار روانی معاملهگران، مواجه شده و راهکارهای فناورانه و الگوریتمی برای کنترل آنها توسعه دادهاند. بازار ایران میتواند با اقتباس هوشمندانه از این تجربیات، مسیر خود را برای ورود به عصر معاملات شبانه و توکنسازی هموار کند.
معاملات شبانه میتواند نقدینگی و شفافیت را افزایش دهد
یکی از مهمترین دلایل ضرورت حرکت به سمت معاملات ۲۴ ساعته، امکان واکنش فوری به اخبار و رویدادهای جهانی است. در جهان امروز، انتشار اخبار اقتصادی، سیاسی یا تغییرات نرخهای جهانی نفت، ارز و کالا میتواند ظرف دقایق بر بازارهای سهام اثرگذار باشد. معاملات محدود به ساعات اداری، به طور طبیعی این واکنشها را به تأخیر میاندازد و باعث ایجاد شکافهای قیمتی و فرصتهای از دست رفته برای معاملهگران میشود. با اجرای معاملات ۲۴ ساعته، بازار قادر خواهد بود به صورت همزمان و در زمان واقعی، اطلاعات جدید را در قیمتها منعکس کند و فرآیند کشف قیمت را به شکل مؤثرتری انجام دهد. ساعات معاملاتی گسترده همچنین به کاهش نوسانات شدید قیمت در آغاز و پایان روز کمک میکند. این نوسانات که معمولاً ناشی از تمرکز حجم معاملات در زمان محدود هستند، ریسک سرمایهگذاری را افزایش میدهند و به ویژه برای معاملهگران خرد ناپایدار به شمار میآیند. با امکان معامله در طول شبانهروز، فشار بر نقدینگی کاهش مییابد و بازار رفتار منطقیتری از خود نشان میدهد. انعطافپذیری زمانی نیز یکی دیگر از مزایای قابل توجه است. در حال حاضر، بسیاری از معاملهگران خردهفروش و حرفهای با محدودیتهای زمانی مواجه هستند و امکان حضور فعال در ساعات محدود بازار را ندارند. با باز شدن بازار در طول شبانهروز، این گروه از معاملهگران میتوانند در زمان مناسب خود تصمیمگیری کنند، ریسکهای ناشی از وقفههای معاملاتی کاهش مییابد و مشارکت سرمایهگذاران افزایش مییابد.
در کنار این مزایا، توجه به اثرات مثبت اقتصادی و اجتماعی نیز ضروری است. افزایش حجم معاملات و نقدینگی میتواند سرمایهگذاریهای بینالمللی را جذب کند، صنعت فینتک و استارتاپهای حوزه فناوری مالی را تقویت نماید و فرصتهای شغلی بیشتری ایجاد کند. به عبارت دیگر، حرکت به سمت معاملات ۲۴ ساعته تنها یک تغییر تکنولوژیک نیست؛ بلکه یک تحول ساختاری در نحوه عملکرد و توسعه بازار سرمایه به شمار میرود.
موانع عملیاتی و نقدینگی
با وجود مزایای گسترده، اجرای معاملات ۲۴ ساعته با چالشهای جدی مواجه است که بررسی دقیق آنها قبل از هر اقدامی ضروری است. یکی از مهمترین مشکلات، محدودیت نقدینگی در ساعات غیررسمی است. در بازارهای توسعهیافته، حجم معاملات شبانه قابل توجه است و صانعین بازار حرفهای میتوانند نقدینگی را تضمین کنند. اما در بازار ایران، بسیاری از نمادها حتی در ساعات عادی نیز با کمبود نقدینگی مواجه هستند و اجرای معاملات شبانه بدون وجود سازوکارهای مؤثر، خطر افزایش نوسانات و افت کیفیت کشف قیمت را به همراه دارد. چالش دیگر افزایش نوسانات ناشی از واکنش فوری است. وقتی بازار به صورت شبانهروزی به اخبار پاسخ میدهد، سهامهایی که تحت تأثیر اخبار لحظهای قرار میگیرند، ممکن است رفتارهای غیرقابل پیشبینی نشان دهند و ریسک سرمایهگذاران افزایش یابد. علاوه بر آن، هزینههای عملیاتی بورس نیز افزایش مییابد؛ زیرا اجرای معاملات شبانه مستلزم بهرهگیری از نیروی انسانی بیشتر، ارتقای سیستمهای فنی و پشتیبانی مداوم است. چرخههای تسویه فعلی نیز از دیگر محدودیتها هستند. در بازارهای سنتی با سیستم تسویه T+۱، نهایی شدن معاملات یک روز طول میکشد. این سیستم در مواجهه با معاملات شبانه پیچیده میشود و احتمال بروز خطا و افزایش ریسک طرف مقابل بالا میرود. علاوه بر این، ضعف زیرساختهای فناورانه و عدم آمادگی نهادی، بورس ایران را در برابر فشارهای معاملات شبانه آسیبپذیر میکند و ریسک دستکاری و سوءاستفاده افزایش مییابد.
چگونه بلاکچین میتواند معاملات ایران را دگرگون کند
توکنسازی داراییها، یکی از نوآوریهای بنیادین بازارهای دیجیتال، میتواند بسیاری از محدودیتهای معاملات شبانه را کاهش دهد. با تبدیل داراییهای سنتی به توکنهای دیجیتال در بستر بلاکچین، امکان تسویه فوری فراهم میشود و خطر طرف مقابل به حداقل میرسد. این رویکرد همچنین امکان استفاده بهینه از وثایق، مدیریت کاراتر نقدینگی و معاملات فرامرزی را فراهم میکند و فرصتهای جدید سرمایهگذاری را ایجاد مینماید. با وجود این مزایا، پذیرش توکنسازی هنوز محدود است و نیازمند توسعه زیرساختهای فنی، چارچوب قانونی و آموزش سرمایهگذاران است. بازار ایران برای بهرهبرداری از این فناوری باید ابتدا به تدوین قوانین مشخص، ارتقای سامانههای معاملاتی و اتصال به سیستم بانکی اقدام کند. تنها در این صورت است که توکنسازی میتواند به کاهش ریسکهای عملیاتی، افزایش سرعت تسویه و بهبود کشف قیمت کمک کند.
واقعیتهای تلخ بورس تهران برای معاملات ۲۴ ساعته
تحلیل وضعیت بورس تهران نشان میدهد که پیادهسازی معاملات ۲۴ ساعته و توکنسازی، بدون اصلاحات بنیادی، غیرعملی و خطرناک است. نقدینگی محدود، نبود صانعین بازار حرفهای، ضعف زیرساختهای تکنولوژیک و کمبود نظارت مؤثر، مهمترین موانع هستند. در بازارهای توسعهیافته، حجم معاملات شبانه و حضور صانعین بازار، امکان موفقیت معاملات شبانه را فراهم میآورد، اما در ایران، این شرایط فراهم نیست و حتی اجرای آزمایشی میتواند منجر به نوسانات شدید، سوءاستفاده و فشار روانی معاملهگران شود. علاوه بر این، سیستم نظارتی فعلی نیز برای کنترل معاملات ۲۴ ساعته آماده نیست. بدون چارچوب نظارتی قوی و زیرساختهای پیشرفته، بازار نمیتواند امنیت و شفافیت لازم را حفظ کند. این مسائل نشان میدهند که هرگونه اقدام برای اجرای معاملات شبانه باید همراه با اصلاحات اساسی، ارتقای فناوری و آموزش نیروی انسانی باشد تا ریسکهای عملیاتی به حداقل برسد.
چگونه میتوان معاملات شبانه و توکنسازی را مرحلهای اجرا کرد
با توجه به چالشهای موجود، اجرای معاملات ۲۴ ساعته و توکنسازی باید به صورت مرحلهای و هوشمندانه انجام شود. در فاز اول، تمرکز بر آمادهسازی زیرساختها شامل ارتقای سیستمهای معاملاتی، توسعه چارچوب قانونی و آموزش نیروی انسانی است. این مرحله میتواند ظرف ۱ تا ۲ سال انجام شود و زمینه اجرای آزمایشی را فراهم آورد. فاز دوم شامل راهاندازی آزمایشی با تعداد محدودی از نمادهای پربیننده، اعمال محدودیتهای قیمتی و نظارت دقیق بر عملکرد سیستم است. این مرحله، تجربه عملی ارزشمندی برای شناسایی مشکلات احتمالی فراهم میآورد و میتواند ظرف شش ماه به پایان برسد. در فاز سوم، تعداد نمادهای قابل معامله افزایش مییابد و با جذب صانعین بازار و توسعه نقدینگی، بازار به آرامی به سمت معاملات شبانه حرکت میکند. فاز چهارم نیز به توکنسازی داراییها اختصاص دارد، شامل توسعه پلتفرم بلاکچین ملی، آغاز توکنسازی اوراق دولتی و سهام و اتصال به سیستم بانکی. این فاز نیازمند سرمایهگذاری بلندمدت و هماهنگی نهادی است و میتواند طی ۲ تا ۳ سال تکمیل شود.
تجربیات بینالمللی و درسهای قابل انتقال
تجربیات بورس نزدک، رابینهود، اینتراکتیو بروکرز و بازارهای کریپتو نشان میدهد که موفقیت در معاملات شبانه مستلزم ترکیبی از آمادهسازی فنی، قوانین مدون، آموزش و فرهنگ سرمایهگذاری است. حتی در بازارهای توسعهیافته، معاملات ۲۴ ساعته بدون برنامهریزی دقیق، مدیریت نقدینگی و حضور صانعین بازار با مشکلات جدی مواجه میشود. این درس برای بورس ایران اهمیت ویژه دارد و نشان میدهد که تغییرات بزرگ باید مرحلهای و همراه با ارتقای زیرساختها و توانمندسازی منابع انسانی انجام شود.
خطرات معاملات شبانه و راههای مدیریت آنها
تحلیل ریسکها نشان میدهد که کاهش نقدینگی شبانه، افزایش نوسانات، خطر دستکاری و فشار روانی معاملهگران، مهمترین چالشها هستند. برای مقابله با این ریسکها، بورس ایران میتواند با تعیین صانعین بازار اختصاصی، اعمال محدودیتهای قیمتی هوشمند، بهرهگیری از نظارت مبتنی بر هوش مصنوعی و آموزش سرمایهگذاران اقدام کند. این رویکردها نه تنها ریسکها را کاهش میدهند، بلکه شرایط را برای رشد پایدار و جذب سرمایهگذاریهای بینالمللی فراهم میآورند.
تأثیر معاملات شبانه بر اقتصاد
اجرای معاملات ۲۴ ساعته و توکنسازی میتواند تأثیرات گستردهای بر اقتصاد و جامعه داشته باشد. از یک سو، افزایش نقدینگی، بهبود کشف قیمت، توسعه صنعت فینتک و ایجاد فرصتهای شغلی از پیامدهای مثبت آن است. از سوی دیگر، احتمال ایجاد شکاف دیجیتالی، فشار بر نظام بانکی سنتی و نگرانیهای امنیتی از پیامدهای منفی بالقوه به شمار میآید. مدیریت هوشمند این پیامدها و برنامهریزی دقیق میتواند مزایای تحول را افزایش دهد و اثرات منفی را به حداقل برساند.
با توجه به تمامی موارد بورس ایران میتواند پیشرو منطقه شود؟
حرکت به سمت معاملات ۲۴ ساعته و توکنسازی برای بورس ایران، نه تنها یک گزینه، بلکه ضرورتی اجتنابناپذیر است. تجربیات جهانی نشان میدهد که اجرای موفق این تغییرات نیازمند برنامهریزی دقیق، آمادهسازی زیرساختها، آموزش منابع انسانی، توسعه چارچوب قانونی و همکاری بینالمللی است. توصیههای کلیدی برای بورس ایران شامل شروع تدریجی با نمادهای محدود، سرمایهگذاری در زیرساختهای فناورانه، بهرهگیری از تجربیات بینالمللی، توسعه نیروی انسانی و تدوین چارچوب نظارتی جامع است. تنها با رویکردی هوشمندانه، مرحلهای و مشارکتی میان بخش خصوصی، دولت و نهادهای نظارتی، بورس ایران میتواند خود را به یکی از پیشروان منطقه در حوزه نوآوریهای مالی تبدیل کند و نقش مهمی در توسعه اقتصاد دیجیتال کشور ایفا نماید.
سؤال اصلی دیگر این نیست که آیا بازارها به معاملات ۲۴ ساعته خواهند رسید یا نه، بلکه زمان و کیفیت اجرای این تحول است. بورس ایران باید هماکنون برای ورود به این عصر نوین آماده شود تا فرصتهای سرمایهگذاری و رشد اقتصادی از دست نروند.
-
ساره صابری - خبرنگار
-
شماره ۶۰۴ هفته نامه اطلاعات بورس