به گزارش صدای بورس شرکت رتبه‌بندی اعتباری برهان به عنوان اولین نهاد مستقل و دانش‌محور با تجمیع تخصص و تجربه به منظور راه‌اندازی و توسعه خدمات رتبه‌بندی اعتباری و مشاوره تخصصی به عنوان حلقه مفقوده تامین مالی و مدیریت ریسک در بازار سرمایه ایران در آذرماه ۱۳۹۶ با مجوز سازمان بورس و اوراق بهادار به صورت یک شرکت سهامی خاص تاسیس شد. به مناسبت پنجمین سالگرد تأسیس شرکت رتبه‌بندی اعتباری برهان مصاحبه‌ای با قاسم محسنی، مدیرعامل این شرکت انجام دادیم که در ادامه می‌خوانید.
* لطفاً تاریخچه‌ای از صنعت رتبه‌بندی در کشور و شرکت برهان را برای اطلاع خوانندگان ما بفرمائید.
شرکت رتبه‌بندی اعتباری برهان به عنوان اولین شرکت رتبه‌بندی اعتباری ثبت شده در ایران در تاریخ ۱۹ آذرماه سال ۱۳۹۶ تأسیس شد و بازهم به عنوان اولین مؤسسۀ رتبه‌بندی اعتباری توانست در تاریخ ۲۰/۰۵/۱۳۹۷ مجوز فعالیت خود را از سازمان بورس و اوراق بهادار دریافت کند. شرکت برهان همچنین در تاریخ ۷/۰۶/۱۳۹۹ به عنوان اولین شرکت دانش‌بنیان در زمینۀ رتبه‌بندی اعتباری در معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری شناخته شد.
* سابقۀ صنعت رتبه‌بندی در کشورهای در حال توسعه مشابه ایران چیست؟
این صنعت در کشورهای پیشرفته مثل آمریکا، قدمت بیش از صد سال دارد و در کشورهای در حال توسعه که با ایران قابل مقایسه هستند (مثل مالزی، هند، چین، کره جنوبی، ترکیه و پاکستان) بیش از ۲۵ سال سابقه دارد. بنابراین فعالیت صنعت رتبه‌بندی با تاخیر حدود ۲۰ ساله در کشور ما شروع شده است. البته بسیاری از کشورها هنوز شرکت رتبه‌بندی داخلی ندارند و در برخی از این کشورها، مؤسسات رتبه‌بندی بین‌المللی نظیر استاندارد اند پورز، فیچ و مودیز فعالیت می‌کنند.
* آیا سرعت پیشرفت این صنعت در ایران راضی‌کننده است؟ فکر می‌کنید می‌توانیم این فاصلۀ تاریخی را در مدت کوتاهی پر کنیم؟
سرعت پیشرفت صنعت رتبه‌بندی در ایران وابسته به قوانین و مقرراتی است که در این رابطه تصویب می‌شود. حتی در آمریکا نیز که این صنعت به صورت خودجوش و به دلیل نیازهای بازار تشکیل شد، یک سری مقررات مرتبط تصویب شد که باعث شد رشد صنعت را به شدت افزایش دهد. در بسیاری از کشورها نیز که مؤسسات رتبه‌بندی داخلی فعال هستند، وضع مقررات تاثیر به‌سزایی در پیشرفت و گسترش صنعت داشته است. به عنوان مثال، مقررات بین‌المللی بازل ۲ در خصوص صنعت بانکداری که محاسبه کفایت سرمایه بانک‌ها را به رتبه اعتباری تسهیلات گیرندگان مرتبط کرده، به گسترش صنعت رتبه‌بندی کمک شایانی کرده است. مثالی دیگر می‌زنم؛ در آمریکا، صندوق‌های بازنشستگی نمی‌توانند بخش زیادی از سبد سرمایه‌گذاری خود را به اوراق بهاداری که رتبه‌ای پایین‌تر از BBB دارند، اختصاص دهند؛ یا در مالزی تا چند سال پیش (قبل از سال ۲۰۰۸ میلادی) برای انتشار عمومی اوراق بهادار، دریافت رتبۀ اعتباری از دو مؤسسۀ رتبه‌بندی الزامی بود.
در ایران نیز مقرراتی در زمینۀ انتشار اوراق بهادار بدون رکن ضامن یا با وثیقۀ کمتر، در صورتی که این اوراق رتبه‌بندی شوند و رتبه‌های معادل BBB یا بالاتر دریافت کنند، تصویب شده است. در نظام بانکی نیز دریافت هرگونه تسهیلات مالی عمده (بیش از دو میلیارد تومان) از بانک‌ها، منوط به رتبه‌بندی اعتباری متقاضی تسهیلات شده که در حال تصویب دستورالعمل‌های اجرایی است.
برای نفوذ بیشتر صنعت رتبه‌بندی در نظام مالی کشور، علاوه بر وضع مقررات مناسب، نیاز به فرهنگ‌سازی نیز هست. سرمایه‌گذاران باید به رتبه‌های اعتباری در تصمیم‌گیری‌های خود توجه کنند. در برخی کشورها که این صنعت جا افتاده است، اغلب سرمایه‌گذاران در اوراق بهاداری که رتبه‌بندی نشده‌اند، سرمایه‌گذاری نمی‌کنند و این به شرکت‌های ناشر فشار می‌آورد که تقاضای رتبه‌بندی اوراق بهادار را به مؤسسات رتبه‌بندی ارائه دهند؛ چون می‌دانند که بدون تعیین رتبه اعتباری، تقاضایی برای خرید اوراق بهادار عرضه شدۀ خود نخواهند داشت. به عنوان مثالی دیگر، در کشورهای پیشرفته، بانک‌ها برای گشایش خط اعتباری برای سایر بانک‌ها، رتبۀ اعتباری آنها را مطالبه می‌کنند و بانکی که رتبه‌بندی نشده باشد، نمی‌تواند از دیگر بانک‌ها خط اعتباری دریافت کند و در مراودات خود با آنها با مشکل مواجه می‌شود. مسئله فرهنگ‌سازی، موضوعی بلندمدت است و شرکت رتبه‌بندی اعتباری برهان در حد توان خود در این زمینه تلاش می‌کند. برای اینکه بتوانیم فاصله خود با شرکت‌های مشابه را در زمینه صنعت رتبه‌بندی کمتر کنیم، به نظر می‌رسد نهادهای ناظر بازارهای مالی (مثل سازمان بورس، بانک مرکزی و بیمه مرکزی) باید در خصوص فرهنگ‌سازی، بودجه مناسبی اختصاص دهند و در زمینۀ وضع و اجرای مقررات حمایت‌کننده، سرعت بیشتری داشته باشند.
* آیا شرکت رتبه‌بندی اعتباری برهان برای فعالیت در این صنعت از مشاوران خارجی نیز بهره می‌برد؟
بله. شرکت رتبه‌بندی اعتباری وی. آی. اس که در کشور پاکستان ثبت شده و فعالیت‌های بین‌المللی در بنگلادش، ترکیه، بحرین و چندین کشور مسلمان دیگر دارد، به‌عنوان شریک راهبردی از ابتدای تأسیس در کنار شرکت رتبه‌بندی اعتباری برهان قرار داشته و متدلوژی‌ها، الگوها و نرم‌افزارهای خود را در اختیار ما قرار داده است و دوره‌های متعددی برای آموزش کارکنان شرکت برگزار کرده است. البته متدلوژی‌ها و الگوهای رتبه‌بندی این شرکت، توسط برهان با شرایط اقتصادی و همچنین داده‌هایی که در ایران معمولاً در اختیار است، تطبیق داده شده و به اصطلاح بومی‌سازی شده است. شرکت برهان، سرمایه‌گذاری وسیعی در آموزش پرسنل و بومی‌سازی شیوه‌نامه‌ها، دستنامه‌ها و الگوهای رتبه‌بندی انجام داده و همواره در حال به‌روزرسانی آنها و تدوین موارد جدید است به طوری که به جرأت می‌توان گفت که شرکت برهان از این لحاظ در بین مؤسسات رتبه‌بندی در سطح کشور، حرف اول را می‌زند. ما تاکنون ۱۷ شیوه‌نامه در زمینه‌های مختلف رتبه‌بندی و درجه‌بندی تدوین کرده‌ایم که در وبگاه شرکت به آدرس www.bcr.ir افشاء شده‌اند. همچنین برای اجرای این شیوه‌نامه‌ها، سایر موارد لازم از جمله دستنامه‌ها و الگوهای مرتبط نیز تدوین شده و بعضاً نرم‌افزارهایی نیز طراحی و اجرا شده‌اند. سرمایه‌گذاری برهان در این زمینه همچنان ادامه دارد. به همین دلیل، معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری پس از بررسی، متقاعد شد که شرکت برهان می‌تواند به عنوان یک شرکت دانش‌بنیان قلمداد شود.
* آیا حوزه‌های فعالیت برهان به بازار سرمایه محدود است یا این شرکت در حوزه‌های دیگر نیز فعالیت می‌کند؟
سوال خوبی پرسیدید. اغلب تصور می‌شود که چون شرکت رتبه‌بندی اعتباری، تحت نظارت سازمان بورس است، بنابراین حوزه فعالیت آن نیز صرفاً در بازار سرمایه است؛ در حالی که این تصور درست نیست. قانونگذار لاجرم باید مؤسسات رتبه‌بندی را زیر نظر یکی از نهادهای ناظر کشور قرار می‌داد و سازمان بورس را برای این منظور انتخاب کرده است؛ ولی این بدان معنی نیست که حوزۀ فعالیت مؤسسات رتبه‌بندی به بازار سرمایه و اوراق بهادار محدود باشد. طبق قوانین و مقررات مصوب، مؤسسات رتبه‌بندی می‌توانند در هرگونه رتبه‌بندی یا درجه‌بندی که به سرمایه‌گذاران، سپرده‌گذاران، بانک‌ها، شرکت‌های بیمه، شرکت‌های لیزینگ و هر شرکتی که به دیگران اعتبار می‌دهد، کمک کند، فعالیت کنند. مثلاً مؤسسات رتبه‌بندی می‌توانند برای شرکت‌های پخش که کالاها را به صورت اعتباری به فروشگاه‌ها می‌دهند و وجه آن را بعداً دریافت می‌کنند، الگوهای رتبه‌بندی ویژه‌ای طراحی و اجرا کنند. شرکت‌های لیزینگ نیز می‌توانند برای اعطای اعتبار از رتبه‌بندی اعتباری مؤسسات رتبه‌بندی استفاده کنند.
شرکت برهان از همان ابتدای تأسیس روی درجه‌بندی عملکرد صندوق‌های سرمایه‌گذاری کار کرد و توانست یک الگوی ابتکاری در این خصوص تدوین کند که تاکنون روی آن دو ویرایش خورده است و ویرایش سوم نیز در حال نهایی شدن است. برهان برای فرهنگ‌سازی، چند سال است که نتایج درجه‌بندی عملکرد صندوق‌های سرمایه‌گذاری را به صورت رایگان در وبگاه www.fipiran.ir منتشر می‌کند و تا حدودی نیز توجه سرمایه‌گذاران را به خود جلب کرده است. برهان همچنین شیوه‌نامه‌هایی در زمینه رتبه‌بندی کیفیت مدیریت صندوق‌های سرمایه‌گذاری و شرکت‌های سبدگردان تدوین کرده است. این رتبه‌بندی قصد دارد، کیفیت مدیریت را در نهادهای مذکور ارزیابی کرده و به اطلاع مشتریان آنها برساند. رتبه‌بندی حاکمیت شرکتی نیز محصول دیگری است که به شرکت بورس تهران پیشنهاد شده که اجرای آن را برای شرکت‌های پذیرفته شده به تدریج الزامی کند. برهان همچنین با وزارت صمت در خصوص رتبه‌بندی بازرگانان همکاری جدُی دارد و مرتباً در حال تعریف حوزه‌های جدید فعالیت است.
* اگر نکته دیگری در این زمینه دارید، بفرمائید.
نکته‌ای که می‌خواهم بر آن تاکید کنم این است که استقلال مؤسسات رتبه‌بندی اهمیت زیادی دارد. اگر یک موسسۀ رتبه‌بندی از شرکت موضوع رتبه‌بندی استقلال کافی نداشته باشد، رتبه‌ها و درجه‌بندی‌های تعیین شده توسط آن مؤسسه، هیچگونه ارزشی نخواهد داشت. استفاده‌کنندگان از رتبه‌ها و درجه‌ها باید اطمینان حاصل کنند که مؤسسۀ رتبه‌بندی بدون جانب‌داری این رتبه‌ها و درجه‌ها را تعیین کرده است. برای حفظ این استقلال، مؤسسات رتبه‌بندی باید از چنان گردش مالی بالایی برخوردار باشند که برای حفظ مشتری مجبور نباشند با یکدیگر رقابت کنند یا تسلیم خواسته‌های مشتری در تعیین رتبه یا درجه بالاتر شوند. سازمان بورس باید برای دستیابی به این مهم و حفظ این استقلال، راهبرد مشخصی داشته باشد به قسمی که با عدم صدور مجوز تأسیس جدید برای مؤسسات رتبه‌بندی، میزان رقابت در این صنعت را در حد معقول کنترل کند. ثانیاً با وضع مقررات حمایت‌کننده منجر به افزایش گردش مالی این مؤسسات شود به گونه‌ای که هر مشتری، بخش کوچکی از درآمد یک مؤسسه را تشکیل دهد.
- زهره فدوی - خبرنگار
- منبع: هفته نامه اطلاعات بورس شماره ۴۷۴
نظر شما