دولت و بانک مرکزي ، مرداد ماه در حالي از بسته جديد ارزي رونمايي کردند که بسته تازه هم مثل نخستين سياست ارزي دولت در اوايل سال انتقادات فراواني را به دنبال داشت.
دولت اعلام کرده عمده راهکارهای بسته جديد عبارتند از: تبعیت بازار ثانویه ارز از طریق اجبار کلیه صادرکنندگان به ویژه صنایع پتروشیمی و فلزات به عرضه ارز خود ازطریق بازار ثانویه، تثبیت نرخ ۴۲۰۰ تومان ارز دولتی برای کالاهای اساسی و دارو، مجوز خرید و فروش ارز توسط صرافیها و عزم دولت برای مبارزه با فساد و افزایش نظارت برای جلوگیری از رانتهای ارزی.البته از سوي ديگر، منتقدان در خصوص نحوه سازوکار اين بسته ارزي و ابهامات موجود در آن انتقادات فراواني از جمله کنترلی بودن نرخها، دریافت مالیات، شفاف نبودن چگونگي تامين و عرضه ارز عنوان می‌کنند.
محدودیت عامل بازار سیاه
مهدی پازوکی اقتصاددان با اشاره به اینکه بسته ارزی ارائه شد ولی در کاهش قیمت دلار تاثیری نداشته، گفت: محدودیتهايی که برای صرافیها به وجود آوردند زیاد است و این محدودیتها باعث میشود انتظارات منفی تشدید شود. وي افزود: سیاست ارزی دولت و بانک مرکزی باید به سمتی برود که بازار ارز در اقتصاد شکل بگیرد، یعنی عرضه کنندگان، ارزشان را در این بازار عرضه کنند و متقاضیان هم بر اساس نیازشان ارز بخرند، بنابراین محدودیتهایي که برای صرافان وجود دارد، باعث مي شود بازار سیاه غیر رسمی ارز در کوچه پس کوچههای فردوسی شکل گیرد.
وي تاکيد کرد: نیاز ارزی کشور مشخص است، تقاضای ارزی هم مشخص است. در سال 97 ذخایر بانک مرکزی خوب بوده است، چرا فروش نفت در چهار ماه گذشته نسبت به چهار ماه نخست سال 96 بالاتر بود. همچنین با توجه به اینکه قیمت نفت در بودجه 55 دلار پیش بینی شده و در چهار ماه گذشته به طور متوسط بالای 70 دلار بوده، بنابراین وضع خوب است. وي تصريح کرد: در ايران عمده ترین عرضه کننده ارز دولت است،بنابراين با سیاست‌های بخردانه ميتوان بازار ارز را کنترل کرد.پازوکی در پاسخ به اين پرسش که چرا در شرایط فعلی که هزینه زندگی مردم بسيار بالا رفته، دولت نرخ ارز را شناور اعلام کرده و آيا بهتر نبود اين اقدام در مقطع ديگري صورت ميگرفت، گفت: دلار به هر جهت اثر خود را بر بازار گذاشته است و یادمان باشد قیمت‌ها از بازار تاثیر میگیرد چون قیمت 4200 تومانی قیمت واقعی ارز در شرایط فعلی اقتصاد ایران نیست مگر برای مواد غذایی یا نیازهای اساسی. بنابراين چارهاي به جز اين وجود ندارد.
ضرورت شفافيت اقتصادي
وی درباره اینکه رانت و دلال بازی در این بسته ارزی هم مثل سامانه نیما میتواند اخلال ايجاد کند، گفت: ما باید سعی کنیم همه چیز را شفاف کنیم، اقتصاد ایران به شدت از عدم شفافیت رنج می‌برد، اگر رويکرد بانک مرکزی و دولت به سمت شفافیت برود، بازار ارز شفاف هم در کشور شکل خواهد گرفت.
اين کارشناس اقتصادي با تاکيد بر اينکه انحصار عامل اصلي فساد است، تصريح کرد: دولت باید سعی کند بازار را به سمت انحصار نبرد، انحصار در واقع عامل فساد است . همچنین در شرایط ویژه کنونی اگر مقررات محدودکننده براي صرافیها کمتر شود و صرافیها بتوانند بخشی از نیاز بازار برطرف کنند، بخشي از عطش بازار ارز فروکش خواهد کرد.
افزايش انتظارات منفي
پازوکی درباره اينکه چطور میتوانیم تعادل را به بازار ارز برگردانیم، گفت: باید انتظارات را مثبت کرد چراکه اکنون انتظارات در جامعه منفی است. یکی از دلایلي که قیمت ارز این چنین افزایش پیدا کرد اين بود که متغیرهای سیاسی تاثیر زيادي بر بازار ارز داشت. پذیرفتن مقررات FATF و تعامل ایران با اتحادیه اروپا نقش به سزایی در کاهش انتظارات منفی و افزايش انتظارات مثبت در اقتصاد خواهد داشت و به ايجاد تعادل در بازار خواهد انجاميد. وي تاکيد کرد: حتي اگر آمریکا از برجام خارج نشده بود ما نیاز داشتیم مقررات FATF را بپذیریم، چون به نفع ماست. ما خودمان قربانی تروریسم هستیم بنابراین پذیرش این مقررات به نفع ماست. اگر مقررات FATF را نپذیریم، حتی اگر آمریکا هم از برجام خارج نشده بود با افغانستان هم نمی‌توانیم مراودات بانکی داشته باشیم چرا که 194 کشور جهان از جمله شرکای ما مثل چین ، روسیه، ترکیه وعراق این مقررات را پذیرفتهاند، بنابراین به نفع اقتصاد ایران است که FATF را در جهت شفافیت اقتصادي بپذیرد و این یک سیگنال مثبت به جامعه جهانی خواهد بود.
کدام بسته ارزي؟ما که نديديم!
در همین رابطه، آلبرت بغزیان اقتصاددان در رابطه با تاثير بسته تازه ارزی جدید بر بازار، گفت: من واقعا بسته ارزی نمیبینم، چرا که بسته ارزی بايد شامل چند بند باشد؛ اينکه بازار ارز را چطور میتوان مدیریت کرد، به چه کسانی، با چه نرخی، در چه زمانی و چه مقداری ارز را تحویل دهيم و مهمتر از همه چگونگي تعيين نرخ ارز است. اينکه نرخ ارز شناور کجا باید تعیين شود؟ و ما پاسخي براي هيچ يک از اين موارد در بسته جديد ارزي نديديم.
وي تاکيد کرد: هنوز بازار ثانویه راه نیفتاده است و صرفا صرافیها را باز کردند، اما آیا نرخی مشخص شده؟ نرخی روی تابلوها آمده است؟ ما که هنوز هم باید از کوچه پس کوچههای فردوسي قیمت ارز را بشنویم و عملا بازار ثانویه رسمی تشکیل نشده است. موضوع مهمتر اين است که چه کسی يا کدام ارگاني میخواهد ارز را عرضه کند؟ آیا بانک مرکزی میخواهد قیمت ارز شناور را همانطور که در آمریکا و اروپا وحتی ترکیه این کار را انجام میدهند و کلا نرخ ارز 20 درصد تغیر میکند، تعيين کند؟ يا همچنان قرار است نرخ ارز در عرض 6 ماه 150 درصد تغیير کند؟
بزرگترين اشتباه دولت
بغزیان در پاسخ به اينکه با توجه به شرايط فعلي، بهتر نبود دولت در مقطع دیگري نرخ ارز را شناور اعلام می‌کرد، گفت: بزرگترين اشتباه دولت، تصميمي بود که در 20 فروردین ماه (تعيين قيمت دستوري 4200 توماني براي دلار) گرفت ولی وقتی از تصمیمی صرف نظر مي‌کنيد نمیتوانید شرایط را به همان مقطع قبل از اجراي تصميم بازگردانيد،چرا که خیلی چیزها در اين مدت تغیير کرده است. البته از يک سو، مردم براي خريد ارز هجوم آوردند و از سوي ديگر رانتهای چند میلیارد دلاری نصیب برخي خواص شد. وي با تاکيد بر اينکه از ابتدا مثل روز روشن بود که اين تصميم به نتیجه نخواهيد رسيد،تاکيد کرد: بايد از همان ابتدا به تبعات اين تصميم فکر ميکردند،نه اينکه وقتی که اعلام شد و نتیجه نامطلوبي گذاشت، دوباره با سياست تازه ديگري بخواهند آن تصميم اشتباه را اصلاح کنند.
این کارشناس اقتصادی در پاسخ به اینکه براي رسيدن به تعادل ارزي در بازار چه بايد کرد، گفت: اول اینکه باید صرافیها به خرید وفروش ارز مجاز شوند. دولت هم باید دلار عرضه کند نه اینکه به برخي براي واردات کالا ارز ارزان بدهد و به بقيه اعلام کند که ارز آزاد تهيه کنيد. در واقع باید برگردیم به شرایط قبل از 20 فروردین، همانطور که دلار عرضه میشد و همه میتوانستند با کارت ملی برای نیاز شخصی از صرافیها ارز تهیه کنند. در اين صورت است که بازار ارز به تعادل خواهد رسيد.وی درباره بازگشت صرافها به بازار هم گفت: فقط صرافیها را بازکردند اما در واقع صرافها کار نمیکنند، فقط خرید ميکنند آن هم با نرخ پایین و از افرادی که نیاز دارند ارزشان را بفروشند وگرنه ارز به قیمت آزاد تنها در کوچه پس کوچهها معامله میشود نه در صرافيها.
هدف حذف دلالهاست
اما غلامحسین طاهری، استاد اقتصاد بینالملل با اشاره به اینکه بسته ارزی ارائه شده هنوز نتوانسته در کاهش قیمت دلار تاثیر بگذارد، گفت:هدف اصلی اين بسته،حذف دلالها ورانت خوارهاست.وي افزود: اقتصاد ایران، اقتصاد بیماری است که نه بورسش درست کار میکند و نه گردش ارزی در آن سالم است، چرا که دولت، سیاست‌ها و بسته‌های گنگی را اعلام و اجرا میکند که همین بسته‌ها راه سودجويي و خلاف را برای برخي افراد باز میکند. به همین علت وقتی قرار بود دلار مثلا 8 هزار تومان شود اما الان به بیش از11 هزار تومان هم رسيده است.
و باز هم رانت!
طاهری درباره اینکه در شرایط فعلی که هزینه زندگی مردم بالاست، بهتر نبود دولت در مقطع دیگری نرخ ارز را شناور اعلام ميکرد، گفت: اگر دولت قادر بود به قدري ارز به بازار تزریق کند که بازار کنترل شود، اين اقدام میتوانست مسکن خوبی باشد ولی در بلندمدت با توجه به اینکه وقتی صرافیها دوباره به بازار بازگردند، باز هم داستان جمشید بسماللهها تکرار خواهد شد.
این کارشناس اقتصادی در پاسخ به اینکه موضوع رانت که در سامانه نیما وجود آمد میتواند در بسته جديد ارزی هم اخلال ايجاد کند، تصریح کرد : باید بگویم که این قضیه صد در صد رخ خواهد داد، چرا که در سامانهها ميشود از رانت استفاده کرد. ما باید یک ساختار اقتصادی پویا با استفاده از تجربیات بینالمللی ایجاد کنيم تا از رانت و سودجويي در امان باشد.طاهری درباره اینکه در شرایط فعلی چطور میتوان به تعادل در بازار ارز رسید، گفت: باید ثبات را در بازار به وجود آوريم، بدون ثبات اقتصادي هیچ یک از اینها امکان پذیر نیست. ثبات اقتصادي هم با صداقت مقامات و مسئولان، روحیه خود باوری در مردم و اعتمادسازی براي مردم شکل ميگيرد.
*الهام هیئتی-خبرنگار
شماره ۲۶۷ هفته نامه بورس - صفحه۵
نظر شما