در واقع این شرکت نقش امین را دارد که جهت حفظ منافع دارندگان اوراق بهادار اسلامی و حصول اطمینان از صحت عملیات ناشر، نسبت به مصرف وجوه، نحوه نگهداری حساب‌ها و صورت‌های مالی و عملکرد اجرایی به صورت مستمر رسیدگی و اظهار نظر می‌کند. غلامرضا ابوترابی، مدیرعامل جدید شرکت مدیریت دارایی مرکزی بازار سرمایه که پیش از این، ریاست اداره نظارت بر انتشار و ثبت اوراق بهادار سرمایه‌ای سازمان بورس و اوراق بهادار را بر عهده داشته در گفت‌وگو با ماهنامه بازاروسرمایه از وضعیت و برنامه‌های پیش روی این مجموعه سخن گفت.
وضعیت انتشار صکوک در بازار سرمایه و جایگاه این اوراق در صنعت تأمین مالی چگونه است؟
حجم صکوک منتشره در بازار سرمایه در سال 95 از مرز 83,000 میلیارد ریال عبور کرد؛ این در حالی‌است که حجم انتشار نسبت به سال 94 رشد 11 برابری را تجربه کرد. با توجه به پیش‌بینی صورت گرفته، انتظار می‌رود انتشار صکوک در سال جاری رشد چشمگیری داشته باشد. از الزامات توسعه بازار اوراق بهادار اسلامی، توسعه و اصلاح کمی و کیفی ارکان فعلی در انتشار این اوراق است. لازم است تا نقش بازار سرمایه اسلامی به ویژه بازار صکوک در یافتن مسیرهای مطلوب برای تجهیز موثر منابع کوتاه‌مدت تا بلندمدت و پاسخگویی به نیازهای تأمین مالی دولت و بخش خصوصی به منظور تسهیل فرآیند توسعه اقتصادی کشور تجلی یابد. این بازار باید به مهمترین منبع تأمین مالی طرح‌های سرمایه‌گذاری در مقیاس بزرگ تبدیل شود که دسترسی به منابع مالی با سررسید‌های مناسب را امکان‌پذیر کرده و به این ترتیب نقشی مهم در رشد و شکوفایی اقتصادی کشور ایفا کند. فرهنگ غالب تأمین مالی در شرکت‌های ایرانی محصور در بازار پول بوده؛ اما در سال‌های اخیر با توجه به توسعه بازار سرمایه در تأمین مالی از طریق ابزارهای نوین، افق‌های جدیدی در صنعت مالی کشور ایجاد شده است که البته تا تحقق غایی آن، فاصله زیادی وجود دارد.
چرا صکوک را به عنوان ابزار هدف انتخاب کردید؟
صکوک، اوراق بهادار منعطفی است که می‌تواند پاسخگوی بسیاری از نیازهای تأمین مالی بنگاه‌های اقتصادی و حتی دولت باشد. برای بنگاه‌های اقتصادی، صکوک ابزار بسیار جالبی برای تأمین مالی محسوب می‌شود؛ از طرفی تنوع صکوک می‌تواند مدل‌های متناوبی را با نیاز تأمین مالی مطرح ایجاد کند، همچنین بلندمدت بودن دوره اوراق، مدل‌های تبدیل اوراق به سهام و... و سایر شیوه‌های بازپرداخت موارد انگیزشی است که در سایر بازارهای مالی کم بدیل است. از طرف دیگر سرمایه‌گذاران نیز نسبت به دریافت بازده مورد انتظار اطمینان خاطر خواهند یافت.
نقش شرکت مدیریت دارایی مرکزی بازار سرمایه در این فرآیند چیست؟
شرکت مدیریت دارایی مرکزی بازار سرمایه به عنوان متولی انتشار اوراق بهادار اسلامی(صکوک) در بازار سرمایه، وظیفه تأسیس و راهبری نهادهای واسط، حفظ منافع دارندگان اوراق بهادار اسلامی، حصول اطمینان از صحت عملیات بانی نسبت به مصرف وجوه و سایر مسایل مربوطه از قبیل اطلاع‌رسانی و فرهنگ‌سازی را عهده‌دار است. همچنین این شرکت به عنوان متولی انتشار صکوک به دنبال کاهش هزینه‌ها و زمان انتشار اوراق، شفاف‌سازی و تنوع بخشی نرخ و ریسک اوراق و طراحی مدل‌های جدید صکوک است.
با توجه به تاکید رئیس سازمان بورس و اوراق بهادار بر کاهش هزینه‌ها و زمان تأمین‌مالی، چه اقداماتی در این راستا می‌تواند انجام شود؟
شرکت مدیریت دارایی مرکزی بازار سرمایه همواره به دنبال تسهیل، تسریع و توسعه در انتشار صکوک بوده و هست؛ به همین منظور جلسات متعددی برقرار و از نظرات خبرگان بازار استفاده کرده است. در این راستا پیشنهادهای متعددی از قبیل تهیه سیستم الکترونیکی برای پایش فرآیند انتشار اوراق- کاهش تشریفات در موقعیت‌های مشابه عرضه خصوصی و موارد زیاد دیگری مطرح شده است چراکه فرآیند انتشار در برخی موارد تا حدی طولانی بوده که مفروضات طرح تغییر کرده یا صورت‌های مالی میان دوره‌ای جدید ارائه شده و سبب شده تا طرح توجیهی تأمین مالی زیر سوال برود. برای کاهش هزینه‌های انتشار صکوک و سوق دادن متقاضیان تأمین مالی به سمت این بازار نیز لازم است تا حد امکان ارکان انتشار صکوک مانند رکن ضامن، بازارگردان، متعهد پذیره‌نویس و سایر ارکان را اصلاح کرد و برخی از ریسک‌ها را به عهده سرمایه‌گذار گذاشت و اگر سرمایه‌گذار به دنبال اوراق عاری از ریسک است، از ابزارهای پوشش ریسکی که لازم است طراحی شود، استفاده کند تا بانیان بتوانند با هزینه کمتر و شفاف‌تر و همچنین سهولت بیشتر اقدام به تأمین منابع مالی خود کنند. باید توجه داشت که منوط کردن انتشار اوراق به وجود ضامن بانکی، در واقع گره زدن توسعه تأمین مالی از طریق بازار سرمایه به بازار پول است و در صورتی که این رویه ادامه پیدا کند حتی در بلند مدت نیز تغییر چشمگیری در سهم بازار سرمایه ایران در تأمین مالی به وجود نخواهد آمد.
خریداران صکوک چه کسانی هستند؟ آیا سرمایه‌گذاران عادی نیز می‌توانند تقاضای بازار را شکل دهند؟
بازار سرمایه می‌تواند تجلی مناسبی از مشارکت افراد جامعه در فعالیت‌های اقتصادی باشد. هدف بازار سرمایه جذب سرمایه‌های خرد و کلان مردم برای سرمایه‌گذاری است. مطابق با بند اول سیاست‌های اقتصاد مقاومتی که هدف آن حداکثر رساندن مشارکت آحاد جامعه در فعالیت‌های اقتصادی با تسهیل و تشویق همکاری‌های جمعی و تاکید بر ارتقاء درآمد و نقش طبقات کم درآمد و متوسط است، تأمین مالی از طریق فرآیند انتشار صکوک توانسته به این امر جامه عمل بپوشاند و سرمایه‌گذاران زیادی را در سراسر کشور مشارکت دهد. اما این مشارکت همواره بصورت مستقیم در مورد صکوک انجام نشده و عموماً از طریق صندوق‌های سرمایه‌گذاری با درآمد ثابت، مردم مشارکت خود را اعمال کرده‌اند؛ به‌طوری‌که گزارش‌ها حاکی است بیش از 90 درصد صاحبان صکوک را صندوق‌ها و اشخاص حقوقی تشکیل می‌دهند. بنابراین با توجه به نبود شناخت کافی نسبت به ابزارهای تأمین مالی اسلامی (صکوک) نیازمند فرهنگ‌سازی و آموزش در این خصوص هستیم. به عبارتی بسیاری از شرکت‌های بزرگ آشنایی کافی با ابزارهای تأمین مالی اسلامی، ارکان و فرآیند انتشار صکوک ندارند؛ از این‌رو شرکت مدیریت دارایی مرکزی بازار سرمایه، با توجه به پتانسیل‌های موجود خود می‌تواند نقش بسزایی را در این حوزه ایفا کند.
به اقدامات مثبتی برای رشد و توسعه بازار بدهی هم اشاره‌ای داشته باشید؟
در اواخر مردادماه سال جاری، رئیس سازمان امور مالیاتی بخشنامه‌ای را ابلاغ کرد که طبق آن هزینه‌های مالی شرکت‌های تأمین سرمایه و بانی اوراق بهادار به عنوان هزینه قابل قبول مالیاتی، پذیرش شده و از سال ۹۴ هم باید لحاظ شود. طبق این بخشنامه، هزینه‌های ناشی از کارمزد پرداختی نگهداری اوراق و همچنین هزینه‌های فروش به کسر و بازخرید ناشی از فعالیت بازار گردانی شرکت‌های تأمین سرمایه، قابل پذیرش بوده و از سال 94 هم باید لحاظ شود. همچنین، هزینه مالی که بانی بابت انتشار اوراق بهادار می‌پردازد، به‌علاوه کارمزد پرداختی به شرکت‌های تأمین سرمایه از بابت تعهد پذیره نویسی و بازارگردانی اوراق در هر دوره جزء هزینه‌های قابل قبول بانی اوراق بهادار پذیرفته می‌شود. همچنین بخشنامه اخیر بانک مرکزی در خصوص کاهش نرخ سود بانکی، باعث رقابتی‌تر شدن ابزارهای مالی شده و نیز موجب کاهش هزینه‌های تأمین مالی می‌شود.
ماهنامه بازار و سرمایه - اوراق بهادار
نظر شما