در همان زمان برخی از کارشناسان، ورود این نوع داراییها را برای توسعه بازار مهم خواندند و تاکید کردند با این اتفاق شرایط جدیدی پیش روی بازارسرمایه قرار خواهد گرفت و ظرفیت جدیدی در بازار ایجاد خواهد شد.
اما از آن زمان تا کنون بازار روی خوشش را به این نوع داراییها نشان نداده است و فعالان بازار نیز استقبال چندانی از آن نکردهاند؛ به طوری که گفته میشود هماکنون بازار این نوع داراییها کساد است. این درحالی است که بیشتر شرکتهایی که در حوزه فناوری در بازارهای جهانی حضور دارند، نه تنها از داراییهای نامشهود برای ورود به بازار بورس بهره بردهاند بلکه برای افزایش بهرهوری هم از این نوع داراییها استفاده کردهاند که دراین میان، پیشرو بودن در استفاده از تکنولوژی، حمایت قوانین رگولاتوری، وجود استانداردهای مشخصتر، مراجع حرفهای و میزان شفافیت دفاتر و گزارشگریها از جمله دلایلی است که باعث شده شناسایی داراییهای نامشهود در سطح بینالمللی با سهولت بیشتری همراه باشد.
اما در ایران با توجه به اینکه گفته میشود ورود این نوع داراییها به بازار سرمایه، علاوه بر توسعه اندازه بازار، بهبود درآمد و حاشیه سود را برای شرکتها به همراه دارد اما هنوز اقبال چندانی از آن صورت نگرفته است.
کارشناسان دلایل زیادی را برای این موضوع مطرح میکنند که مهمترین آن به بحث تورم ارتباط پیدا میکند. به بیانی دیگر بروز تورم دو رقمی در کشور مانع از آن شده است تا این داراییها ارزشمند شود. به همین دلیل توجه فعالان بازار سرمایه بیشتر به داراییهای مشهود و نه نامشهود بوده است. چرا که فعالان بازار برای حفظ ارزش دارایی و سرمایه خود به داراییهای مشهود روی آوردهاند و برای داراییهای نامشهود چندان اهمیتی قائل نیستند. البته دراین میان، نوپا بودن اقتصاد دانش بنیان، اعمال قوانین سختگیرانه و بیتوجهی سیستم بانکی به این نوع داراییها نیز خود مزید برعلت شده تا این داراییها آنطور که باید وشاید ناشناس باقی بماند.
با این وجود هر چند از نگاه کارشناسان هماکنون داراییهای نامشهود در گزارشهای ارزشگذاری لحاظ میشوند اما ارزش این نوع از داراییها به مرور زمان و با پذیرش شرکتهایی که دراین حوزه فعالیت میکنند، ملموستر میشود.
البته دلیل مهم دیگری که باعث شده این روزها بازار داراییهای نامشهود کساد باشد، از نگاه ارزشگذاران به اطلاعات ناکافی مدیران از مفاهیم وچارچوب گزارشگری داراییهای نامشهود و ارجاع ندادن به متخصصان مربوطه برمیگردد که نیازمند تحقیق و برنامهریزی برای گزارشگران است.
این گفتهها درحالی مطرح میشود که مطالعات صورت گرفته از میان ۲۹ کشور توسعه یافته در سالهای ۱۹۹۵ تا ۲۰۱۵، حاکی از آن است که بخشهای وسیعی از داراییهای نامشهود در جایی که دسترسی به منابع مالی آسانتر باشد و سیستمهای مالی توسعهیافتهتر باشند، از بهرهوری بیشتری برخوردارند. از این رو، نحوه سازماندهی نقدینگی به سوی داراییهای نامشهود، رونق ابزارهای سرمایهگذاری بزرگ، حمایت از داراییهای فکری، ایجاد قوانین سختگیرانه برای حمایت از این بخش بخصوص در بخش برندها و اختراعات و فراهم کردن امکان جذب سرمایهگذار داخلی و خارجی از جمله راهکارهایی است که میتواند توجه فعالان بازار سرمایه را بیش از پیش به این نوع داراییها جلب کند.
از این رو، با توجه به جایگاه امروزی داراییهای فکری در تجارت جهان و نقشی که این داراییهای ارزشمند میتوانند در توسعه و کسب درآمد بیشتر برای بنگاههای کوچک و بزرگ اقتصادی و دولتها داشته باشند، مدیریت این نوع داراییها که به عنوان منبعی برای مزیت رقابتی پایدار و رشد و توسعه اقتصادی به کار گرفته میشود، اهمیت ویژهای دارد.
قوانین سختگیرانه
احسان مرادی، مدیرعامل شرکت تامین سرمایه کاردان با اشاره به اینکه داراییهای نامشهود در ایران به دو دسته اصلی تقسیم میشوند، به هفتهنامه اطلاعات بورس گفت: یک دسته از این داراییها به فعالیت اصلی بنگاه وابسته است. به عنوان مثال؛ حق کسب وپیشهای که از قدیم به عنوان سرقفلی در واحدهای تجاری مطرح بود و یا مجوز فعالیت شرکتهای کارگزاری و مجوزهای فعالیت شرکتهای تامین سرمایه که از طرف سازمان بورس و اوراق بهادار دریافت میشود، میتوان نام برد. به عبارت دقیقتر، مجوز هر فعالیتی از یک نهاد ناظر و یا رگولاتور به نوبه خود ارزشی دارد. اینگونه از داراییهای نامشهود قابلیت جداسازی از بنگاه اصلی را ندارد و بنگاه اقتصادی بدون آن دارایی نامشهود امکان ادامه فعالیت ندارد. وی افزود: دسته دوم اما به داراییهای نامشهود قابل واگذاری هستند. برای مثال؛ خلق یک نرمافزار و یا ساخت برند که میتواند جدای از فعالیت اصلی یک بنگاهدارای ارزش باشد و به دیگران واگذار شود.
مرادی با تاکید براینکه هرکدام از داراییهای نامشهود که مشارکتی در افزایش تولید داشته باشد، در ارزشگذاری شرکتها لحاظ میشوند، بیان کرد: مصداق ارزشگذاری دارایی نامشهود شرکتها دو شرکت تپسی ونیان الکتریک است که اخیرا در بورس پذیرش شدهاند. دارایی فکری ایجاد شده این شرکتها به طور مشخص در قالب نقشی که در ایجاد تولید دارند، در گزارش ارزشگذاری لحاظ شدهاند.
این کارشناس بازار سرمایه با تاکید براینکه دو علت در مورد بیتوجهی بازار به داراییهای نامشهود مترتب است، توضیح داد: یک علت به دلیل وجود تورم است. در کشوری چون ایران که متاثر از تورم است و رشد داراییهای ملموس مثل زمین، ماشینآلات و موجودی انبار به تورم ودلار وابسته است، مشارکتکنندگان در بازار براحتی خالص ارزش دارایی بنگاه را محاسبه میکنند درحالیکه محاسبه داراییهای نامشهود دشوارتر است. البته بازار به این سمت حرکت کرده است و طی سالهای اخیر شرکتهایی در بورسها پذیرش شدهاند که بخشی از ارزش آنها مربوط به داراییهای نامشهود، داراییهای فکری ونرمافزاری هستند و اینکه این نوع داراییها در بازار به مرور جایگاه والاتری میگیرد.
مرادی گفت: دلیل دوم به قوانین و مقررات در مورد محافظت از داراییهای فکری برمیگردد. به طور مشخص در مورد کپی رایت یا ایجاد شعبه یا نام تجاری قوانین سختگیرانهای در کشورهای توسعهیافته وجود دارد اما در ایران به واحدی میتوان با تغییر جزیی در نام و برند تجاری با همان موضوع به فعالیت پرداخت. او با اشاره به اینکه قطعا داراییهای نامشهود در گزارشهای ارزشگذاری لحاظ میشوند، افزود: به مرور زمان با پذیرش شرکتهایی که دراین حوزه فعالیت میکنند، بها به این داراییها ملموستر میشود.
مرادی، اعمال قوانین سختگیرانه در این حوزه برای افزایش ارزش داراییها را مهم خواند و درباره شرکتهای برتر دنیا درخصوص داراییهای نامشهود گفت:اینکه چه بخشی از ارزش دارایی شرکتها به دارایی مشهود و چقدر ناشی از داراییهای نامشهود است، نیازمند تحقیقات گسترده است اما در نگاه کلی به نظر میرسد برخی شرکتها دارایی فیزیکی قابل توجهی ندارند اما اعداد قابل توجهی در بورسهای دنیا معامله میشوند اما اینکه کدام شرکتها بیشترین ارزش را دارد نیازمند تحقیقات بیشتری است.
اقتصاد دانشبنیان نوپاست
سعید باجلان، کارشناس ارشدسرمایهگذاری و استاد دانشگاه با بیاناینکه نوپا بودن اقتصاد دانشبنیان در کشور مهمترین دلیلی است که باعث شده فعالان بازار سرمایه توجه کمتری به داراییهای نامشهود نشان دهند، به هفتهنامه اطلاعات بورس گفت: در دهه ۸۰ حدود ۸۰ درصد مارکت کپ بازارمبتنی بر داراییهای مشهود بود درحالیکه امروزه تقریبا با عکس این قضیه روبرو هستیم و بیش از ۷۳ درصد مارکت کپ بازار مبتنی بر داراییهای نامشهود است.
او با تاکید براینکه بحث اقتصاد دانشبنیان زمان بر است و یک شبه اتفاق نمیافتد، به عوامل دیگری که باعث بیتوجهی بازار به این نوع داراییها شده است، اشاره کرد و گفت: از دید فعالان بازار سرمایه تورم موجود در کشور باعث شده داراییهایی که به سرعت اثر تورم بر آنها منعکس میشود اهمیتشان بیشتر شود تا داراییهای نامشهودی که بعضا از تورم اثر منفی میپذیرند. بنابراین بحث تورم دورقمی موجود در کشور باعث شده توجه فعالان بازار سرمایه به داراییهای مشهودی باشد که از تورم ثاثیرمیپذیرند وبه نحوی میتوانند در بحثتورم هج باشند و ارزش سرمایهگذاری آنها را حفظ کند.
باجلان، دربخش دیگری از صحبتهایش با اشاره به اینکه هم مدلهای گزارشگری مالی وهم مدلهای ارزشگذاری در بورس باعث شده بحث داراییهای نامشهود آنطور که باید وشاید اهمیت پیدا نکند، توضیح داد: از یک طرف باید در بحث گزارشگری مالی و حسابداری از رویکردهای مبتنی بر بهای تمام شده و ارزش دفتری به سمت رویکردهای مبتنی بر ارزش منصفانه fair market value حرکت کنیم. از طرف دیگر، باید واقعیت ارزشگذاری اصلاح شود و به سمت مدلهایی حرکت کنیم که هم داراییهای نامشهود را ارزشگذاری کنند و هم به خوانندگان صورتهای مالی درک صحیحی از ارزش واقعی این گونه داراییها بدهند.
این کارشناس ارشد سرمایهگذاری سیستم بانکی را عامل دیگری دراین باره برشمرد و اضافه کرد: مشکل دیگر قابل طرح این است که تا امروز سیستم بانکی ما داراییهای نامشهود را به عنوان وثیقه و یک آیتم اثرگذار دربخش توانایی بازپرداخت وام لحاظ نکردهاند واین موضوع باعث شده اهمیت داراییهای نامشهود کم شود. او با ذکر این نکته که سیستم بانکی باید رویه فعلی خود را درباره داراییهای نامشهود اصلاح کند، گفت: سیستم بانکی با رفع این نوع از محدودیتها میتواند گام مهمی در نقش وجایگاه این نوع داراییها داشته باشد.
باجلان، نوپا بودن اقتصاد دانش بنیان، تورم، مدل گزارشگری مالی و سیستم بانکی را مجموعه عواملی دانست که همگی باعث شده داراییهای نامشهود چندان برای فعالان بازار سرمایه اهمیت نداشته باشد. این استاد دانشگاه در پایان رفع معضلات و مشکلات موجود را در توسعه و نقش بیشتر داراییهای نامشهود در بازار سرمایه مهم خواند و گفت: ورود شرکتهای دانشبنیان به بورس کمک قابل توجهی به حل این مشکلات میکند چرا که دراین صورت آگاهی مردم و فعالان بازارسرمایه نسبت به اینموضوع ارتقا مییابد.
داراییهای مشهود ارزشمندتر از نامشهود
علیرضا صادقی، کارشناس بازار سرمایه معتقد است: اصولا در کشورهای با رکود تورمی و تورم بالا دارایی مشهود مثل ملک، زمین، خودرو و مشابه آن به دلیل کاهش ارزش پول ارزشمند میشوند. به عبارت دیگر با افزایش تورم ارزش جایگزینی این نوع داراییها بیشتر میشود اما در خصوص داراییهای نامشهودی چون سرقفلی و حق امتیاز که شناخته شده هستند، لزوما با تورم ارزش آنها جابجا نمیشود بلکه ارزش آنها به سایر عوامل کسب وکار و ذات آن وابسته است.
به گفته او، همچنین برای سایر داراییهای نامشهود مثل اختراع، دانش فنی و مشابه آن به دلیل اینکه در ایران قانون حفاظت از داراییهای نامشهود جدی نداریم (کپی رایت) داراییهای نامشهود ارزش بالایی ندارند و اصولا در یک اقتصاد تورمی و نبود زیر ساختهای مقرراتی برای آن دارایی نامشهود همانند دارایی مشهود ارزشمند نخواهد بود. این کارشناس بازار سرمایه اضافه کرد: در سایر کشورها بخصوص کشورهای غربی این موضوع کاملا متفاوت است. دارایی نامشهود زمانی ارزشمند است که باعث ایجاد درآمد در کسب وکار و دارای ارزش شود ومعاملات زیادی روی آن اتفاق بیفتد مثل یک برند یا یک دانش فنی اما در ایران به دلیل نبود وجود زیرساختهای مقرراتی مستحکم این موضوع در قالب چندین مصداق روتین است که در استانداردهای حسابداری آماده محدود میشود و همواره کمتر مورد توجه سرمایه گذاران قرار میگیرد.
صادقی، توسعه و حمایت از داراییهای فکری در فرابورس، ایجاد قوانین سختگیرانه برای حمایت از این بخش وبخصوص در بخش برندها و اختراعات و فراهم کردن امکان جذب سرمایهگذار داخلی و خارجی در جهت ایجاد کسب و کار و ارزش افزوده برای دارایی نامشهود را از جمله راهکارهای مورد نظر برای ارزشمندتر شدن این داراییها نام برد.
- ارمغان جوادنیا - روزنامهنگار
- شماره ۴۹۸ هفته نامه اطلاعات بورس