به گزارش صدای بورس، بازارهای سرمایه فعال در جهان چه به صورت تک بورسی و چه با تعدد بورسی در خود نمونههای موفقی از هر دو شیوه را دارند که نشان دهنده آن است که با توجه به شرایط اقتصادی حاکم در هر کشور، یکی از این دو شیوه برای ارتقای اقتصادی کشورها مناسب است که تشخیص آن بر عهده صاحبنظران و کارشناسان اقتصادی آن کشور در زمان مخصوص به خود است. البته در بورس ایران هم چندی است که طرح راه اندازی بازارهای جدید بدون توجه به وجود زیر ساختها و ضرورتهای کارشناسی مدنظر، مقامات مسئول بازار سرمایه قرار گرفته است. برای بررسی ابعاد مختلف این موضوع نظرات برخی از فعالان بازار سرمایه و کارشناسان را جویا شدیم. این گزارش از ماهنامه «بازار و سرمایه» شماره ۱۱۶ بازنشر شده است.
لزوم افزایش ابزارهای مالی
محمد مهدی بحرالعلوم، مدیرعامل کارگزاری بانک مسکن
به لحاظ تکنیکی همه کشورها بورس و فرابورس را در بازار سرمایه خود دارند. در حال حاضر نیز مدت قابل توجهی از شکلگیری برخی از بورسها در بازار سرمایه میگذرد که علت شکلگیری چندین بورس در کشور نیز دسترسی داشتن همه بنگاهها در سطوح مختلف به بازار سرمایه بوده است. بنابراین با این روش بنگاههای کوچک نیز میتوانند وارد این عرصه شده و به راحتی به نقل و انتقال سهام بپردازند. وجود بورس و فرابورس در بازار سرمایه به هیچ وجه بد نیست و نباید فراموش کرد که فرابورس نقش بسیار مهمی برای درگیر کردن افراد بیشتر و پاسخگویی بهتر به تقاضاها را داشته است.
در خصوص بورس کالا، انرژی و مسکن نیز باید گفت با وجود اینکه این بازارها کاملا قابلیت ادغام در یکدیگر را دارند اما میتوانند ادغام نشوند زیرا معمولا تفکیک باعث ترمز و ترمز نیز موجب تمرکز بیشتر میشود که همین تمرکز نیز سرانجام ارائه خدمات با کیفیت بالاتر را به ارمغان خواهد آورد. در حال حاضر به علت اینکه بخشهای مختلف انرژی در اختیار دولت است بورس انرژی موجود در بازار سرمایه نیز فعالیت بسیار کمی دارد. بنابراین میتوان آن را در زیر مجموعه بورس کالا قرار داد تا از این طریق هم بنگاههای سودده را شناسایی کنند و هم به جذب متقاضی بیشتر بپردازند. باید در نظر داشت که همیشه ادغام موجب کاهش هزینه در سطح ارائه خدمات میشود،همچنین از سوی دیگر باید تعدد بورسی همزمان با افزایش ابزار مالی صورت گیرد تا از نظر اقتصادی به نتایج مطلوبی دست پیدا کنیم.
محرکی برای توسعه
بهادر بیژنی، جانشین رئیس سازمان بورس درامور بینالملل
بورسهایی که در حال حاضر در ایران فعالیت میکنند بورسهای تخصصی هستند و اگر هر یک از آنها به درستی وظایف خود را انجام دهند، تعدد آنها در کشور میتواند رقابت مثبتی را در بازار سرمایه ایجاد کند. علاوه بر آن تخصصی شدن بازار سرمایه نه تنها تاثیرات منفی ندارد بلکه میتواند موجب بهبود عملکرد در آنها نیز شود. در حال حاضر برای هریک از بورسها وظایف مشخصی درنظر گرفته شده است که با توجه به این شرح وظایف عملکرد بهتری نسبت به زمانی که همگی در یک قالب بوده اند از خود نشان خواهند داد. در جهان کشورهای مختلفی هستند که همانند ایران چند بورس متنوع را در خود جای داده اند و عملکرد و وظایف هر کدام از آنها به صورت تخصصی در نظر گرفته شده است.
ایران نیز در سالهای اخیر با در نظر گرفتن ظرفیت موجود در کشور به راه اندازی چند بورس در بازار سرمایه پرداخته است. باید در نظر داشت که تعدد بورسی میتواند محرکی باشد برای رونق اقتصاد کشور زیرا با شکل گیری هر یک از آنها رقابت قابل توجهی میان آنها رخ میدهد که همین امر موجب توسعه شرایط و مزایا در حوزه اقتصادی کشور میشود. در واقع میتوان گفت تعدد بورسی الگوی بدی نیست و اگر بورسهای متعدد موجود در بازار سرمایه به تکامل برسند بهتر از این نیز عمل خواهند کرد و بستر خوبی برای توسعه اقتصاد کشور خواهند بود.
بستری برای افزایش شفافیت و خلاقیت
مجتبی رستمی، کارشناس واحد مهندسی مالی تأمین سرمایه امید
بی شک یکی از زمینههای موفقیت در امور مختلف اقتصادی جامعه، مدیریت هر یک از بخشهای مختلف آن جامعه در بستری تخصصی است که نیاز اصلی برای ایجاد چنین بستری سپردن امور مرتبط به دست خبرگان و کارشناسان هر یک از آن بخشهاست.
در بخش مالی اقتصاد و به ویژه در بازار سرمایه نیز در سالهای اخیر تلاش شده تا ضمن توجه به یکپارچگی و هماهنگی بین بخشهای مختلف بازار، هر یک از آن بخشها با مدیریت تخصصی به فعالیت بپردازند. وجود بورسهای مختلف از جمله سهام، بورس کالا، بورس انرژی و تأسیس بورس مسکن در ماههای اخیر نیز نمونه ای آشکار بر این امر است. وجود بورسهای مختلف در بازار سرمایه علاوه بر اینکه موجب سود بردن متوالی جامعه از بازار سرمایه در کشور میشود موجب خواهد شد تا با نگرش و مدیریتی تخصصیتر هر یک از بخشهای مختلف و واقعی اقتصاد مانند بازار کالا، مسکن، طلا و... مورد پایش و بررسی متخصصان مرتبط با این حوزهها قرار گیرد و در نهایت شاهد رشد و بهبود وضعیت هر یک از این بخشها در کشور باشیم. همچنین تعدد بورسی در کشور موجب خواهد شد تا بستری برای رشد خلاقیت در بازار سرمایه ایجاد و ابزارهای مختلف مالی جدید در حوزههای تخصصی معرفی شوند. بنابراین سرمایهگذاران و سایر فعالان اقتصادی با توجه به سلایق، ریسکپذیری و ویژگیهای انحصاری خود حق انتخاب از طیف گستردهتری از ابزارها برای فعالیت خود خواهند داشت.
یکی دیگر از مزایای راهاندازی بورسهای تخصصی در بازار سرمایه موضوع شفافیت در ارائه کالا و خدمات به جامعه و قیمتگذاری مناسب در بازار رقابتی است. البته با ورود کالاها و خدمات به بورسهای تخصصی، شرکتهای ارائه دهنده این خدمات و کالاها میتوانند از مزایای حضور در بورس تخصصی و بازار سرمایه بهره مند شوند. همچنین با توجه به ارائه اطلاعات دقیق و شفاف از وضعیت مالی و عملیاتی هر یک از این شرکتها در زمان مشخص شده، افراد نیز میتوانند با آگاهی هر چه بیشتر نسبت به سرمایهگذاری در فعالیتهای اقتصادی این شرکتها اقدام کنند و قیمت کالا و خدمات را به صورت شفافتری در اختیار آحاد جامعه به ویژه مصرفکنندگان آنها قرار دهند.
در برخی از کشورها مسئولان اقتصادی تلاش کردهاند تا به منظور بهرهمندی از مزایا و منافع بازارهای تخصصی آنها را وارد بازار سرمایه کرده و بخشها و فعالیتهای متنوع اقتصادی را در آنها انجام دهند. به عبارتی در بازار سرمایه برای هر یک از فعالیتهای اقتصادی بخشی مشخص درنظر گرفتهاند که از طریق آن افراد میتوانند نسبت به انجام معاملات و فعالیت در حوزههای تخصصی اقدام کنند. البته اغلب کشورها نیز ترجیح دادهاند تا در یک بازار واحد و متشکل نسبت به انجام فعالیتها و معاملات بخشهای مختلف اقتصادی اقدام کنند. اما نمیتوان نسخه واحدی در این زمینه برای همه کشورها ارائه کرد زیرا هر کشوری نسبت به سایر کشورها در شرایط اقتصادی متفاوتی قرار گرفته است.
با توجه به مزایای بیشمار تفکیک بازارهای تخصصی و خروج آنها از یک شکل کلی در بازار سرمایه برای اقتصاد کشور ما در شرایط کنونی که نیاز به شفافیت در بازارهای اقتصادی و مالی دارد، مناسب است. بنابراین به وضوح قابل درک است موضوع تفکیک بازارها امری صحیح برای اقتصاد کشور بوده و باید هر چه بیشتر و بهتر در این مسیر گام برداریم. همچنین طرح راهاندازی بورس مسکن در ماههای اخیر نیز به علت توجه مسئولان و غالب کارشناسان و صاحبنظران به این موضوع است. در واقع میتوان گفت راهاندازی بورس مسکن خود یکی از بزرگترین بخشهای واقعی اقتصاد کشور محسوب میشود که میتواند روند معاملات در این بخش از اقتصاد را نظم داده و شفافیت قیمت در حوزه املاک را به خوبی ارتقا دهد. همین موضوع خود میتواند موجب رشد و رونق کسب و کارها در این حوزه شود. بنابراین در بلندمدت شاهد رشد و ارتقای کل اقتصاد در کشور خواهیم بود زیرا موضوع مسکن و ساختمان بخش قابل توجهی از ثروت و درآمد ملی را بـه خـود اختصـاص داده است.
بیتوجهی به مبانی علمی اقتصاد
بهمن آرمان، کارشناس اقتصادی
در جهان برای موارد خاصی بورسهای مرجع وجود دارد مانند بورس فلزات لندن، بورس نیویورک و بورس محصولات کشاورزی که در هر کدام از این بازار سرمایهها به ترتیب فلزات سنگین، اوراق بهادار و محصولات کشاورزی که شامل گندم، ذرت، دانههای روغنی میشود، مورد داد و ستد قرار میگیرد. اما در ایران تعدادی کارشناس نما نظرات خود را در خصوص بازار سرمایه به بالاترین مقام کشور(رئیس جمهور) بیان کرده و بدون نظر کارشناسی درست به فعال سازی بورسهای متعدد در کشور اقدام کرده اند.
از آغاز به کار بازار سرمایه در ایران تا کنون شاهد خطاهای گوناگونی بوده ایم که همه آنها نشات گرفته از بی توجهی به مبانی علمی اقتصاد برای اجرای پروژههای صنعتی و اقتصادی بوده است. به طور مثال برای اجرایی کردن پروژههای صنعتی و عمرانی در حوزه اقتصادی کشور سازوکاری با نام صندوق پروژه راه اندازی شد که تا کنون حتی یک مورد از پروژههای مرتبط با استفاده از این مکانیسم اجرایی نشده است. علاوه بر آن تاکنون دو صندوق نیز برای زمین و ساختمان در کشور به ثبت رسیده اما هنوز با همکاری آنها خانه ای ساخته نشده است، با این وجود باز ما شاهد راه اندازی بورس مسکن توسط دولت هستیم تا از این روش بتوانند حوزه فروش مسکن را رونق بخشند.
باید این موضو ع را پذیرفت تا کنون هیچ کشوری بورس مسکن راه اندازی نکرده است چون به درستی درک کرده اند که ماهیت املاک و مسکن با بورس سازگار نیست و قیمت آن تنها براساس بازارعرضه و تقاضا تعیین میشود. شاید بورس املاک بتواند برای مدت کوتاهی در کشور فعال شود و املاک مازاد بانکها و نهادهای دولتی را به فروش برساند اما برای خرید و فروش مسکن چندان کارایی نخواهد داشت زیرا با این روش در بازار مسکن تنها حباب قیمتی ایجاد خواهد شد.
از سوی دیگر یکی از دلایل دولت برای وارد کردن مسکن به بازارسرمایه استقبال چشمگیری است که در مدت اخیرعموم مردم از این بازار داشته اند و به ورود سرمایههای خرد خود به بازار سرمایه اقدام کرده اند.
بنابراین مسئولان تصور کردهاند که میتوانند از طریق بورس مشکلات اقتصادی موجود در بازار مسکن کشور را برطرف کنند؛ در صورتی که بورس تنها محل تأمین منابع مورد نیاز بنگاههای اقتصادی به منظور ساخت نیروگاه، راه آهن و... است.
علاوه بر آن با توجه به اینکه اخیرا مردم استقبال قابل توجهی از بازار بورس کردهاند باید گفت این بازار در حال حاضر شرایطی را ایجاد کرده تا افرادی که به اطلاعات محرمانه دسترسی دارند وارد بورس شده و سودهای کلانی را کسب کنند و افراد عادی نیز نتوانند از این سودها بهره مند شوند. در واقع میتوان گفت به تازگی در بازار سرمایه یک بازار سیاه شکل گرفته است.
در همین برهه زمانی کوتاه که با استقبال بی مثال مردم از بازار سرمایه مواجه بوده ایم حدود یک تریلیون وجه نقد وارد این بازار شد اما از این حجم نقدینگی که وارد بازار بورس شده است به شرکتها به همین میزان نقدینگی تزریق نشده است. بورس کالا نیز تجربهای ناموفق بوده، چراکه این بخش از بازارسرمایه تا کنون نتوانسته عملکرد درستی داشته باشد و همسو با بورس کالاهایی که در سایر کشورها فعال است حرکت کند. یکی از وظایف بورس کالا فروش کالاهای اساسی همچون گندم است اما در ایران با وجود اینکه مدت قابل توجهی است که از شکل گیری بورس کالا میگذرد هنوز گندم در این بازار به صورت نقد خریداری نمیشود بنابراین وجود چنین مواردی خبر از کم کاری بورس کالا در کشور میدهد.
چالش ناکارایی نبود یکپارچگی و پراکندگی
حسین خزلی، فعال بازار سرمایه
در حال حاضر بورسهای دنیا در مسیری قرار گرفته اند که به سمت ادغام و یکپارچه سازی شدن حرکت میکنند. به طوری که بورسهای محلی با یکدیگر ادغام و بورس ملی را شکل داده اند و بورسهای ملی نیز با به هم پیوستن، بورس بین المللی را تشکیل داده اند. یکی از دلایلی که موجب این امر شده وجود زیر ساختهای بورس متناسبی بوده که در دنیا به صورت یکپارچه آماده شده است. بنابراین با توجه به شکل گیری چنین شرایطی استاندارد خاصی برای بازار سرمایه در نظر گرفته شده است.
در واقع میتوان گفت ورود بورسهای متعدد و جزایر بورسی باعث ناکارایی، نبود یکپارچگی و پراکندگی میشود که همین امر ضعف در کشف قیمت را به همراه دارد. در کشور ایران نیز با توجه به زیر ساختهای موجود ، قوانین و مقررات تنظیم شده و همچنین بافت تجاری موجود در کشور، حداکثر به دو بورس اوراق بهادار و بورس کالا در بازارسرمایه نیازمندیم. زیرا فرابورس و بورس تهران که در حال حاضر فعال هستند کاملا شبیه به یکدیگرند و تنها در سایز شرکتها تفاوتهایی دارند که میتوان پس از ادغام معاملات آنها را در یک بورس با تابلوهای متعدد انجام داد؛ همچنین بورس کالا و انرژی نیز کاملا هم پوشانی دارند بنابراین تنها بورس اوراق بهادار و بورس کالا برای دادوستدها در کشور کافی است.
همچنین در خصوص ضعف فعالیت چندین بورس باید گفت که افزایش هزینههای معاملات، کاهش هماهنگی و یکپارچگی از جمله این ضعفهاست که در واقع موجب ناکارایی فلسفه بازار سرمایه که شفاف سازی قیمتها، تسهیل در سرمایه گذاری و سرعت بخشیدن به معاملات است، خواهد شد. بنابراین ایجاد بورس جدید در کشور کاملا اشتباه است زیرا هر ابزار معاملاتی جدیدی که در بازار معاملات تعریف کنیم قابلیت اجرایی شدن در سایر بازارهای بورسی موجود در بازار سرمایه کشور را دارد و هیچ نیازی به تاسیس بورس جدید برای دستههای مختلف کالا
و خدمات نیست.
در ایران معاملات ارز، طلا، مسکن و... که به دو شکل نقد و اقساط مور داد و ستد قرار میگیرند از رونق خاصی برخوردار نیست. بر این اساس به جای تاسیس بورس جدید باید به توسعه ابزارهای مالی بپردازیم زیرا با استفاده از ابزارهای مشتق برای کالاهای پایه و صندوقهای سرمایه گذاری که در این بازارها معامله میشوند سعی در اجرایی کردن فلسفه اصلی بورس که کشف قیمت، یکسان سازی امور سرمایه گذاری، تسهیل و سرعت بخشیدن به سرمایه گذاری و کاهش هزینههای معاملاتی است داریم.
حدیث حدادی
منبع: هفته نامه اطلاعات بورس شماره ۳۸۶
نظر شما