به گزارش صدای بورس نصف حاصل ۳۰ سال سنوات خدمت در یکی از ادارات دولتی. سرمایه‌گذاری که امید داشت با این سرمایه‌گذاری بتواند با یک سود چند برابری خانه‌ای در تهران بخرد و از اجاره نشینی فرار کند. از دانش و معلوماتش در حوزه بازار سرمایه پرسیدم، می‌گفت خودم دانش‌اش را ندارم از توی کانال‌های تلگرام و کانال آقایی در اینستاگرام شنیدم بورس خوب است و طبق توصیه‌اش سهامی را خریدم.
از او پرسیدم چشم‌انداز سرمایه‌گذاری‌ات چندسال است؟ گفت نمی‌دانم، می‌خواهم سال آینده خانه بخرم! پرسیدم میزان ریسک پذیری‌ات چقدر است؟ گفت آدم کله خری هستم. گفتم این پولی که آورده‌ای، چند درصد دارایی‌ات است؟ گفت اجاره نشینم و غیر از ماشین و لوازم خانه و خرت و پرت منزل کل سرمایه‌ام همین است. گفتم می‌دانی که فرق بازار بورس و سایر بازارها مثل طلا و ارز و مسکن چیست؟ گفت شنیده‌ام می‌توانی یکساله سرمایه‌ات را چندبرابر کنی و از نرخ سپرده ۲۰ درصد بانکی خیلی بهتر است. از این اطلاعات به هم ریخته و تصمیمات پر از اشتباه ایشان و دیدگاه و بینش اقتصادی ناقص و مخرب ایشان ناراحت شدم. اول دلم برای خودش سوخت، بعد به حال جامعه و اقتصاد کشور و بعد عذاب وجدان و تنفر از خود و سایر نهادهای مالی بازار سرمایه برایم ایجاد شد. اینکه چقدر توانسته‌ایم مردم را نسبت به سرمایه‌گذاری در بازارها آموزش دهیم و آشنا سازیم. اینکه چقدر و چند درصد از مردم ما آگاهانه سرمایه‌گذاری می‌کنند و اصلاً آیا چیزی به نام جامعه پذیری اقتصادی در بازارهای مالی ما تعریف شده است. بلافاصله گوشی را برداشتم و با آقای دکتر عاشوری از دوستان هیأت علمی رشته جامعه شناسی تماس گرفتم و در این باره پرسیدم. در این خصوص مطالعه‌ای انجام دادیم که بخشی از مباحث نظری آن را خدمت شما عرض می‌کنم.
جامعه پذیری مفهومی است که از دیرباز مورد توجه دانشمندان علوم اجتماعی قرارگرفته است اما جامعه پذیری اقتصادی از مفاهیم جدیدی است که به تازگی جای خود را در ادبیات نظری علوم اقتصادی باز کرده است و به معنای میزان درونی شدن ارزش‌ها و هنجارهای اقتصادی در اعضای یک جامعه و رعایت آنها در هنگام ایفای نقش‌های اجتماعی و اقتصادی محوله است. هرچند ظاهراً بیشتر آموخته‌های اساسی در سال‌های نخست عمر برای فرد حاصل می‌شود ولی افراد بزرگسال نیز می‌توانند جامعه پذیری مجدد یا باز جامعه پذیری را تجربه کنند. بر همین اساس، درونی سازی و نهادینه شدن ارزش‌ها و هنجارهای اقتصادی در اذهان مردم هر جامعه‌ای می‌تواند زمینه‌ساز توسعه اقتصادی و اجتماعی شود. پس می‌شود مفاهیم سرمایه‌گذاری، ریسک، بازده، ریسک‌پذیری، بازارها و... را به گونه‌ای که مروج دیدگاه بلندمدت در سرمایه‌گذاری، عدم خطر پذیری کاذب، سرمایه‌گذاری غیراحساسی، اخلاق اقتصادی و... باشد، در افراد بزرگسال نیز که اکثریت جمعیت سرمایه‌گذاران را تشکیل می‌دهند، ایجاد و نهادینه کرد.
رفتارهای اقتصادی که افراد یک جامعه در فعالیت‌های اقتصادی و سرمایه‌گذاری از خود بروز می‌دهند، باید نشات گرفته از فرآیند درونی شده مولفه‌های فعالیت اقتصادی باشد. لذا چنانچه فرآیند جامعه پذیری اقتصادی در جامعه توام با موفقیت باشد، فرد به عنوان کنشگر اقتصادی با فعالیت اقتصادی صحیح عجین شده و این موجب افزایش کارایی و بهره‌وری اقتصادی در سطح کلان اقتصادی خواهد شد.
در این پدیده اعضای جامعه به تدریج می‌آموزند چگونه در جامعه زندگی کنند. به عبارت دیگر افراد همان گونه که در نقش‌های غیراقتصادی و نظام‌های اجتماعی جامعه پذیری را تجربه می‌کنند، در نقش‌ها و نظام اقتصادی نیز جامعه پذیر می‌شوند و مولفه‌های فرهنگ اقتصادی را کسب می‌کنند که این مولفه‌ها ارتباط مستقیم با نوع سرمایه‌گذاری آنها در بورس، چشم‌انداز سرمایه‌گذاری، انتظارات از سودآوری و سایر ویژگی‌های رفتاری اقتصادی آنها دارد. بنابراین جامعه‌پذیری اقتصادی نوعی آشنا شدن و همنوایی با ارزش‌ها و نگرش‌های اقتصادی موجود در جامعه است. حال هرچقدر ما روی ارزش‌های بنیادی اقتصادی و ترویج و آموزش آنها بیشتر کار کرده باشیم، نتایج این فرآیند انطباق بیشتری با وضعیت کلان اقتصادی ما خواهد داشت.
مهمترین کارکردهای جامعه پذیری اقتصادی در سطح فردی و نظام اقتصادی عبارتند از پرورش افراد برای تبدیل شدن به شهروندانی آگاه و کنشگران اقتصادی خردمند به نحوی که در این فرآیند، ارزش‌های اقتصادی رایج در فعالیت اقتصادی سرمایه‌گذاران به فرد آموخته می‌شود و او را قادر می‌سازد تا با نظام اقتصادی ارتباط برقرار کند. بدین معنی که برخی رفتارهای خاص را که نظام اقتصادی از او انتظار دارد از خود بروز دهد. خروجی این کارکردها عبارتند از بینش صحیح سرمایه‌گذاری، کاهش نقش احساسات در سرمایه‌گذاری، بازارسرمایه با ثبات، نظام تأمین مالی قابل اتکا در بازار سرمایه، آرامش سایر بازارها، بلوغ اقتصادی شهروندان جهت ورود به فرصت‌های جدید سرمایه‌گذاری و اقتصاد مقاومتی.
اما جامعه پذیری اقتصادی عواملی دارد که می‌توان آنها را به عوامل اولیه شامل خانواده، دوستان، همسالان و... که امروزه شبکه‌های اجتماعی، گروه‌های دوستی و... از مصادیق بارز و تاثیرگذار آن هستند و عوامل ثانویه مانند دانشگاه‌ها، مدارس، صدا و سیما، رسانه‌های تصویری و مجازی و موسسات و نهادهای مالی و اقتصادی و... تقسیم بندی کرد.
امروزه بروز رفتارهای توده‌وار و گله‌وار سهامداران احساسی ریشه در عدم توجه به این پدیده اجتماعی- اقتصادی و کارکردها و عوامل آن دارد؛ مسئله‌ای که باعث بروز کنش‌های غیرعقلایی سرمایه‌گذاران و متاسفانه رفتارهای غیرعقلایی‌تر سیاست‌گذاران شده است. برخورداری کنشگران اقتصادی عرصه بورس در سطح جامعه از دانش و آگاهی‌های اقتصادی متاثر از عوامل اولیه و ثانویه اثرگذار بر دیدگاه اقتصادی سرمایه‌گذاران که ثمره جامعه پذیری اقتصادی است، لازمه فعالیت اقتصادی در بازار سرمایه است و به عنوان یکی از مهمترین پارامترهای تاثیرگذار در موفقیت اقتصادی مورد توجه اندیشمندان اقتصادی و اجتماعی قرار دارد. در همین راستا می‌توان به طراحی و تدوین چارچوب‌های نظری و عملیاتی جامعه پذیری اقتصادی در جامعه ایران پرداخت و با بهره‌گیری از منابع معرفتی اجتماعی و اقتصادی موجود در سطح جامعه به شناسایی و ترویج مهمترین اولویت‌های ارزشی تاثیرگذار در فعالیت اقتصادی در جامعه اقدام کرد. بدین صورت که ارزش‌های اقتصادی با روش‌های آموزشی و با استفاده از عوامل تاثیرگذار به تدریج به صورت هنجارهای اقتصادی در آیند و با رعایت کردن آنها جامعه و نظام اقتصادی انتظام پیدا کرده و با کمترین اختلال مواجه شوند. مثلاً شیوه برخورد با شرایط نوسانی بازار سرمایه، جزیی از قواعد و آدابی است که باید افراد از طریق تعلیم و تربیت اقتصادی و سرمایه‌گذاری در سنین پایین یاد گیرند و به کار بندند و افراد دیگر را هم در اجرای این هنجارهای اقتصادی تحت تاثیر قراردهند.
نتیجه اینکه پیشنهاد می‌شود، سیاست‌گذاران اقتصادی و متولیان بازار سرمایه و تمام نهادهای مالی تاثیرگذار از طریق آموزش، مشاوره، اطلاع رسانی با استفاده از ابزارهای به‌روز و تکنولوژی در راستای سیاست کلان اقتصادی و کلی نظام در امر جامعه پذیری اقتصادی تلاش کنند و ایجاد بلوغ فکری در جامعه سرمایه‌گذاران و در سطوح پایین‌تر کودکان، نوجوانان و جوانان زمینه‌های مشارکت اقتصادی صحیح فراهم شود. همچنین این مهم در سیاست‌های کلی برنامه هفتم اقتصادی- فرهنگی توسعه کشور لحاظ شود.
علی عاشوری،عضو هیأت علمی گروه جامعه شناسی دانشگاه آزاد
علی جمالی،مدیرعامل شرکت کارگزاری نماد شاهدان
منبع: هفته نامه اطلاعات بورس شماره ۳۹۰
نظر شما