مالیاتستانی اساسا از حاشیه سود شرکتها مستقل است و بر پایه سود مشمول مالیات محاسبه میشود. بررسیها نشان میدهد که حاشیه سود تجمیعی شرکتها یعنی همان نسبت سود خالص به درآمد در سالهای اخیر روندی کاهشی داشته، اما میزان مالیات پرداختی لزوما با این روند همراستا نبوده است.
دلیل این عدم همراستایی آن است که در نظام مالیاتی، پایه محاسبه مالیات، سود مشمول مالیات است و نه صرفا حاشیه سود یا سود خالص حسابداری. هزینههایی که در دفاتر حسابداری شرکتها ثبت میشوند، همواره مورد پذیرش سازمان امور مالیاتی قرار نمیگیرند، زیرا این سازمان بر اساس قوانین و مقررات مالیاتی، برخی هزینهها را غیرقابلقبول تلقی میکند.
از اینرو، ممکن است با وجود کاهش حاشیه سود، میزان سود مشمول مالیات تغییر چندانی نکند یا حتی افزایش یابد. علاوه بر این، نرخ مالیات شرکتها ثابت و معمولا در حدود ۲۵ درصد تعیین شده است. این بدان معناست که صرفنظر از تغییرات در حاشیه سود و تا زمانی که سود شرکت مثبت باشد، دولت نرخ ثابتی را اعمال میکند.
بنابراین، روند مالیاتستانی از کاهش حاشیه سود مستقل است، زیرا مبنای محاسبه، سود مشمول مالیات است و نه صرفا حاشیه سود حسابداری. چنانچه حاشیه سود شرکتها در بلندمدت کاهش یابد و به زیان یا سود ناچیز منجر شود، قانون مقرر میدارد که مالیات نیز کاهش یابد. اما تا زمانی که سود مثبت و قابلتوجه وجود دارد، مالیات بهصورت نسبی ثابت باقی میماند. از اینرو، انتظار کاهش خودکار مالیات تنها به دلیل کاهش حاشیه سود، منطقی نیست، زیرا سازمان امور مالیاتی تعدیلات متعددی را در محاسبات خود لحاظ میکند. برای مثال، در دادههای موجود، وضعیت شرکت پتروشیمی نوری قابلتوجه است. حاشیه سود این شرکت در سال ۱۴۰۳ از ۱۸ درصد به ۱۴ درصد کاهش چشمگیری یافته، اما مالیات پرداختی آن از ۵,۶ میلیارد تومان به ۵۲,۸۰۰ میلیارد تومان جهش کرده است.
این افزایش قابلملاحظه نشاندهنده آن است که سازمان امور مالیاتی احتمالا بخشی از هزینههای ثبتشده در دفاتر حسابداری این شرکت را در سال ۱۴۰۳ نپذیرفته و در نتیجه، سود مشمول مالیات بیش از سود خالص حسابداری بوده است. این موضوع سبب شده است که با وجود کاهش حاشیه سود حسابداری، مالیات پرداختی افزایش قابلتوجهی داشته باشد. بنابراین، کاهش حاشیه سود لزوما به کاهش مالیات منجر نمیشود، زیرا قوانین و تعدیلات مالیاتی، از جمله عدم پذیرش برخی هزینهها یا اعمال معوقات مالیاتی، نقش تعیینکنندهتری ایفا میکنند. این نمونه بهخوبی نشان میدهد که نظام مالیاتی چگونه میتواند از متغیرهای حسابداری مستقل عمل کند و مالیاتستانی را بر اساس معیارهای خاص خود پیش ببرد.
بهصراحت باید گفت که مالیاتستانی را نمیتوان تنها با یک معیار سنجید. برای نمونه، در دادههای موجود، در سال سوم فعالیت برخی شرکتها، با وجود تحقق زیان و نبود سود، مالیات همچنان مثبت گزارش شده است. دلیل این امر، وجود پارامترها و تعدیلات دیگری نظیر معوقات مالیاتی، اتمام دورههای بخشودگی مالیاتی، یا فروش داراییهای ثابت است. این عوامل نشاندهنده پیچیدگی نظام مالیاتی و تأثیر متغیرهای متعدد بر میزان مالیات پرداختی است. بنابراین، تحلیل مالیاتستانی نیازمند در نظر گرفتن تمامی این تعدیلات و پارامترهاست و نمیتوان آن را صرفاً به تغییرات حاشیه سود محدود کرد.
-
رضا امامی - کارشناس بازار سرمایه
-
شماره ۶۰۳ هفته نامه اطلاعات بورس