۹ پیشنهاد برای اثرگذاری بیشتر صنعت سیمان

بر اساس طبقه‌بندی بین‌المللی، صنعت سیمان جزء گروه صنایع کانی غیرفلزی محسوب می‌شود. مطابق آخرین گزارش‌های منتشرشده توسط انجمن سیمان اروپا تولید جهانی سیمان در سال 2016 حدود 4.650 میلیون تن بوده است كه رشدی معادل یک درصد نسبت به سال قبل داشته است برابر پیش‌بینی‌های انجام‌شده رشد مصرف سیمان بین سال‌های 2017 تا 2022 با احتساب جمهوری خلق چین 7/0 درصد و بدون احتساب این کشور 6/3 درصد خواهد بود. عملكرد كشور چین در سال 2016 ارزش برجسته شدن را داراست كه 5/2 درصد نسبت به سال قبل افزایش داشته است و همچنان 9/51 درصد تولید جهانی سیمان به این كشور تعلق دارد و همچنین تولید سیمان هند به‌عنوان دومین تولیدکننده سیمان جهان با افزایش مواجه بوده است. 
نمودار زیر سهم هر یک از هلدینگ‌های بزرگ این صنعت در ایران را در سال 1397 نشان می‌دهد:

در سطح جهانی برای ایجاد ظرفیت تولید سالانه یك كارخانه سیمان بسته به شرایط به 150 الی 200 دلار به ازای هر تن تولید نیاز است به‌عنوان‌مثال یك كارخانه 3000 تنی در روز با فرض 300 روز كار سالانه به 120 الی 170 میلیون دلار سرمایه نیازمند‌است. البته در كشورهایی مانند هند و چین به دلیل ارزانی نیروی كار این مبالغ كمتر است. این محاسبات هنگامی صحیح است كه پروژه در زمان‌های استاندارد به پایان برسد، بر اساس نرم‌های جهانی امکان اجرای یک خط کامل تولید سیمان در یک بازه زمانی 24 ماهه ممکن است ، اما در کشور ما عموما به دلیل عدم تأمین‌مالی به‌موقع و همچنین افزایش شدید نرخ ارز در برخی مقاطع (که خود موجبات وقفه در فرآیند تأمین‌مالی را ایجاد می‌کند) اجرای پروژه‌های احداث (به‌استثنای موارد معدودی) عموما بیش از 5 سال به‌طور انجامیده است البته باید موضوع تشدید تحریم‌ها را هم به موارد تطویل اجرای پروژه افزود. در ایران، پروژه‌های سیمان، از تسهیلات دولتی برای پیشبرد طرح‌ها استفاده کرده اند. به‌این‌ترتیب كه عموما 40 درصد منابع مالی پروژه‌ها از محل آورده نقدی سهامداران، 30 درصد از محل تسهیلات صندوق ذخیره ارزی و 30 درصد نیز از محل تسهیلات بانكی تأمین‌شده است. پروژه‌های یک‌میلیون تنی در سال معمولا بین 27 تا 34 میلیون یورو ارزبری دارند. سقف استفاده از تسهیلات صندوق ذخیره ارزی 30 میلیون یورو است و استفاده بیشتر نیاز به مجوز هیأت‌امنای صندوق ذخیره ارزی دارد.

وضعیت تولید و صادرات در سال‌های اخیر
در بخش صادرات در سال 1396 برخی از کشورهای هم‌جوار مانند عراق، روسیه و ترکمنستان با وضع مقرراتی تقریباً از ورود سیمان ایران به این کشورها ممانعت به عمل آوردند که این امر باعث کاهش 2/17 درصد در صادرات سیمان شد اما با راه‌اندازی تعدادی آسیای سیمان در برخی از کشورها صادرات کلینکر تقریبا در دو سال 1395 و 1396 مشابه و معادل 6 میلیون تن محقق شد؛ درمجموع صادرات مجموع سیمان و کلینکر ایران از 13 میلیون تن به 12 میلیون تن یعنی 8 درصد کاهش یافت این کاهش مقداری صادرات، همراه با کاهش نرخ‌های فروش، صادرات را برای کارخانه‌های واقع در مرکز کشور غیراقتصادی کرده است. همچنین برخی از کشورها نظیر اقلیم کردستان عراق صادرات سیمان فله را از ابتدای سال 1396 ممنوع کرد که با مشکل سیاسی ایجادشده برای رفراندوم استقلال اقلیم و محدودیت‌های اعمال‌شده برخی از شرکت‌های سیمان که حدود 50 درصد تولید آن‌ها به این اقلیم صادر می‌شد، متوقف و به همین حجم رقابت در بازار داخل کشور را تشدید کرد.
شرایط صادرات در سال 1397 با رشد قابل‌ملاحظه نرخ ارز تا حدودی بهبود یافت البته متاسفانه در نیمه دوم سال 1397 با تعدد بخشنامه‌های صادره توسط بانک مرکزی و وزارت صمت و ابهامات ایجادشده در ارتباط با صادرات به کشورهای هم‌جوار که اغلب به‌صورت ریالی صورت می‌گرفت و همین‌طور تشدید تحریم‌ها باعث افول شد.
در آبان‌ماه سال 1394 طرحی توسط هلدینگ سیمان فارس و خوزستان به‌عنوان بزرگ‌ترین بازیگر این صنعت در راستای مدیریت عرضه سیمان در بازار همانند فعالیت کشورهای عضو اوپک تهیه و پیشنهاد شد پس از جرح‌وتعدیل در مجمع انجمن صنفی کارفرمایان صنعت سیمان به‌عنوان تنها تشکل صنفی صنعت مورد شور و رای واقع شد و پس از اعمال اصلاحات موردنظر به مورداجرا‌گذارده شده است. اجرای این طرح موجبات افزایش توجه بازارسرمایه به صنعت سیمان را نیز فراهم آورد که آثار آن به‌ویژه در ماه‌های مرداد لغایت آبان ماه 1395 مشخص‌تر بود. بر اساس طرح مزبور و طبق فرمولی برای شرکت‌ها برنامه توزیع به‌صورت سهمیه ماهانه تعیین شد که هم‌اکنون این روش همراه با برگزاری جلسات هماهنگی منطقه‌ای کارخانه‌ها جهت مدیریت بازار سیمان و تصمیم‌گیری‌های مربوطه در حال اجراست و نشان داد، هرقدر حسن اعتماد بین شرکت‌های سیمان منسجم‌تر باشد منافع تولیدکنندگان مناسب‌تر خواهد بود. نمودار خلاصه زیر وضعیت این صنعت را از حیث ارقام کلان برای چند سال گذشته و نیز شرایط قابل پیش‌بینی برای سال 1398 به‌خوبی نشان می‌دهد:

وضعیت بازار سهام صنعت سیمان در سال 1397
نمودار شماره 1 وضعیت شاخص صنعت سیمان از ابتدای تیرماه در قیاس با شاخص کل را به تصویر کشیده است. مشاهده می‌شود که روند حرکت نمادهای صنعت سیمان با تأخیر آغازشده ولیکن موفق شده است عقب‌ماندگی خود را جبران کند. بر اساس این نمودار بازدهی صنعت سیمان در نیمه اسفندماه با بازدهی شاخص کل برابری دارد و هردو در حدود 48درصد برای سرمایه‌گذاران عایدی به همراه داشته‌اند.

شرایط پیش روی صنعت در سال 1398
باتوجه به مازاد حدود 30 میلیون تنی ظرفیت در شرایط فعلی و نیز توجه به وضعیت اقتصادی کشور در حال حاضر به نظر نمی‌رسد. شرایط صنعت سیمان در سال 1398 شاهد افزایش قابل‌ملاحظه تقاضای داخلی باشد. در خصوص صادرات نیز رشد شگرفی قابل‌تصور نیست. چنانچه هماهنگی نسبی ایجادشده و مفاهمه شکل‌گرفته بین کارخانجات سیمان در راستای مدیریت عرضه تقویت شود می‌توان شاهد رشد درآمد کارخانجات در سال بعد بود. مقایسه روند تغییرات قیمت فولاد و سیمان به‌عنوان دو کالای زیرساختی و جایگزین نیز نشان نظام قیمت‌گذاری سیمان در کشور اساساً هیچ تناسبی با رویه‌های جهانی ندارد . نسبت قیمت فولاد به سیمان در منطقه خلیج‌فارس تقریبا برابر هفت است، اما این نسبت در ایران در آبان ماه 1397 به 30 رسید درحالی‌که نسبت قیمت فولاد به سیمان در سال 1390 برابر با 20 بود؛ به‌عبارت‌دیگر، افزایش قیمت سیمان در سال‌های اخیر کمتر از افزایش قیمت فولاد بوده است؛ زیرا قیمت فولاد در ایران تابع قیمت جهانی و نوسانات قیمت ارز بوده، ولی در بازه زمانی مشابه قیمت سیمان تقریبا با روند تقریبا ثابت رشد بسیار محدود و تقریبا خطی داشته است. روشن‌تر شدن شرایط صادرات با توجه به بخشنامه‌های متعدد بانک‌مرکزی مبنی بر پیمان‌سپاری ارزی نیز می‌تواند مجددا صادرات را تقویت کند. اخیرا تلاش‌های انجمن صنفی کارفرمایان صنعت سیمان به‌منظور در اختیار گرفتن نحوه قیمت‌گذاری محصول و خروج سیمان از دایره شمول سازمان حمایت مصرف‌کنندگان و تولیدکنندگان پررنگ‌تر شده و چنانچه بتوان یک‌بار برای همیشه تکلیف این فرآیند را روشن نماید می‌توان به آینده این صنعت امید بیشتری بست. به‌طورکلی مواردی که می‌تواند بر فضای صنعت در سال 1398 تأثیرات مناسبی بگذارد عبارت‌اند از:
1- به نتیجه رسیدن تلاش‌های انجمن برای خروج از دایره قیمت‌گذاری توسط سازمان حمایت مصرف‌کنندگان و تولیدکنندگان.
2- تقویت مفاهمه شکل‌گرفته بین کارخانجات به‌منظور مدیریت عرضه و درنتیجه بهبود قیمت‌های فروش.
3- روشن‌تر شدن نحوه پیمان‌سپاری ارزی و فروش ریالی به کشورهای پیرامونی و بالطبع افزایش صادرات.
4- فعال شدن مکانیسم اینستکس و مشخص شدن نحوه بهره‌مندی از آن توسط شرکت‌ها.
5- بهبود تعاملات سیاسی با کشورهای حومه به‌نحوی‌که امکان سواپ را فراهم کند(این موضوع خصوصا در مورد عراق و سواپ سیمان برای تأمین محصول موردنیاز در سوریه با توجه به شروع بازسازی ملموس‌تر است).
6- به ثمر رسیدن تلاش کارخانجات سیمان به‌منظور برقراری ارتباط مستقیم با مصرف‌کنندگان نهایی و حذف واسطه‌ها. توضیح اینکه تقریبا دو سال است که هلدینگ سیمان فارس و خوزستان فروش اینترنتی را از طریق سایت Cementonline.ir آغاز کرده و ارائه اپلیکیشن‌های مربوطه نیز مراحل نهایی خود را می‌گذراند. تلاش برای زیرپوشش قرار دادن تمامی نقاط کشور از این طریق ادامه دارد.
7- تداوم امکان تهاتر بدهی‌های کارخانجات سیمان به بانک‌ها با مطالبات بعضی نهادهای سرمایه‌گذار در این صنعت از دولت (همانند سازمان تأمین اجتماعی) به‌موجب قانون بودجه کل کشور. این موضوع در بودجه سال 1397 دیده‌شده بود ولیکن با توجه به‌تازگی موضوع، تدوین نحوه اجرای فرآیندهای مربوطه به طول انجامید. فعلا در لایحه بودجه پیشنهادی سال 1398 دولت و نیز مصوبات مجلس این موضوع آمده است و به نظر می‌رسد در سال بعد سرعت بیشتری به خود بگیرد و ارقام قابل‌ملاحظه‌ای از بدهی‌های شرکت‌ها به بانک‌ها تهاتر شود.
8- نهایی شدن ماده 17 قانون حداکثر استفاده از توان تولیدی و خدماتی در تأمین نیازهای کشور و تقویت آن‌ها در امر صادرات و اجرای افزایش‌سرمایه از محل مازاد تجدید ارزیابی دارایی‌ها (به‌ویژه زمین) توسط کارخانجات سیمان با توجه به نظر مساعد سهامداران عمده آن‌ها
9- شرکت‌های سیمان پیشنهاداتی در خصوص مدیریت تولید و عرضه سیمان و ایجاد صرفه‌جویی در انرژی حرارتی از محل مدیریت تولید به میزان حدود 100 میلیون دلار به وزارت صنعت ارائه کرده و درخواست دارند که بخشی از افزایش درآمد وزارت نفت از این محل به چند مورد از ‌جمله ایجاد دو پایانه صادراتی با نصب تجهیزات مناسب، توسعه شبکه حمل‌ونقل ریلی، افزایش ناوگان حمل فله ریلی و نیز تخفیف هزینه حمل ریلی صرف شود. چنانچه این پیشنهادات به نتیجه برسد توان بالقوه صنعت سیمان برای حضور بلندمدت در عرصه تجارت بین‌المللی سیمان را فراهم خواهد کرد.