زلزله تهران؛ واقعیتی که پشت دیوارهای فرسوده پنهان است

به گزارش صدای بورس؛ تهران شهری است که هر روز روی لبه یک واقعیت لرزه‌ای زندگی می‌کند. این شهر بر پهنه چند گسل بزرگ و فعال بنا شده؛ از گسل شمال تهران که از دماوند تا غرب امتداد دارد، تا گسل‌های ری و مُشا که بارها در تاریخ زمین‌لرزه‌های مخربی را رقم زده‌اند. مطالعات اخیر هم تأکید می‌کنند که انرژی لرزه‌ای در این پهنه‌ها انباشته شده و وقوع یک زمین‌لرزه شدید در پایتخت، مسئله‌ای «اگر» نیست، بلکه «کی» است.

آنچه نگرانی را بیشتر می‌کند، ترکیب این تهدید طبیعی با شرایط خاص تهران است: جمعیتی بالای ده میلیون نفر، تراکم بی‌سابقه ساختمان‌ها و رشد بی‌رویه شهر روی خاک آبرفتی. چنین شرایطی باعث می‌شود حتی یک زلزله متوسط هم تبعاتی بسیار سنگین‌تر از شهرهای دیگر داشته باشد. به زبان ساده، تهران نه فقط به‌خاطر گسل‌هایش، بلکه به‌خاطر نحوه زندگی و ساخت‌وسازش در برابر زلزله شکننده است.

بنابراین، مسأله اصلی برای شهروندان تهرانی نه «آیا زلزله می‌آید؟» بلکه «چه زمانی و با چه میزان آمادگی به استقبالش می‌رویم؟» است. از همین نقطه است که بحث ایمنی ساختمان‌ها و رفتار درست شهروندان معنای حیاتی پیدا می‌کند.

خانه‌های قبل از ۱۳۷۵ و بافت‌های فرسوده؛ کانون ناایمنی شهری

یکی از مهم‌ترین هشدارهایی که مدیران بحران تهران بر آن تأکید دارند، مربوط به خانه‌هایی است که پیش از سال ۱۳۷۵ ساخته شده‌اند. دلیل این تاریخ مشخص، به استانداردهای لرزه‌ای ایران بازمی‌گردد. آیین‌نامه‌های جدید و سخت‌گیرانه‌تر از اواسط دهه هفتاد به بعد اجباری شدند، در حالی که بیشتر ساختمان‌های قدیمی با دانش و قواعد ساده‌تر و حتی بعضاً بدون نظارت کافی ساخته شده‌اند. به همین خاطر، بسیاری از این خانه‌ها امروز از دید مهندسی «آسیب‌پذیر» محسوب می‌شوند.

اما خطر فقط به سن بنا محدود نمی‌شود. ساختمان‌هایی که خلاف نقشه ساخته شده‌اند، خانه‌هایی که رأی ماده ۱۰۰ دارند، یا در بافت‌های فرسوده و کوچه‌های باریک زیر ۶ متر قرار دارند، همگی جزو نقاط پرریسک هستند. در چنین محلاتی، نه‌تنها احتمال تخریب بیشتر است، بلکه امدادرسانی پس از حادثه هم با مشکل جدی مواجه خواهد شد.

نکته مهم‌تر این است که در تهران، بخش بزرگی از دارایی خانوارها در همین خانه‌های ناایمن قرار گرفته. به‌عبارت دیگر، سرمایه یک عمر خانواده در جایی است که از نظر کارشناسی امنیت لازم برای زلزله را ندارد. این یعنی بحران زلزله در تهران، فقط تهدیدی برای جان شهروندان نیست؛ تهدیدی برای اقتصاد خانوار و حتی آینده مالی نسل‌هاست.

ایمنی غیرسازه‌ای در خانه؛ از مهار وسایل تا جانمایی درست برای پناه‌گیری

وقتی صحبت از زلزله می‌شود، اغلب ذهن‌ها به استحکام سازه می‌رود، اما بخش بزرگی از آسیب‌های جانی در حوادث لرزه‌ای ناشی از «خطرات غیرسازه‌ای» است؛ یعنی همان وسایل و اجزای داخلی خانه که با لرزش زمین سقوط می‌کنند یا می‌شکنند. کمدهای سنگین، قفسه‌های کتاب، لوسترها، قاب‌های بزرگ و حتی شیشه‌های پنجره‌ها می‌توانند در چند ثانیه از یک وسیله روزمره به عاملی برای جراحت و مرگ تبدیل شوند.

مدیران بحران بارها توصیه کرده‌اند که این وسایل باید قبل از وقوع حادثه مهار و ایمن‌سازی شوند. کمدها و قفسه‌ها باید با پیچ و بست به دیوار متصل شوند، لوسترها باید اتصالات محکم داشته باشند، و محل خواب یا نشستن نباید زیر پنجره‌های شیشه‌ای یا قفسه‌های بلند باشد. ظروف شکستنی و سنگین هم بهتر است در طبقات پایین کابینت‌ها قرار بگیرند تا در زمان زلزله از بالا سقوط نکنند.

نکته کلیدی دیگر، «پناه‌گیری» است. لحظه وقوع زلزله زمان مناسبی برای فرار از خانه نیست، مگر در طبقه همکف. بهترین کار شناخت مناطق امن داخل منزل از قبل است؛ مثل کنار ستون‌ها، زیر میزهای محکم یا گوشه‌های داخلی ساختمان. هر خانواده باید این نقاط را از پیش مشخص کند تا هنگام لرزش، دچار سردرگمی نشود.

به زبان ساده، ایمنی غیرسازه‌ای همان جایی است که هر شهروند تهرانی بدون هزینه‌های سنگین مهندسی می‌تواند با کمی دقت و تغییر در چیدمان، ریسک زندگی‌اش را به شکل چشمگیری کاهش دهد.

آمادگی خانوادگی؛ کوله بقا، نقشه فرار و آموزش همگانی

زلزله فقط در چند ثانیه رخ می‌دهد، اما زندگی پس از آن ادامه دارد. آنچه تفاوت میان یک خانواده آماده و خانواده‌ای غافل را رقم می‌زند، «برنامه از پیش تعیین‌شده» است. مدیران بحران شهر تهران بارها تأکید کرده‌اند هر خانواده باید یک کوله بقا داشته باشد؛ کیفی که در آن اقلام ضروری مثل آب، غذاهای کنسروی، چراغ‌قوه، باتری یدکی، داروهای حیاتی، اسناد مهم و لباس گرم قرار گیرد. توصیه این است که دست‌کم سه کوله آماده باشد: یکی در خانه، یکی در محل کار و یکی در خودرو.

اما تجهیزات تنها بخشی از آمادگی است. مهم‌تر از آن «نقشه خانوادگی» است. اعضای هر خانواده باید از قبل بدانند در صورت وقوع زلزله کجا یکدیگر را ملاقات کنند، چه کسی مسئول برداشتن کوله‌هاست، چه کسی مراقب سالمندان یا کودکان خواهد بود و مسیرهای امن خروج از ساختمان کدام‌اند. این هماهنگی ساده، در روز حادثه از آشفتگی و سردرگمی جلوگیری می‌کند.

بخش دیگری از آمادگی به آموزش همگانی برمی‌گردد. سازمان مدیریت بحران تهران و جمعیت هلال‌احمر دوره‌های رایگان آموزش کمک‌های اولیه، اطفای حریق و امداد و نجات برگزار می‌کنند. شرکت در این دوره‌ها به شهروندان مهارت‌هایی می‌دهد که در دقایق حیاتی پس از زلزله می‌تواند جان انسان‌ها را نجات دهد.

در واقع، آمادگی خانوادگی یعنی تبدیل نگرانی به اقدام. داشتن کوله، نقشه و آموزش به ما کمک می‌کند تا به‌جای ترس کور، با آگاهی و توانایی بیشتری در برابر بحران بایستیم.

منبع:شبکه اطلاع‌رسانی طلا و ارز