به گزارش صدای بورس،بازارهای مالی و تجاری جهان همواره در مسیر تخصصی‌تر شدن فعالیت‌ها گام برداشته‌اند. این روند، دلایل و مزیت‌های متعددی دارد که هدف این نوشتار نیست. در اینجا قصد داریم با تمرکز بر بورس‌های انرژی و کالای جهان، تفاوت میان آنها را برای مخاطبان داخلی روشن کنیم.
بزرگترین تفاوت بورس‌های انرژی و کالا در پیشینه آنهاست. در مقایسه با بورس‌های کالا، بورس‌های انرژی کودک به شمار می‌روند. پیشینه بورس‌ها و در واقع بازارهای کالا به هزاران سال قبل بازمی‌گردد در حالی که بورس‌های انرژی پس از شکل‌گیری و عمومیت یافتن صنعت برق از اواخر سده ۱۹ در آمریکا و بریتانیا، در اوایل سده ۲۰ میلادی تشکیل شدند. تفاوت مهم دیگر، در تخصصی بودن آنها و کالاهایی که معامله می‌کنند، نهفته است. در بورس‌های کالا عموما صنایعی که با استخراج و تولید مواد اولیه همچون محصولات کشاورزی و معدنی سروکار دارند، حضور پیدا می‌کنند. اما بورس‌های انرژی محل عرضه و معامله برق، گاز و اوراق مشتقه مرتبط با آنها هستند. بنابراین، در این بورس‌ها عموما شرکت‌ها و نیروگاه‌های تولیدکننده برق و گاز حضور دارند. اما به طور کلی، بورس‌های انرژی زیرمجموعه بورس‌های کالایی به شمار می‌روند. به عنوان نمونه، در بورس کالای مانیل (فیلیپین) علاوه بر فلزات پایه و محصولات کشاورزی، برق نیز مورد معامله قرار می‌گیرد.
از بزرگترین بورس‌های کالای جهان می‌توان به بورس کالای شیکاگو، بورس کالای نیویورک، بورس کالای توکیو و بورس فلزات لندن اشاره کرد. بورس‌های Nasdaq OMX آمریکا، EEX آلمان، EPEX فرانسه، ASX استرالیا-نیوزیلند و PXIL هند هم از جمله بزرگترین بورس‌های انرژی جهان به شمار می‌روند.
در ایران نیز دو بورس کالا و انرژی فعالیت دارند. در تعریف کلی، بورس کالای ایران محل عرضه و معامله محصولات صنعتی و معدنی، فرآورده‌های فرعی نفت، محصولات پتروشیمی و کشاورزی است. همچنین در بورس انرژی ایران همه حامل‌های انرژی همچون نفت خام، فرآورده‌های هیدروکربوری، گاز و برق معامله می‌شود. با این حال، در هر دو بورس محصولات و کالاهایی عرضه می‌شوند که اساسا یا کالا نیستند یا در محل اشتباه عرضه شده‌اند.
به عنوان مثال، در بورس کالای ایران مواردی همچون زمین، مغازه و آپارتمان به عنوان کالاهای فرعی و انواع خودرو در گروه کالاهای صنعتی و معدنی عرضه و معامله می‌شوند. این در حالی است که در هیچیک از بورس‌های کالایی جهان چنین مواردی به چشم نمی‌خورد. البته نباید از نظر دور داشت که عرضه خودرو در بورس کالا موجب ایجاد آرامش نسبی در بازار خودرو شده است چرا که ابزار قیمت‌گذاری را در اختیار خریدار-فروشنده یا نظام عرضه و تقاضا قرار داده است. در بورس انرژی ایران نیز جدای از برق، عموما محصولاتی عرضه می‌شوند که ماهیت کالایی دارند و بیشتر در بورس‌های کالا عرضه می‌شوند.
دلیل این تفاوت‌ها را شاید بتوان در ماهیت غیرخصوصی این دو بورس و حتی دولتی بودن بیشتر شرکت‌های حاضر در آنها دانست.
این روزها شایعاتی مبنی بر ضرورت انحلال بورس انرژی و تبدیل آن به یکی از زیرمجموعه‌های بورس کالا به گوش می‌رسد. از نیت و هدف منتشرکنندگان این شایعه اطلاعی نداریم اما از آنجا که هر بورس تخصصی کارکردهای خود را دارد، بهتر است قانونگذار و ناظر بازار، بدون توجه به شایعات (یا حتی فشارهای غیرمتعارف خارج از بازار) موضوع تخصصی بودن بورس‌ها را در اولویت قرار دهد و از تغییر هویت آنها جلوگیری کند.
در جدول زیر، تعدادی از بزرگترین بورس‌های انرژی جهان معرفی شده‌اند. در این بورس‌ها، برق به صورت عمده مورد معامله قرار می‌گیرد.
نظر شما